فـــردا

و فردا،
در نگارین ترین بستر رویای لطیف،
ماسوای،
سایه ی سنگین «عقل»، و
براهین خشک « بوطیقا »،
اسطوره‌ی ست،
ز رویش سبزینه ی صبح،
که با ترنم سعید
حلولش،
گره از قفل شبستان زمان باز شود، و
شهسوار زرافشان سپهر،
بر بلندای،
امواج ز دریای نور،
از ره ی کوچه ی نیلی فلق
روشنگر ره ی فردا باشد،
فردای که
آبشخور زنده گی
عشق است، و
شماطه ی زمان،
همه انبان لحظه های سور.

مگر افسوس
زمان در برهه اش
در مجمر خاکستر تاریخ،
نشانه نداشت نگین فردا را ، و
فردا رمزگونه رسوب کرد،
در فاصله ‌ای شک و یقین انسان،
انسان ;
این موجود مبهوت بهت برانگیز.

چرا که تاریخ فریب را گواهی داد، و
خوشه های ناویژه ی شک و تردید ،
زیور گیسوی ذال زمان بود.

پس فردا،
ترنمی ست عقل ربا، و
کلافه ی سر در گم ، و
کنایه ی ست طنز آمیز ،
از سراب سرمدی،
که در قاموس زبان ما
حکایه و تصویر می شود.
در میانه فردایی نیست.

چرا که زمان
آینه دار یک بعد مبهم است و بس.

وشگفتا که
کنکاش گران خسته ی هوشمند ،
بکدام امید
درین برهوت
هوای دلگشا و پاک کوهستان
می جویند.

اما مردم !
من برغم احتجاجهایم
دیده به راه صبح فردایم
گر نگویندم یاوه می گویی
عاشق بیقرار فردایم
گر چه در آبگینه هستی
نیست پیدا نشان فردایم.

( کریم حقوق)

بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۳ /۱۶ ـ ۲۲۱۲

اوضاع پرخطر

از کین فتنه  وضع جهـان پر خطر شده
مـردم ز جنگ ناحق و حق در بدر شده
تر شد زمین ، به خون خلایق هزار بار
هر روز آمــده ، ز گذ شته بدتر شده
حاکم به قصدغارت قاضی در اختلاص
وعظ ملا ، زبی عملی بی اثر شده
باغ وفــاق و با همی و غنچـه امید
از سردی وخمودیی ما بی ثمر شده
زاغ زغن بدشت و دمن جا گرفته است
شهر و دهات غوطه به موج شرر شده
اوضاع خراب درهمه جا خون آتشست
زآندم که خارجی همه جا مستقر شده
از ضعف ره گشایی آن خفتگان راه
رهـزن ز کسب راهزنی راهبر شده
جلاد پیر،  ظالـم و راکت پران قرن
باز آمده به خون همه خیره سر شده
آن خادم وهابی و غربی و سندیان
بر طالبان خارج و داخل پدر شده
در انتقال قــدرت مطلـق بـه طالبان
ار گ از تمام فتنه گران پیشترشده
آنیک به خوش باشی و آرایش است شاد
این دیگرش به قاتل ما هـم نظـــر شــــده
با پنج هزار ساله تاریخ این وطن
تقد یر سر نوشت بدست قطر شده
برخیزهمسفرکه درین راه پیچ و تاب
معنای زندگی همه خون جگر شـــده
آتش بزن بقلب شب وشب پرست شوم
بنگر که آمــد آمــــد صبح سحــر شـده

( عبدالوکیل کوچی )

 بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۱ /۱۶ ـ ۱۹۱۲

گفت وگو با بانو شكیبا كمال نورى ژورنالیست و فعال مدنی

گفت و گو از زرغونه ولی

این بار مصاحبه با یكتن ازبانوان فرهیخته ، شجاع و مبارز رسانه یى كشور، ژورنالیست مبتكر و خلاق ، كارمند فعال جامعه مدنى و مبارزعلیه خشونت در مقابل زنان زجر دیده وستم کشیده اى سرزمین ما که فعلآ در محیط هجرت در کشور هند بسر می برد ، که فعالیت و عملكرد های وى در مبارزه با خشونت علیه زنان با وجودی كه کارفعالیت خود را از وظیفه مقدس معلمى دریکی مكاتب شهر كابل آغاز و بعدآ با همكارى با مجله وزین كلید ، مجله مرسل ، مجله زن و تجارت و مجله زن و قانون و بحیث اولین نطاق زن در رادیوی کلید در بخش برنامه های حكایات و قصه هاى جنگ و گزارشات از زندان زنانه ولایت ﻛﺎﺑﻞ بد ست نشر مى سپرد که كارکردهایش چشمگیرو قابل قدربوده است.
این بانوى فرزانه و روشنگر از جمله بانوان برازنده ایست كه جهت تنویر أفكار و اندیشه های بانوان افغان و مواظبت از حقوق حقه زنان كشور از محبوبیت خاص در بین مردم ما ومهاجرین افغان مقیم در کشورهند برخوردار مى باشد.
پرسش:
كمال مسرت را دارم كه باز هم با یكى از بانوان مبتکر، خلاق ، مجرب و آبدیده رسانه یى و مبارز واقعی خشونت علیه زنان در كشور را با خود دارم . خواهر عزیز شما اگر لطف نموده خود را به معرفى بگیرید.
پاسخ :
اسم من شکیبا کمال نوری فارغ تحصیل دانشكده ژورنالیزم دانشگاه کابل که در سال (۱۳۵۵) هجری شمسی در یک خانواده روشنفکر و تحصیل یافته در شهر کابل دیده به جهان گشودم ، پدرم که یک شخص روشنفکروعلم پرور و فرهنگ دوست بوده همیشه علیه جهل و تحجر و استبداد و خرافات مبارزه کرده و هیچگاه نخواسته تا فرزندانش از نور علم و معرفت بی بهره بوده و در ظلمت و جهل پرورش یابند. بناء یگانه آرزوی من در دوران تحصیل همین بود که در آینده باید یک ژورنالیست فعال ، حق پرست ، ظلم ستیر و صادق باشم تا بتوانم واقعیت ها و ناهنجاری های جامعه خود را خصوصآ زنان را از طریق رسانه ها به مردم کشور خود و جهانیان به تصویر کشیده ، که در این را ه پدرم الگو و رهنماى خوب برایم بود تا به آرزویم نایل گردیدم. پدرم مانند یک دوست، یک رفیق همیشه در کنارم بوده ومن همیشه میخواستم تا مانند پدرم یک مبارز و خدمتگارواقعی برای مردم و کشورم باشم .من هیچ گاه نمی توانم و نتوانستم از حقیقت چشم پوشی نمایم وبه خاطر خدمت به مردم بخصوص زنان واطفال همیشه حوادث و خطرات را قبول کرده حتی به نقاط و ولایات نا امن کشور سفرها نمودم که شاهد حوادث بسیار ناگوار و درد آوربوده ام که بفضل و مرحمت خداوند بزرگ جان به سلامت برده ام .
من همیشه در مناجات و خلوت با پروردگارم شکرگزاری نموده که در دشوارترین حالات مرا نصرت و یاری رسانیده وباز هم سپاس گزار و مشكورم که تا اکنون با گذشت آن همه حوادث خطرناک و مهلك با شرایط سخت مهاجرت در کشور هند تا در کنار خانواده ام می باشم .
وخوشبختی دیگرم اینست که بعد از ازدواج مردی که همسفر زنده گیم است . او هم یک انسان روشنفکر و مترقی همراه وهم قدم با من بوده و هیچ گاه مانع پیشرفت من در زنده گی نگردیده و برای برآورده ساختن آرزو هایم کمک می نماید .

