« زمـا یـار او همــرزم »
متن کامل سخنان رفیق صدیق کاوون در مراسم یاد بود و ارجگذاری از شخصیت رفیق شفیق الله توده یی
« دا دی یو کال له هغې شومې او بدمرغې ورځې څخه تیریږی چې د افغانستان د خلکو مبارز او وطنپال زوی،ملگری شفیق الله توده یی خپل ابدی سفر پیل کړ او د ژوندانه له اغزنې او کږلېچنې کرښې پورې ووت .
اجازه راکړئ ددې غمجنې پېښې له امله د خپل تاثر او تالم مراتب د ارواښاد ملگری توده یی درنې کورنۍ، په ځانگړی ډول د هغه محترمې مېرمنې او د ژوند ملگرې او هملارې ته وړاندې کړم.
همدا راز غواړم د ارواښاد ملگری توده یی سیاسی کورنۍ، د هغه گران گوند او همرزمو ملگروته تسلیت ووایم .»
زما او ملگری توده یی دوستی او ملگرتوب، ډېر کلونه پخوا ،په څلوېښتمو لمریزو کلونوکې، هغه وخت چې موږ دواړه د لغمان د روښان لیسې زده کوونکی وو ، پیل شوه .قصه داسې وه چې هغه مهال په افغانستان کې د ښوونکو کمښت و . د دې ستونزې د حل په موخه د معارف وزارت د هېواد په اکثره لیسو کې د «مستعجل» په نامه تدریسی څانگې پرانستې وې .د دغو څانگو تعلیمی نصاب داسې جوړ شوی و چې د لیسې د شپږو کالو درسونه به په دریو کالوکې بشپړ کېدل. په دې معنا چې زده کونکو به د لیسې د زده کړو دوره له اووم ټولگی څخه پیلوله او په نهم ټولگی کې به یې پای ته رسوله.
توده یی د خپل غښتلی استعداد او له معلمۍ سره د علاقې پر بنسټ، د مستعجل څانگه غوره کړې وه او غوښتل یې چې د معلمۍ له لارې خپلو هېوادوالو ته خدمت وکړی او د هېواد په تروږمۍ گوټونو کې د علم او پوهې ډیوې بلې کړی.
له بده مرغه د هغه تعلیمی کال په پیل کې،چې د توده یی د فراغت کال و، د مستعجل تعلیمی څانگه له منځه ولاړه او د دغې څانگې زده کوونکی پر نورو ټولگیو ووېشل شول.توده یی له خپلو یو شمېرنورو ټولگی والو سره زموږ صنف ته را وپېژندل شو او په دې ډول،موږ همصنفیان شوو.
زموږ لیسه د شنو چمنونو او جگو چنارونو لیسه وه.کله به چې هوا توده شوه، نو موږ به تر چنارونو لاندې په آزاده فضا کې درس وایه.د هغه وخت سیاسی فضا داسې وه چې په سیاسی جریانونو پورې اړوندو کسانو به کوښښ کاوه له هرې مناسبې شیبې نه گټه واخلی او خپلې اندېښنې له نورو سره شریکې
کړی او د جلب او جذب چاره پر مخ بوزې.په هره تفریح کې به د ښی او چپو سیاسی سازمانونو د غړو ترمنځ بحثونه کېدل.
د تلې د میاشتې د دوهمې نیمایی یوه ورځ وه. زموږ تعلیمی کال تازه پیل شوی و.هوا توده وه او موږ د نورو تودوورځو په شان د یوه چنار سیورې ته ناست، او ښوونکی ته منتظر وو.نه پوهېږم د کومې موضوع پر سر مباحثه پیل شوه.د بحث یو لوری د ښی افراطی اخوانی جریان اړوند کسان او بله خوا یې موږ دواړه وو.د بحث په بهیر کې وپوهېدم چې سره له دې چې موږ په سیاسی لحاظ لا یوبل نه پېژنو،خو دواړه همفکره او همرزمه یو.
شفیق الله د خپل قوی منطق او استدلال په برکت د بحث مقابل لوری له ماتې سره مخامخ او خاموشه کړ.
له هغې ورځې څخه زموږ ملگرتیا او وروری پیل شوه، اود زمان په بټۍ کې پخه او ټینگه شوه.په گډه مو په ورځنیو سیاسی بحثونو کې برخه واخیسته اوخپلې حزبې دندې مو پرمخ بوتلې.په ټولگی کې د شفیق الله شتون ماته داسې و، لکه تر شا مې چې غرولاړ وی.که به په تفریح کې له چا سره په بحث واوښتم هغه به ځان په بیړه راورساوه او زما استدلال ته به یې قوت ورکړ.
شفیق الله توده یی د ځوانۍ په هماغو تاندو او تنکیو کلونو کې خپل ټول توان او انرژی د خپل گوند تر بیرغ لاندې د آزادۍ،دموکراسۍ او ټولنیز عدالت د تامین چارې ته ځانگړې کړې وه.هغه په تمامه معنا یو انقلابی مبارز و.له درسه وروسته به یې ټوله ورځ په حزبی فعالیتونو تېروله.له کتاب او مطالعې سره یې ځانگړې مینه درلوده.که له ملگرو څخه به څوک د کوم کار لپاره کابل ته تلو، نو توده یی به ورته حتمن د څو کتابونو د راوړلو سپارښتنه کوله.