پرسش : شما كه یک بانوى فعال كشور بوده و استید، مى خواهم درمورد کارها و فعالیت هاى که در قسمت روشن ساختن و بیدار نمودن اذهان زنان کشور و مبارزه علیه بى عدالتى هاى جنسى در داخل كشور خصوصآ زنان و كمك به زنان محبوس چه كار ها و وظایف مشخص را انجام داده اید ؟
پاسخ :
از انجای كه پدرمن یک شخص مبارز و پرچم دار بود ، من هم زمانی که در مکتب مصروف فرا گیری علم بودم در آن زمان هم با رسانه های آن زمان همکار بوده و با آمدن گروه های افراطی و جنایت کار که با نام مجاهدین و زیرلوای مقدس اسلام چه جنایاتی را بالای این ملت مظلوم مرتکب نشدند ، که در نتیجه در اثر جنگ های شدید داخلی در سال (۱۹۹۲) مجبور به ترک وطن به کشور پاکستان گردیدیم.
با آمدن در پاکستان بعد از گذشت یک سال همکاری خویش را با روزنامه جنگ در مورد وضعیت مهاجرین افغان مقیم بر پاکستان آغاز نمودم وبعد از ازدواج ام در لیسه کابل مقیم در اسلام آباد پاکستان برای تدریس علم برای دختران و پسران هموطنم پرداختم .
با پیاده شدن حکومت کرزی در سال ۲۰۰۲ ترسایی دو باره به کشور عودت نمودم وهرگز نمی خواستم دو باره وطن ام را ترک نمایم . چون طعم و مشکلات دوران هجرت را در سرزمین پاکستان چشیده بودم .
پرسش :
بعد از سپرى نمودن زندگى رقت بار مهاجرت در پاكستان شما كه دوباره روانه دیار خود ﻛﺎﺑﻞ جان شده اید چه كاركرد ها و كار نامه ها از خود بجا گذاشته اید ؟
پاسخ :
درنخستین گام به کمک دوستان و اقارب ام در مکتب پروژه نمبریك تایمنی که بعدآ به نام لیسه ملکه ثریا مسما گردید به صفت معلم ایفای وظیفه می نمودم. درکنار وظیفه مقدس معلمی با شوهرم و گروپ از همکاران نازنینم که همه شان تا اکنون در قلبم جاى دارند در مجله « کلید » فعالیت های رسانه یی خویش را با ایجاد یک مجله وزین به نام « مرسل » آغاز نمودم ، من در این مجله مسوولیت گزارشات صفحه خبر و صفحه قصه های زنان زندانی را به عهده داشتم . چون مرا به صفت خبر نگار در زندان زنانه کابل نیزمسوولیت دادند تا از چگونه گی وضعیت زندانیان زن گزارش تهیه و ترتیب نمایم. که درنخستین سالگرد مجله « مرسل » رادیوی بنام « کلید» نیز افتتاح گردید که من نخستین گوینده زن در این رادیو بودم.
رفتن به زندان وکار با زندانیان خصوصآ زنان در آن سال خالی ازخوف وخطرنبوده واز ترس و هراس هیچ خانمی حاضرنمی شد که در رادیو گوینده گی نماید چون حکومت فاسد و وحشی طالبان تازه سقوط نموده بود.
درزنده گی رسانه یی من تهدید ها زمانی آغازشد که من حقایق زندان و زنان زندانی را در صفحه زنان زندانی مجله « مرسل » می نوشتم همراه با شوهرم مدت تقریبآ دو سال را در این موسسه وظیفه انجام دادیم. بعدآ من و شوهرم توانستیم یکجا برای زنان تجارت پیشه مجله ای تحت عنوان « زن وتجارت » ترتیب نماییم . شوهرم مسوولیت مجله را بدوش داشت و من بحیث ژورنالست مجله که نظر به لیاقت و شایسته گی وظیفه وی که در میان ژورنالستان مجله داشتم ازطرف رییس دفتر به یک سفر رسمی به کشور ایتالیا اعزام گردیدم. بعد از برگشت دوباره به کارم ادامه دادم اما باگذشت هرروزمخالفین دولت نمی گذاشتند که زنان دراجتماع  کار و فعالیت داشته باشند و ما مجبورگردیدم تا دفتر مجله را مسدود نماییم .
بعد به دفتر مجله اتاق های بین الملی تجارت به صفت ژورنالیست ایفای وظیفه نمودم. در این دفتر نیز با حوادث درد ناک و پر خطر مواجه گردیدم که بعد از مدتی این دفتر را نیز ترک نمودم به خاطریکه من حقایق راافشا می کردم همه با چهره من آشنا شده بودند و درمرض خطرقرار داشتم درآن سال ها نظربه اوضاع کشور زنان بیش تردر بخش رسانه ها کار نمی کردند.
بعدا" مدیریت مجله « زن و قانون » را به دوش گرفتم وبه صفت مدیر مسوول مجله همراه با شوهرم این مجله را فعال نمودیم . مجله چون موضوعات حقوقی داشت مشکلات بسیار زیاد با حقوق دانان وسارنوال ها پیدا نمودیم اکثرآ به دفتر ما سارنوال ها می آمدند که چرا این مضمون را نوشتی و یا چرا این طور؟  که بعد در جریان خبرنگاری ام که نمی توانستم از حقایق چشم پوشی نمایم همیشه محکوم می گردیدم تا بلاخره بعد از چندی کار با این مجله را نیز متوقف ساختم .
پرسش :
برایم دلچسپ است تا از چگونه گى كار تان را با زنان محبوس در ولایت ﻛﺎﺑﻞ معلومات دهید