په لږ وخت کې په لغمان کې زموږ گوندی کړیو پراختیا ومونده.د گوندی غړو شمېر ورځ په ورځ ډېرېده او د زده کوونکو په منځ کې زموږ سیاسی او سازمانی فعالیتونو رونق پیدا کاوه او اعتبار مو زیاتېده،چې ددې پرمخ تگ او بریو زیاته برخه، د توده یی د کار اوزیار نتیجه وه.
ډېر ژر،تور او ارتجاعی قوتونه په دې و پوهېدل چې که وضعیت په همدې ډول پرمخ ولاړ شی نو بیا به دوئ ته د سیاسی کار او فعالیت میدان تنگ شی او ددوئ گټې به له خطر سره مخامخ شی. هغوئ زموږ د ملگرو په منځ کې ترټولو فعال او هڅاند حزبی کدر شفیق الله په نښه کړ او هغه یې دکلنیو ازموینو په بهیر کې، د یوې تورې او سنجول شوې دسیسې ښکار کړ او د زده کړو دروازه یې ورته پرمخ وتړله.
هغه چې له علم او پوهې سره بې کچې مینه درلوده،په ځوانه ځوانئ کې، له زده کړو څخه محرومېدل ورته د ژوند ترټولو غمجنه فاجعه وه . خو څرنگه چې د لوړ مورال او ټینگ عزم خاوند و،خپله روحیه یې له لاسه ور نه کړه او د خپلو سیاسی او حزبې اهدافو د تامین په کار کې لانور هم هوډمن او لانور هم غښتلی شو.
د چنگاښ میاشت وه. له ښوونځی څخه د ملگری توده یی له اېستلو څخه څو اونۍ تېرې شوې وې،یوه ورځ چا راته وویل چې ملگری توده یی سخت ناروغه دی.د هغې ورځې
په سبا، زه د ارواښاد امان الله ژغورندوی په ملگرتیا چې هغه مهال زما گوندی منشی و، د هغه پوښتنې ته ورغلو. ملگری شفیق الله توده یی د خپلې ترور په دېره کې،د یوې شنې ببرې ونې لاندې په یوه کټ کې پروت و.زموږ په لیدو یې یوه ترخه موسکا پر شونډو وغوړېده،لکه ژوبل گوربت چې د الوتلو هڅه وکړی لږ نیمخېزه شو خو کېناستای نه شو.شونډې یې وچې او رنگ یې تښتېدلی و.ښکارېدل چې ناروغی یې غښتلی بدن پوره زبېښلی دی. زه ور نژدې شوم پر تندی مې ورته لاس کېښود،تبه یې وه او تندی یې لکه سور اور تود و. ناڅاپه مې پام شو چې بدن یې په ببرو سور رنگه وېښتو پوښل شوی،ورته ځیر شوم،و پوهېدم چې خبره څه ده.ما لا خوله نه وه خلاصه کړې چې پخپله یې وویل:ما نه غوښتل خو ترورمې مجبور کړم.خفه کولای مې نه شوه،هغه ماته لکه زما مور هومره گرانه ده.
ددغې صحنې په لیدلو ډېر غمجن شوم او د څو شیبو لپاره مې د خبرو کولو توان هم نه درلود.توده یی چې زما دغه حالت ولید راته و یې ویل چورت مه وهه نه مرم.ځوان یم د مرگ زور راباندې نه رسیږی.ما ورته وویل باور لرم چې نه مرې او تر اوسه دې له سلو گلو یو گل هم نه دی غوړېدلی.ته لا د ژوند اوږده لاره په مخ کې لرې د مرگ خبره مه کوه.زه په دې متاثر شوم چې موږ دومره ناتوانه یو چې خپل ناروغان د دوا او ډاکتر پر ځای د حیواناتو په پوستکو تداوی کوو.بیا مې ترې وپوښتل چې د راتلونکی لپاره دې څه فکر کړی. هغه راته وویل چې نور راته په لغمان کې پاتې کېدل بې گټې ښکاری،کورنۍ مې کندز کې ده شاید هلته ولاړ شم خو لومړی ځم کابل ته وگورم چې ملگری څه وایی.
تر هغه وروسته مې ډېر کلونه ملگری توده یی و نه لید . په لغمان کې پر موږ ډېرې بدې ورځې راغلې او توده یی په بغلان کې ډېرې له درده ډکې پېښې و زغملې .
کلونه واوښتل،سیاسی گردلې او توفانونه یو په بل پسې راغلل او تېر شول خو موږ دواړو، لکه د نورو زرگونو ملگرو غوندې خپلې سپېڅلې لارې ته دوام ورکړ او خپلو هوډونو او ارمانونو ته ژمن پاتې شوو.
د ۱۳۵۹ کال په لومړیو کې یوه ورځ د کوم کار له پاره د گوند مرکزی کمیټې ته تلم.زه لا د مرکزی کمیټې د ودانۍ دروازې ته نه وم رسېدلی چې چا راباندې غږ وکړ : وطنداره چېرته ځې . شاته مې وکتل، زما د سختو کلونو ملگری، زما ورور، زما یار او همرزم شفیق الله توده یی و چې په خندا زما خواته راروان و. موږ لکه دوه مسافر ورونه چې اوږده کلونه یې یو له بله سره نه وی لیدلی،په غېږه کې سره ونیول او د خوشالۍ اوښکې مو تویې کړې.بیا یې راته په بیړه بیړه،د څو کالو قصه په څو دقیقو کې وکړه.له ناروغۍ وروسته کابل ته د تگ قصه او له گوندی مشرانو سره د لیدو او وروسته بیا بغلان ته د تلو قصه او دا چې څرنگه زده کوونکی شفیق الله په «جانان » دهقان واوښت او د دهقانۍ تر څنگ یې هلته د بزگرانو په منځ كې توده یی کار پیل کړ او پخپله هم توده یی شو.
هغه دا هم راته وویل چې اوس د بغلان د گوندی ولایتی کمیټې منشی دی اوزیاته یې کړه هر کله دې چې خټکیو ته زړه وشو پلخمری ته راتلای شې او زما له خوا له همدا اوسه دعوت یې .
تر هغه وروسته به چې هر کله کابل ته د کوم کار لپاره راغی،زه یې خبرولم او د کاری مشغولتیاوو سره سره به مو خپلو قصو او بنډارونو ته وخت پیدا کاوه.
وروسته بیا، هغه مهال چې په لغمان کې حالات کړکېچن وو توده یې لغمان ته واستول شو. هلته یې هم په پاک لاس او سپېڅلی زړه، خپلو خلکو ته خدمت وکړ.اوخپل ټول توان او انرژی یې دخپلو انسانی او شریفانه آرمانونو د عملی کېدو چارې ته وقف کړل.
د لغمان له سپین ږیرو او قومی مشرانو سره یې دسولې او امن د راتلو په موخه اړیکی ټینگې کړې اوپر دولتی حاکمیت یې د خلکو باور راژوندی کړ، خو له بده مرغه د ځنو لنډپارو سیاستونو په پایله کې له کاره گوښه او په لغمان کې د هغه، توده یی کارونو او جوړوونکو پلانونو ته د پای ټکی کېښودل شو.خو له دې سره سره، توده یی د خپل ویاړلی ژوند تر پایه، خپلو لوړو آرمانونو ته ژمن پاتې شو او د هغو د تحقق لپاره یې دتل په شان خپل ټول ژوند او امکانات وگمارل.
رفقای ارجمند،
شناسنامه وطنپرستانه زنده یاد رفیق توده یی، کار و پیکار عدالت خواهانه او در سال های پربار زنده گی اوست که به حق می توان به آن افتخار کرد.او برای رسیدن به دنیای پر فروغ آزادی، دموکراسی و عدالت اجتماعی هزاران خطر را به جان پذیرفت، بی هراس و بی تزلزل، آگاهانه و مصمم، همراه و همگام با یاران و همرزمانش به پیش تاخت و لحظه یی هم دراین راه دشوار و پر پیچ وخم از خود ضعف نشان نداد و از پا نه نشست.
باری یکی از یاران نو به دوران رسیده در آن زمان، شکوه آمیز گفت که « توده یی با موضعگیری هایش،بهترین شانس های پیشرفت را ازدست داد.» من به پاسخش به شوخی شعر معروف قاآنی را یاد آورشدم که گفته بود :
رسم عاشق نیست با یک دل دودلبر داشتن
یا ز جانان یا ز جان باییست دل برداشتن
ناجوانمردیست چون جانوسیار و ماهیار
یار دارا بودن و دل با سکندر داشتن .
راستی هم، توده یی، به خاطر به دست آوردن مقام و موقف،هیچ گاه و با هیچ کسی بر سر اصول و موازین عقیدتی اش معامله نکرد و به زور و زر، سر تسلیم فرود نیاورد.
رفقای ارجمند،
به باور من شایسته ترین بزرگداشت ازرفته گان عزیز ما، منجمله رفیق توده یی،ادامه دادن راه پر افتخار آنان و تحقق آرمانهای بزرگ و شرافتمندانه شان است.
اینک ۲۵ سال از سقوط فاجعه آمیز حاکمیت وفروپاشیی حزب دموکراتیک خلق افغانستان (حزب وطن) می گذرد ولی سوگمندانه برخی از رفقای دیروز هنوز هم به سیاه كردن دیگران و سفید کردن خود اشتغال دارند. دردا و حسرتا که انشعاب و پراکنده گی در میان اعضا و هواداران سابق حزب دموکراتیک خلق افغانستان (حزب وطن) هنوز هم ادامه دارد و ما هنوز نتوانسته ایم خلای موجودیت یک چپ نیرومند را در کشور، پر نماییم.
درحالی که وضعیت فاجعه بار کنونی کشور،مساله وحدت و اتحاد نیروهای ملی و دموکراتیک،ترقی خواه و وطن پرست را به امر حاد و تاخیر ناپذیر تبدیل کرده است،تعدادی از یاران دیروز ناشیانه به اختلافات دامن می زنند و آگاهانه، یا نا آگاهانه آب به آسیاب تاریک اندیشان سیه کار میریزند.
عده یی هم به امید ره یافتن به خوان گسترده نیروهای سیاه اهریمنی درونی و برونی، زبونانه، پوز بر آستان دشمنان سوگند خورده خلقهای ستمکشیده افغانستان میسایند و زبونانه تر اینکه بر تمام گذشته افتخار آمیز رزمنده گان راه رهایی مردم افغانستان از چنبره استبداد ستمکیشان،خط بطلان میکشند و آنرا زیر سوال میبرند.
«باکم از ترکان تیر انداز نیست طعنه تیر آورانم میکشد» .
رفقا، ما به فضای گفت و گوی سالم نیاز داریم . ما به ایجاد اعتماد متقابل،تفاهم وهمدیگر پذیری نیاز داریم.با خود بزرگ بینی و کوچک شمردن دیگران نمی توان به جایی رسید.ما باهم نیرومند استیم. نیروی ما در وحدت ماست.