پاسخ :
در سال ۲۰۰۵ ترسایی کار را در دفتر ( اویک ) به صفت کارمند اجتماعی با زنان زندانی آغاز نمودم . وظایف عمده ای را که در این دفتر انجام دادم نوشتن ( کیس ستوری ) زنان زندانی وایجاد کورس ها ی سواد آموزی وحرفه وی در داخل زندان زنانه بود. دریافت وکیل مدافع برای آن عده زنانی که وکیل نداشتند ، پی گیری دوسیه های زنان زندانی و رفتن به خانه های شان بود ؛ و همچنان برای دریافت سهولت ها برای آن عده اطفال که در زندان همراه با مادران شان بودند. شامل ساختن آنها در پرورشگاه ها ( ماه یک دو مرتبه ملاقات اطفال با مادران شان در زندان ) که کاری بسآ دشواربود . وچندین مراتبه با رفتن به خانه های شان مورد خطر قرار گرفتیم که مدت 5 سال را با عالمی از مشکلات با این دفترسپری نمودم تا بلاخره این دفتر را نیز ترک نمودم . چون روحاً  نآرام بودم وبا جارو جنجال های زیادی مواجه گردیدم.
پرسش:
اگر در مورد سفر هایتان به ولایات كشور تا  اندازه معلومات بدهید زیرا كار با بانوان در ولایات مشكل تر است نسبت به شهر ﻛﺎﺑﻞ بود ؟
پاسخ :
دقیقآ پرسش خوب نمودید . در نخست باید این را یاد آورگردم که بعد ازکار با رسانه ها در دفاترمختلف زنانه مانند :
AWEC –ASJP- NSCO- AWN – AWRC درپست های مختلف کار نمودیم.
برای یک خانم در این شرایط نامناسب بسیار دشوار است تا به ولایات که هیچ گاه امن نبوده ، اگر ولایت آرام بوده از لحاظ امنیتی مگر قریه جات دور دست آن خالی از خطر نبوده ولی من سفر های ولایتی زیادی در ولپرسشی های کابل ولایات امن و نا امن کشور مانند هلمند ، کندز ، پروان ، بلخ وچند ولایت دیگر داشتیم و به خاطربلند بردن رشد ظرفیت و آگاهی زنان کشور در رابطه با تدویر نمودن تریننگ ها ی مختلف مانند جندر، رهبریت مشارکت قطنامه ۱۳۲۵ ، سافت اسکیل ، راپورنویسی و موضوعات مختلف دیگر را برای زنان در کابل و ولایت کشور تدویر نموده ام .
پرسش : آیا سفرى رسمى به خارج از كشور داشتید هدف از سفر تان چه بود ؟
پاسخ :
بلی من سفرهای رسمی و غیررسمی داشته ام وسفر رسمی من که قابل ذکراست در سال ۲۰۰۵ ترسایی به کشور ایتالیا بود که با گروب از زنان تجارت پیشه افغان برای مدت کوتاه عازم آن کشور شدیم . در آن سال من ژورنالست مجله « زن و تجارت  » بودم .
پرسش اخیر :