ما تنها با نقد سالم گذشته می توانیم راه را به سوی آینده بگشاییم.باید بدون هراس اشتباهات و کجروی های خویش را پذیرفت و در صدد اصلاح آنها برآمد.
ما باید با در نظرداشت شرایط متفاوت کنونی در داخل کشور و جهان، خط مشی سیاسی خویش راترتیب نماییم و پروسه های جاری در کشور وجهان را با دید نو و واقعبینانه ارزیابی کنیم .
افغانستان مانند کشتیی شکسته در بحری از خون و آتش شناور است.آنانی که خود را ناجیان کشور جامیزدند، دکانداران سیاسیی بیش نیستند.آنان سال های طولانی زیر نام دین، دین فروختند، زیر نام آزادی، کشور آزاده ما را به اشغالگران تسلیم کردند و زیر نام عدالت اسلامی ثروت اندوختند وبر جان و مال و ناموس مردم تاختند.
رفقای عزیز،رزمنده گان آزاده و سربلند،
چشم امید مردم رنجکشیده افغانستان به سوی شماست.شما می توانید با وحدت تان هسته مرکزی اتحاد تمام نیروهای ملی و دموکراتیک، ترقیخواه و وطن پرست را بیافرینید.شرایط کشور فوق العاده حساس و بحرانی است .تشکیل جبهه متحد ملی برای تامین صلح، آزادی،عدالت اجتماعی و دفاع از تمامیت ارضی کشور در دستور روز قرار دارد.نیرو های سیاه اهریمنی داخلی و خارجی در کمین نشسته اند.برخی از کشور های آزمند و شرارت پیشه همسایه، برای کشورما نقشه های خطر ناکی در سردارند.
آنها سعی می ورزند با استفاده از افراد و نیروهای مزدور، مردم باهم برادر ما را بهم بیاندازند تا به اهداف ناپاک خود برسند.گاهگاهی این صداهای ناهنجار از گلوی برخی «انترناسیونالیست» های دوآتشه دیروزی نیز شنیده میشود که شرم شان باد.
افغانستان خانه مشترک تمام افغانهاست.کسانیکه به اختلافات قومی،زبانی،محلی و مذهبی دامن میزنند نمیتوانند در رده های یک حزب مترقی جای داشته باشند.
رفقای ارجمند ،
بیایید با استفاده از احتفال شکوهمند خاطره تابناک رفیق شفیق الله توده یی که چون ستاره پر فروغ، در غربت غمبار غرب، غروب کرد، پیمان خویش را بار دیگر با مردم در خون خفته افغانستان تازه کنیم که راه رفته گان خویش را که راه آزادی،حاکمیت ملی، دموکراسی،عدالت اجتماعی و راه رهایی زحمتکشان کشور از یوغ ستم و استثمار است،با استواری و متانت ادامه میدهیم و پرچم آزاده گان را بلند و در اهتزاز نگهمیداریم .
یاد رفیق توده یی و تمام رفته گان و جان باخته گان سرخروی ما، زنده و جاودان باد !»
بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۲/ ۱۷ـ ۲۴۰۷
گـــذر دروازه لاهـــوری
احسان واصل
« شهر کابل دارای قهندژی بس استوار است که تنها یک راه دارد و ساکنان آن مسلمان اند. در ربض شهر هندوان و یهودیان سکونت دارند.......کابل نیزدر دهانه ای هند قرار دارد و ازآنجا به هرسو راه است . دراین شهر نیل فراوان بدست آید و ارزش نیلی که درقصبه و سواد آن شهر تهیه می شود ... بنا بگفته بازرگانان بیش از دو میلیون دینار است.» (کابل درصورت الارض ابن حوقل ، سفرنامه -۹۴۱ میلادی ص۱۸۴)
باید گفت که نیل ( رنگ آبی ) معدن جداگانه نداشته و آنرا بشکل ترکیبی آماده می نمایند و این ماده درآن زمان آنقدر زیاد نبوده که به خارج ازکابل به دیگر کشورها صادر شود.(درکدام سند دیگرهم ندیده ام.) ولی دراکثر اسناد تاریخی از سنگ لاجورد بدخشان نام برده شده است .این ماده صادراتی ممکن سنگ لاجورکه رنگ نیلی دارد و ارزش آن هم بیشتر از نیل است ، باشد. استخراج لاجورد از زمان های قدیم رواج داشته و برای تزیین قصرها ازآن استفاده می نمودند( غیر کشور خود ما .) میر غلام محمدغباردرجغرافیای تاریخی می نویسد :« نام کابل اسمی است که ازقرون قدیمه درصفحات جغرافیا وتاریخ آسیای کهن اخذ مقام کرده است. این نام اطلاق به شهری می شد که غالباً مرکزتمدن وسلطنت پادشاهان با اقتداری بود... کابل ازقدیم الایام معبر فاتحین ومهاجمین بزرگ ومختلف دنیا واقع بوده است ونفوذ ملل متنوعه هند ، چین، یونان ، فارس ومغول راگرفته و ازیک بدیگرتحویل داده است. چنانچه نفوذ یونان، عرب ، فارس را این راه درهند و نفوذ هند و چین را به فارس عزیمت داده است ... کابل نظر به موقعیت خود ازابتدا مرکز تجارت دو براعظم آسیا یعنی هندوستان وترکستان بوده است و به قول هیرودت مالتجاره کابل درتمام بازار های یونان و روم مشتری داشته است . ممکن است لاجورد افغانستان که منظور حضور فراعنه سلسله دوازدهم مصر بوده و برای نقش ونگار قصور سلطنت بکار می رفت به کاروان ها سپرده می شد.»
دربسیاراز نوشته ها به ملاحظه رسیده که قسمت انتهای شرقی شهر کابل که بعد ها بنام « دروازه لاهوری » مسما شد ، کاروان ها وبعدها وسایل نقلیه ازطریق لوگر و پکتیا و یا بگرامی – حصارک- گندمک- جلال آباد- پشاور- هندوستان حرکت می کردند.
مرحوم عثمانی درکتاب ( کوچه ها وگذرهای تاریخی) درمورد نامگذاری دروازه لاهوری این روایت ها را می شمارد :
۱ ـ کاروان های تجارتی و رفت وآمد عادی مردم به لاهور [هندوستان یا بقول مردم عوام پایان] ازهمین راه بود.
۲ ـ در زمان تاخت و تازمغول درهندوستان دروازه بزرگ لاهور را مثل دروازه سومنات به کابل آورده اند و در رهرو حصار قدیم کابل نصب کرده اند واین محل را بنام دروازه لاهورمسما نموده اند.
۳ ـ برخی عقیده دارند که شخصی بنام « چاچه بلی » مرد روحانی [شاید مثل لارنس] ازهندوستان آمده وحجره ای بنا نموده بوده که پیروان زیادی داشت ، وبعد از فوتش (۱۲۲۲ ق) درهمین منطقه دفن و محل آن را مردم دروازه لاهوری گفته اند.
نزدیک به حقیقت همان مطلب اول است که راه تجارتی و رفت وآمد کاروان ها وموجودیت دروازه که از همین طریق به طرف هندوستان میرفتند، واز قدیم معمول بوده که چنین نامگذاری ها را به سمت یک ولایت یا کشور نامگذاری می نمودند که تا امروزنیز درکابل و ولایات معمول است مثل دروازه قندهار ، دروازه هرات ، دروازه بلخ، دروازه تاشقرغان وغیره. محترم شاه محمود محمود که دراین زمینه کارهای مثمر و زیادی را انجام داده اند نیز تنها همین موضوع بندر و رفت وآمد کاروان و وسایل را تذکر داده واز دو موضوع دیگر یادی نمی کند.
قابل تذکراست که در« بالاحصارکابل هم دروازه وجود داشته که حین دخول و خروج پادشاه دهل و نقاره میزدند» که راه رفت وآمد شاهان بطرف هند ازهمین طریق بوده، همچنان در دورا ن تیمورشاه که دیواری به اطراف کابل کشیده شد دروازه های متعدد در گذرهای مختلف وجود داشته که یک دروازه هم درهمین گذر بود ه که بنام دروازه لاهور یا لاهوری مسما شد .
دروازه لاهوری درقسمت دوم واخیر جاده میونددربین گذرهای شور بازار، ریکاخانه (جاده میوند) چمن حضوری وتپه مرنجان و بالاحصار( تپه زمرد) که بعد ها سرک کشیده شد و شفاخانه توبرکلوز اعمار گردید احاطه میباشد . «محله ای بنام مسجد گل بته وزه تاب ها درهمین منطقه واقع شده بود.» دراین گذر دو معبدهموطنان هندو باوربنام جوتهی و ساروپ مندیر؛ وهکذا زیارتی بنام بابه مراد موجود است (اگر تا حال بسته نشده باشد ! ) در گذشته ها مردمان هندو باور و ساکنان کابل قدیم در کنارمسلمانان پس ازتسلط اعراب برکابل معمولاٌ در سه منطقه کابل زنده گی داشتند: شوربازار ، هندوگذر و دروازه لاهوری.
مکتب دقیقی که دراوایل درپهلوی زیارت بابه کیدانی( روبروی فروشگاه بزرگ افغان) موقعیت داشت . براثرکشیدن سرک که قبلاً بنام خیابان یاد می شد و فعلاً سرک فروشگاه ، به دروازه لاهوری نقل مکان کرد (سال های۱۳۳۴ یا ۱۳۳۵ ) ومن که شاگرد صنف پنجم بودم دو سال به آن گذراز طریق کوچه های باغلیمردان ، بوریا فروشی وجاده میوند به این مکتب دررفت وآمد بودم ، وقتی از سرک قیرجاده میوندبه سرشیبی دروازه لاهوری پایین می شدم توجه مرا دکان های رنگریزی ، ترمیم موتر ( ورکشاپ) ، گادی های نو وکهنه ، معاینه خانه داکتر قاسم عسکریار بخود جلب میکرد . سرمعلم مکتب ما شهاب الدین امیری و بعدا ً شفق بود که انسان های محترم و قابل احترا م بودند اگر فوت کرده باشند روح شان شاد باشد.
دکانهای پیزار دوزی دروازه لاهوری مشهور بود و درآن زمان ها کاکه های کابل پیزارهای خود را ازبازار تجارتی بنام موچی پرک واقع بازار گردی دروازه لاهوری و لنگی یا لنگوته های پاچ ، ابریشمی را از چنداول می خریدند که نام و نشان بهتر داشت .
دسته موسیقی فیضو وگلو هم درهمین منطقه زنده گی می کردند که در محافل عروسی از آنها بخاطرموسیقی وطرب دعوت میشد .