مى خواهم در مورد مهاجرت تان در كشور هند و كار كرد هاى فرهنگى تان براى مهاجران افغان مقیم هند كمى روشنى بیاندازید ؟

پاسخ :
با گذشت هر روز و هر لحظه زنده گی در افغانستان برای ما چون متعلق به خانواده ژورنالیزم افغانستان هستیم و شما واقف هستید که در این وضعیت ناهنجار و جنگ خانمان سوز با خون پاک چقدر ژورنالیست زمین این کشور رنگین گردیده ، تا بلاخره چون زنده گی ما با خطر جدی مواجه گردید . مجبور به ترک وطن گردیدم .
واز سال ۲۰۱۴ ترسایی بدین سو به کشورهند با خانواده ام که مشتمل از شوهرم و یگانه دخترم می باشدزنده گی می نمایم و در اینجا نیز آرام نه نشسته با ایجاد یک مرکزآموزشی ، بنام E S L به خاطر فرا گیری قرآنکریم ، زبان انگلیسی و دری به کمک شوهر و دخترم مصروف خدمت به مهاجرین افغان بوده ، و از درآمد ناچیز ماهوار این مرکز امرار معیشت می نمایم .
حقیقت اینست که زنده گی در کشور بیگانه خالی از پرابلم و مشکلات نبوده ولی در هند هیچگونه کمک اقتصادی برای مهاجرین افغان از طرف دفتر سازمان ملل وجود ندارد به جز یک کارت رفوجی وبس ؛ و گرفتن آن کارت هم کار ساده نیست به خصوص در این سال های اخیر.

خواهر عزیز و فرهیخته كشور شكیبا جان كمال نورى ! افتخار به شما و كار كرد هایتان جهت روشن ساختن اذهان بانوان و حل مشكلات آنان در شهر ها و ولایات كشورکه با دشوارهاى فروان دست وپنجه نرم كرده و در حل مشكلات زنان واطفال مظلوم ما در شرایط دشوار كشور سرسپرده و شجاعانه رزمیده اید كه كاركرد هایتان باعث افتخار ما و نسل هاى بعدى خواهد بود و تاریخ كشور جسارت شما زنان و مادران پیشتاز را فراموش نخواهد كرد .

بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۳ /۱۶ ـ ۲۱۱۲

در کنگینه ای رنگین زبان

نگاه گذرا به وامواژه های غیرفارسی در برابر فارسی

داکتر حمیدالله مفید

زبان یک پدیده ی فرهنگی همبودگاهی است ، لاجرم مانند دیگر بخش های  فرهنگی  رشد ، تکامل وبالنده گی می یابد، تغییر می پذیرد ، واژه های جدید در آن افزود می شود ، واژه های آن نابود می شوند ، واژه های بیگانه وارد آن می شوند و این همه تغییرات وتحولات در زبان به گونه ی گیتایی پدیدار می گردد.