ماخذ:
- سایت انتر نتی استاد شاه محمود محمود،
-کوچه ها وگذر های تاریخی کابل ، ز.عثمانی
- جغرافیای تاریخی افغانستان ، میرغلام محمدغبار
- یادداشتها و چشم دیدهای شخصی
بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۳/ ۱۷ـ ۱۳۰۷
ســه ســروده تازه عیــدی از :
عبدالوکیل کوچی ، نجم الرحمن مـواج و عـزیـزه عنایت
عـیـد خجسته
عیدت خجسته باد که روز خجسته ییست
روز عجب مبارک و امر ی مقدسیست
اما درین فضا
عیدی برای چی ؟
عید ی برای آنکه نداریم سرنوشت
نی اختیا ر بودن دوزخ و یا بهشت
نی اختیار را بطه با مرگ و زنده گی
پامال دد منانیم چون عصر برده گی
عیدی برای چی
اند ر کجاست عید
آنجا که جوی خون
جاریست هرطرف
آنجا که اشک شیون فریاد وماتم است
کشتار بی گنا هان اولاد آدم است
آنجا کنار تخته تا بو ت خو نچکان
در ا نفجا ر پشت در و جا ده و دکان
یا در صف نماز در آن خانه ی خدا
یا در مزار گور شهیدان داد خواه
اندر کجاست عید ؟
در آنزمان که آتش خمپاره و بم است
درآنزمانکه تیره ترازروز محرم است
در آنزمان که میهنم آماج دشمن است
ملت بخون نشسته ودرماتم و غم است
عیدی برای چی ، عیدی برای کی
اصلاً کجاست عید
یا در کدام زمان ؟
جزغم کجا خوشیست که تبریک گویمش
بر کشته گان ، عید چه باشد میان مرگ
عیدی زآنسریست که شد مست جام ارگ
عید ی عموم مردم ما عید د یگریست
پیروزیی و نجات وطن چیز دیگریست
روزی رسد که عید چو خورشید روشنم
تا بد همیشه روی در و بام میهنم
آ نگاه بگویم اینهمه تبریک بر شما
تبریک برشما
تبریک برشما.
( عبدالو کیل کوچی )
اختـــــــردئ شهیــــد
روژه شـــهیــده ده اختـــر دئ شهــــید
سپوږمۍ شـــهیده اوهــم لمردئ شهـــید
وطـــــنه زما شهیدستان وطــــنــــه
ښــځه شـهیــده اوهــــم نردئ شهـــــید
دهند وکش پامـــیرځګیروی اورومــــه
سپین غرټپی د ئ اوخیــــبردئ شهــــید
دچــــارســـدې دشــهــــید انـــوقا تـــل
له لاسه نن می لــــروبر دئ شـــــهید
په ښــــوونځیوکی قــــرآن وســــوزید
جومات ،ملا هم می منبر د ئ شهـــــید
د نــــارواوکــــړنوځــــواک لـه وا کـه
پــوله پټۍ پیچومۍ غــــردئ شـهـــــید
ځــواکــونه چا لـــېرې سا تلی ترڅو؟
هـوډ ټکنی ځنی با ور دئ شــهیـــــد
دحـق وینا پـــوچــو وینا وو کې ورک
لـــه مبـــتدا سره خبــــر د ئ شهـــــید
د پرمختـــګ پرلـورې لارمې ایســـته
بڼکه پرې شـــــوه او وزرد ئ شهـــید
د جرګه ما روحجری شا ړې ښـکا رې
هـــرقومــی مشر،شمله وردئ شهـــــید
د سهــا رستوری مــــو د ه نه ویـــنمه
نرئ ما ښـا م ا وما زیګر د ئ شهـــــید
د چا د تو رو هیــــــلو تور کې د لـــــته
میـــنه شهـــیده او ګــود ر دئ شهــــــید
کـــروند ه سوزی د رمنـــــد اوراخیستئ
ورخ اوبه وړئ ا و کرګــر دئ شهــــید
فابریکی دړې وړې سرې ســـکرو ټــې
په سرولمـبو کې یی کا رګـردئ شهــــــید
سنګر،سنګرمـــی لـــــژند وینـــو کې شـــو
لښکرلښکر عسکر افســــر د ئ شهــــــــید
مواجه چیغـــه چی د ې چـــو په نه شی
لا، د ې د نــور لارو، ور د ئ شهـــــید
( نجم الرحمن مواج )
پرتــوعیــد !
آرزو است که عید وطنم خوش باشد
دورازحــادثــه وریختـن خـون جـوان
پــرتوعیـد رسـد بردرهرخـانـه و بام
سفره هافارغ ازاندوه غریب وغم نان
لطف حق شامل حال وطن و مردم ما
کودکان شاد ازعیدانه هر پیــر وجوان
شـادی و هلهله عید رسد گوش بگوش
مطربان نغمه سرا وهمه باهم خنـدان
نعمت وافــر حق بــردردارا وغـریـب
دم بـدم آیـد و بسیــاربــه رســم بـاران
نفـتـد اشــک یتیـمی دیـگــراز دیــده او
شــاد گــردد هـمـه گـی از دل و جــان
باشــد امیــد (عزیزه) کـه خداوند کریم
زکرم لطف کند عید خوشی ازرمضان
( عزیزه عنایت )
بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۳/ ۱۷ـ ۲۵۰۶
در دفاع از حق و حقوق افغانستان
اظهارات اخیرجناب رییس جمهور دولت اسلامی ایران باعث تنش و تشنج زیاد گردیده که از دیدگاه حقوقی و از موضع حق ، حقایق تاریخی و حقوق افغانستان برآن لزوماٌ مکثی مینماییم . ایشان در کنفرانس بین المللی گرد و غبار و به حساب تخریب محیط زیست بیان داشته اند :
« ما نمی توانیم در برابرآنچه محیط زیست ما را تخریب می کند ، بی تفاوت باشیم. احداث سدهای متعدد در افغانستان وبندهای کجکی تا سلما و کمال خان و دیگر سدها و بندها در شمال و جنوب بر استان خراسان ، سیستان و بلوچستان ما تاثیر می گذارد. »
در گام نخست این اظهارات که با تحکم و تهدید انجام یافته ، نقض حاکمیت ملی افغانستان و مداخله آشکار در امور داخلی کشور ما می باشد که متاسفانه با عدم رعایت عرف دیپلوماتیک و حسن همجواری ، مشترکات دینی ، تاریخی و فرهنگی دو کشور را زیر پا گردیده اند .
بدون شک تخریب محیط زیست یک معضله جهانی است و آنچه در کشور برادر ایران انجام یافته، ارتباط مستقیم با ساختن بند های یاد شده ندارد و به قرار اظهارات متخصصین ایرانی طی سالهای قبل و به اثر تغیر اقلیمی و ناشی از سوٌ مدیریت آبهای سرازیرشده از افغانستان میباشد .
جالب است که جناب رییس جمهور ایران از ساختن بند ها در افغانستان نا راض است و اما توضیح نفرموده است که مطابق کدام عرف و معیار حقوقی « بند دوستی » را در مسیر دریای هریرورد به ترکمنستان در خاک ایران اعمار نموده اند .
رژیم حقوقی دریای هیرمند را معاهده ( ۱۹۷۳ م ) هلمند مشخص می سازد و بر طبق آن جانب ایران ( ۲۶ ) متر مکعب آب فی ثانیه مستحق می باشد که طی چهار دهه جنگ و آشوب در افغانستان تا سه برابر آن به ایران سرازیر گردیده است و در یک نرخ حد اقل تا چند صد میلیارد دالر دولت جناب شان مقروض جانب افغانی می باشد .
اظهر من الشمس است که معضله آب یکی از سه خطر اساسی است که بشریت را تهدید می نماید و با وجودی که سه بر چهار بخش کره زمین را آب تشکیل می دهد، متاسفانه صرف دوفیصد آن آب شیرین می باشد و آنهم غیرعادلانه در دو صد کشور قرار گرفته است ، ( ۹ ) کشور تا ( ۶۰ ) فیصد آب را در اختیار دارند و قاره آسیا با تمام زیبایی آن خشک تعریف گردیده و با تاسف کشور برادر ایران در ردیف کشورهای خشک روبه گسترش به حساب می آید وشاید به همین دلیل در چهار صد سال اخیر این کشور ( ۲۵ ) بار با همسایه بر سر آب درگیری داشته است .
جنجال جانب ایران با آب های افغانستان با انقراض امپراطوری درانی آغاز یافته و در صد سال اخیر و از گولدسمید ( ۱۸۷۱ م ) و مکماهون و ... سرانجام با انعقاد معاهده هیرمند ( ۱۹۷۳ م ) رژیم حقوقی دریای یاد شده مشخص و مسجل گردیده و در مطابقت کامل با نورم های قبول شده حقوق بین المللی و میثاق جهانی ( ۱۹۹۷ م ) سازمان ملل متحد قرارداشته و نافذ و مرعی الاجرا می باشد.
ماده پنجم این معاهده حقوق جانب افغانستان را چنین مسجل نموده است : « افغانستان بر باقی آب رود هیرمند ، هر طوری که خواسته باشد از آن استفاده می نماید و آنرا به مصرف می رساند . ایران هیچ گونه ادعایی بر آب هیرمند، بیشتر از مقدار که طبق این معاهده تثبیت شده است، ندارد .»
در احوال پرآشوب کنونی که افغانستان در آتش مداخلات بیرونی با جنگ و بی ثباتی مواجه است و آماج جنایت علیه بشریت قراردارد و هست و بود و صلح و ثبات آن با بازسازی و اعمار و ساختمان کشور و منجمله مدیریت دقیق آب های آن گره خورده است ، معقول ترین و یگانه راه عملی متناسب به منافع مردمان دو کشور ، تمکین نمودن به همین معاهده نافذ هلمند و تطبیق بلاشرط آن می باشد .
مقابله با خطرات و تهدید های مشترک و منجمله خطر روبه تزاید تخریب محیط زیست و موارد مماثل مستلزم عقل سلیم ، آینده نگری و احترام به تمامیت ارضی ، حاکمیت ملی و تحکیم روابط متساوی الحقوق دولتین .
با آنچه تذکار یافت انجمن حقوقدانان افغان در اروپا به این باور است که : آب ما ، آبروی ما است ، به اتکا به مصالح افغانستان و با چنگ زدن به منافع ملی بخاطر حفظ و مواظبت آن از حق حیات مردم و حق گذار افغانستان به شاهراه صلح ، ثبات و انکشاف و ترقی قاطعانه دفاع می نماییم.