به گفتاورد  مارتین هایدگر :‌« زبان خانه ی وجود است ، وانسان در این خانه بسر می برد.» همانگونه که انسانها در تغییر وتکامل هستند ، زبان نیز مانند انسان تغییر وتکامل می یابد، زیرا انسان با زبانش ، خردش را بازتاب می دهد.زبان ایستایی وتوفق را نمی پذیرد، زبان های جهان مانند دیگر بخش های دانشی  طی صد سال اخیر بسیار رشد وتکامل پذیرفته اند ، می گویند ، که حتا در یکماه نزدیک به سیزده هزار واژه جدید به زبان انگلیسی افزود می شود وایدون تعداد واژه های انگلیسی به یک ملیون واژه می رسد، این درحالی است ، که مجموعه ای واژه های زبان فارسی که در فرهنگ ها جابجا شده است به هشتاد هزار واژه می رسد.  .زبان امروزی  انگلیسی برای نویسنده گان صد سال پیش قابل فهم نیست.اگر البرت انشتاین زنده شود ، زبان امروزی را فهیمده نمی تواند

این تغییر  ، تکامل ، رشد ، بالنده گی  ، نابودی تنها در نظام واژه گانی یا لغت های زبان نیست بلکه  در اغلب بخش ها وعرصه های زبان پدیدار است ، از ساختار فرازی ، یا جمله گرفته تا ساختار های حروف ربط یا ربطیه ها ، قید  ها فعل ها وغیره همه در حال تغییر وتکامل هستند.

زمانی نویسنده گان ما تنها با زبان عربی یا تازی تماس داشتند ، سبب شد تا قالب ها عبارتی یا عبارت های قالبی تازی ترجمه وار یا برگردانوار وارد زبان ما وسپس  همه گیر شوند ، ایدون که زبان در بست در گرو زبانهای اروپایی قرار دارد، واژه ها ، عبارت ها  وفراز های اروپایی  وارد زبان فارسی می شوند.زیرا بسیاری از مفاهیمی اند  ، که برای بیان قالب زبان  ویژه خود را می طلبد، این قالب ها یا چوکات ها ناگزیر از زبانی  به زبان دیگر  می کوچند .

واما در بخش واژه سازی ونظام واژه گانی زبان فارسی:

در این بخش به سه پدیده بر می خوریم:

نخست :  باز کاربردی  واژه گان های قدیمی به جای واژه های بیگانه . مانند کاربرد واژه بستاخی که از پنجصد سال تا ایدون از کاربرد افتاده است به جای تصاعد وانبساط تازی ، کاربرد واژه ایدون واکنون به جای واژه حالا ،  کاربرد واژه نبیک اوستایی به جای واژه کتاب ،شیله به جای واژه مکر ،  واژه رزم به جای مخاصمه ، آزرم به جای حیآ ،پهنا به جای عرض ، درازا به جای طول ، بلندا به جای ارتفاع ،گود به جای عمیق ،پیماننامه به جای قرارداد، بزه به جای جرم  بزه کار به جای مجرم  گنهنما به جای اتهام ، چکیده به جای خلاصه ، کیش وآیین به جای مذهب ودین ( دین واژه فارسی قدیم است ) زادروز به جای میلاد ویا روز تولد. پیمان شکن به جای وعده خلاف ، ورجاوند(warjawand) به جای مقدس ومحترم .نیایش به جای عبادت ودعا . کمینه به جای حداقل وبیشینه به جای حداکثر ،  آبستن به جای حامله ، آرش وچم به جای معنی یا معنا ، تندیس به جای مجسمه ویا بت ، واژ ویا واج به جای حرف یا حروف ، سروده یا چامه به جای شعر ویا غزل ،وچامه سرا به جای شاعر. درود به جای سلام ، دبیره به جای رسم الخط ویا Font ، رایزنی به جای مشوره ، گرانیگاه به جای مرکز ثقل ، بخشودگی به جای معافیت ، درودگر به جای نجار ، پیاپی به جای متوالی ترکش ، یا پکیدن ویا پکش به جای انفجار ، شهروندی به جای تابعیت ، شناسنامه به جای تذکره ، گشایش به جای افتتاح ،زبانزد به جای ضرب المثل ویا متل ، ابگیر به جای برکه یا حوض ، بسامد به جای متواتر ، منش به جای شخصیت ، آتشدان به جای منقل ، استوار نامه به جای اعتبار نامه ، دستینه به جای امضآ ، راهبردی به جای سوق الجیشی، افشره به جای عصاره ، پرشمارگان به جای کثیر الانتشار، گیتی به جای دنیا ،زایش به جای تولد انگ به جای تهمت ، گوژ به جای قوز ،فرارود به جای ماوراالنهر ، اهریمن به جای  شیطان ، آرمانشهر به جای  مدینه فاضله ، پرستش به جای عبادت ،دلگیری به جای کدورت، آبخست به جای جزیره .بانو به جای خانم ترکی ،

دوم: کاربرد واژه های موجود به جای  واژه های که کاربرد آنها نظام واژه گانی را به دشواری روبرو می سازد ، مانند : صواب وثواب ، ویا هدیره ، حضیره  که اغلب نویسنده گان زبان فارسی ، در کاربرد آنها  به دشواری روبرو هستند ، اگر به جای صواب ، نیکو کاری ،به جای ثواب پاداش را به کار ببریم  ویا به جای هدیره ، یا حضیره ویا حتا بار بار دیده شده است حظیره نیز نوشته اند ،  واژه آرامگاه   را به کار ببریم ، خوانش ونوشتن زبان را ساده واسان می سازد. ویا دیده شده است ، که نام زلیخا را برخی ها حتا در کتابها ذلیخا نوشته اند واین دو گونه نویسی به دشواری زبان افزوده است.استادی در یکی از دانشکده ها درس می دهد ونامش زلیخا است ، او نامش را همیشه ذلیخا نوشته است وهنوز هم می نویسد.

 سوم : واژه سازی در نظام واژه گانی زبان: واژه سازی مساله ی است موردی که نظام واژه گانی  زبان فارسی را به دشواری جدی روبرو ساخته است . در این بخش  حکم های کلی ویا دگماتیک وجود دارد

یکم: برخی ها به این باور اند ، که می توان وباید در برابر هر واژه خارجی  یک واژه فارسی پیدا کرد ، جابجا کرد ویا آفرید. که از دید من این حکمی است نادرست  وناشد.

دودیگر :  حکم دگم به هیچوجه نباید واژه ساخت وواژه های خارجی را به همان صورت پذیرفت ، نیز حکمی است نادرست وناشد ونه پذیرفتنی ، زیرا زبان را نابود می سازد . چنانی که زبان تازی یا عربی زبانهای فنیقی، قبطی ، سوریانی ، نستوری ودیگر زبانهای شرق میانه را نابود کرد.

سه دگر :‌تصور اینکه در برابر  هروامواژه بیگانه تلاش شود تا واژه های معادل فارسی آن را پیدا کرد وبکار برد.  واگر پیدانشد ونتوان ساخت همان وامواژه را جز نظام واژه گانی زبان پذیرفت وبکار برد وحتا می توان برای یک واژه بیگانه چند واژه هم معنی فارسی آن را پیداکرد . این راهیست پسندیده ، ساده ودرست ، که  این گفتمان به این بخش می پردازد. که اینک می پردازم به واژه های که در زبان ما وجود دارند ویا پذیرفته شده اند مگر کمتر ویا هیچ بکار نمی رومد:

نخست در برابر واژه های اروپایی : نماد ونمادین به جای سمبول و سمبولیک . مکنده به جای پمپ .  شگرد به جای تکنیک . حودکار به جای اتوماتیک . نامزد به جای کاندید. مهار به جای کنترول .رایانه به جای کمپیوتر. نماهنگ به جای کلپپ .بسامد به جای فرکانس .تارنگار به جای وبلاگ .ریزنگاری به جای میناتوری. مردمسالاری به جای دموکراتیک .دورنگار به جای فکس. بارانداز به جای اسکلیت. ایوان به جای بالکن وتراس .پالایه به جای فلتر .نورافگن به جای پروجکتور. هم اندیشی  به جای سمینار . آبشویه به جای سیفون . بخت به جای شانس  نوین وامروزین به جای مدرن .نگارخانه به جای گالری .همه پرسی به جای رفرندم . راهبردی به جای استراتیژی .آرمانگرا به جای ایدالیست .راز به جای سر. چند رسانه یی به جای مولتی میدیا . نرم افزار به جای سفتور.تراشه به جایChep  چپ. دنبالک ویا پیوند به جای لنک . پذیره به جای لایک ، گذرواژه به جای پاسورت . گپسرا به جای چات روم. بایگانی به جای آرشیف .تارنما به جای ویبسایت . رونوشت به جای کاپی .

دوم :دربرابر واژه های تازی یا عربی : نخست به جای اول  ونخستین به جای ابتدا ، آغازین به جای ابتدایی ، میانیگن به جای متوسطه . فرازین به جای عالی . آغاز به جای شروع .پیروزی به جای ظفر.بازگشت به جای مراجعت . پگاه به جای صبح زود. چاشت ویا پیشین به جای ظهر . دیگر ویا بیگاه به جای عصر. شام به جای مغرب ، خفتن به جای عشآ. نیم شب به جای نصف لیل. سرانجام به جای عاقبت.سخنران به جای خطیب .سازش وآشتی به جای صلح.دیدن به جای مشاهده .شست وشو به جای غسل .پیمان به جای عهد.پرسش به جای سوال پاسخ به جای جواب .رهسپار به جای عازم( زیرا عازم به معنی بازگشت است، نه رهسپار) پند واندرز به جای نصیحت . سترگ به جای عظیم .گزینش به جای انتخاب .پایداری به جای مقاومت .میان به جای بین . فراکرد ویا اروین به جای تجربه .بها ونرخ به جای قیمت .هماورد به جای رقیب ویا حریف .خاموش به جای ساکت. به تازگی به جای جدیدآ ویا اخیرآ..جهان به جای دنیا. سرانجام به جای بالاخره . بی گمان به جای بدون شک. پهنا به جای عرض .درازا به جای طول .بلندا به جای ارتفاع .گود به جای عمق. ‌آسیب به جای صدمه .ستمگر وستم به جای ظالم وظلم .جنبش به جای تحرک . رهایی به جای خلاصی. پیمان نامه به جای قرار داد.فرستادن به جای ارسال کردن .گریز به جای فرار . نشانه به جای علامت .پدافند. به جای دفاع .خشمگین به جای عصبانی .همگی ـ (گفتاری ) به جای عموم. برآورد به جای تخمین ، شادباش وشاباش به جای تبریک ، دشوار به جای مشکل .پیکر به جای جسد، آیین نیایش وفاتحه خوانی به جای فاتحه گیری ، گمان به جای حدس ، پایداری به جای مقاومت، چکیده به جای خلاصه ، گنجایش به جای ظرفیت، پیمان شکن به جای وعده خلاف، دلیری به جای شجاعت، پروا به جای توجه ، برابر به جای مساوات ، خوکردن به جای عادت ، ویژه گی به جای خاصیت، بینش به جای بصیرت،  ریزبین ویا ژرفنگر به جای دقیق ودقت ، آموزه به جای درس ،آموزه نخست به جای درس اول ، پیفته به جای مجذوب ، گمان به جای ظن ، ستیزه جو به جای لجباز.

(مانده دار)

 بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۳ /۱۶ ـ ۱۴۱۲