با حرمت
هیات اجراییه انجمن حقوقدانان افغان در اروپا
بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۳/ ۱۷ـ ۱۱۰۷
۹ جولای ۲۰۱۷
«غرض از ادبیات، تلاش و مبارزه است. تلاش و مبارزه برای نیل به آگاهی، جستن حقیقت ؛ و آزادی انسان»
( ژان پل سارتر)
آثاراهل قلم فلسطینی های ساکن اسراییل فقط گاهی در نشریات مترقی و چپ اسراییل از جمله در مجلات اتحاد، جدید، صبح، چاپ ومنتشر می شد. تا سال ۱۹۸۱ ترسایی لیست سیاهی از پنجاه کتاب ممنوعه ادبی عرب دراسراییل تهیه شد و ورود و فروش ادبیات عرب مخصوصا ادبیات اعتراضی و مقاومت در نواحی اشغالی در کتابخانه ها و کتاب فروشی ها زیرکنترول قوای اشغالی بود.
علیشاه سلطانی
اصطلاح « ادبیات مقاومت » در فرهنگ سیاسی ایران ریشه در ادبیات فلسطین ویا در ادبیات ضد فاشیستی اروپا دارد. زمان تولد ادبیات داستانی فلسطین را باید سال ۱۹۳۷ ترسایی دانست؛ زمانی که کتاب داستان های کوتاه محمد سیف منتشر شد، گرچه منتقدین ادبی آثار او را بخشی از ادبیات زاری، گریه و ماتم می دانند.
محمد شاهین، نویسنده دیگر فلسطینی به دلیل توصیف آداب و رسوم و استفاده از زبان عامیانه کوچه و بازار ومعرفی زنده گی روستایی، تصویری زنده از محیط اطراف خودنشان می دهد.اوبعدها ازنوشتن داستان کوتاه دست کشید و به خلق رمان پرداخت.
ادبیات فلسطینی را می توان به سه بخش تقسیم نمود:
- ادبیات تبعید، یعنی ادبیاتی که در سایر کشورهای عربی از طریق فلسطینی ها نوشته شده. ادبیات افراد مقیم اروپا و امریکا را رسما جزو این بخش بشمارنمی آورند،
ـ ادبیات نواحی اشغالی مانند نوار غزه و غرب رود اردن،
ـ ادبیات فلسطینی های درون اسراییل و مقیم آنجاست.
هرسه شاخه ادبیات فلسطینی یعنی ادبیات تبعید، ادبیات مناطق اشغالی، و ادبیات فلسطینی های درون اسراییل، نشان دهنده یک حرکت تکاملی در زمینه ادبیات داستانی هست.
داستان کوتاه در ادبیات فلسطین سه مشخصه دارد:
حرکت ازادبیات تسلیم و ناامیدی به سوی ادبیات معترض، وحرکت ازادبیات اعتراضی به ادبیات مبارز و انقلابی.
اینگونه ادبیات سه خصوصیت دارد:
- ادبیات بومی و ملی،
ـ ادبیات تقلیدی از نویسندگان مشهورجهانی، و
ـ ادبیات ترجمه شده.
ادبیاتی که به دلیل اشغال سرزمین ها و رانده شدن مردم، توسط اسراییل، بوجود آمد، حاوی احساسات افسرده و غمگینی است.ادبیات داستانی اوایل قرن بیست فلسطینی همچون سایر کشورهای خاورمیانه ده ها سال نتوانست با ادبیات شعری و نظمی رقابت کند، تا اینکه به علت رواج رسانه ها مخصوصا مطبوعات، داستان کوتاه در میان علاقه مندان مسایل سیاسی و فرهنگی هم دوستداران خود را پیدا نمود.
درتاریخ ادبیات اجتماعی وانتقادی، ادبیات مسوول و ملتزم همیشه اهمیت خاصی داشت. با نقد و بررسی ادبیات مدرن غرب مانند آثار جویس، کافکا، فاکنر، کامو، ویرجینیا ولف، زیبایی شناسی و استتیک ادبیات مسوول نیز اهمیت خود را به نمایش گذاشت . درنیمه اول قرن بیست ادبیات مسوول سارتر و کامو علاقمندان خود را یافت.
ادبیات چپ، ادبیات اگزستنسیالیستی، وادبیات ایدیولوژیک که جنبه تبلیغاتی قوی و آشکار داشت، درمیان اهل کتاب با مشکل روبرو شد. تضاد بین مرگ و آواره گی هزاران قربانی جنگ زده فلسطینی و خوشبینی مکتب ریالیزم سوسیالیستی، کاملا آشکارشد. در میان قشر روشنفکر و تحصیل کرده مقیم خارج، معمولا ایدیولوژی مارکسیزم و ناسیونالیسم بدون برخورد انتقادی پذیرفته می شد.
داستان کوتاه نویسی همچون سایر جوامع، تجربه و آزمایشی بود برای کارهای گسترده تر از جمله رمان و نوول. بعضی کارشناسان، اشاعه رمان نویسی را بدلیل فعالیت ادبیات مقاومت می دانند.
در مورد فلسطینی های ساکن درون اسراییل می توان گفت که آنها همیشه خود را در محاصره فرهنگی اسراییل می بینند و چون سایر فلسطینی ها به دلیل سرخورده گی ناشی از شکست اعراب، به جانبداری ازمبارزات و مقاومت در ادبیات پرداختند.
آثاراهل قلم فلسطینی های ساکن اسراییل فقط گاهی در نشریات مترقی و چپ اسراییل از جمله در مجلات اتحاد، جدید، صبح، چاپ ومنتشر می شد. تا سال ۱۹۸۱ ترسایی لیست سیاهی از پنجاه کتاب ممنوعه ادبی عرب دراسراییل تهیه شد و ورود و فروش ادبیات عرب مخصوصا ادبیات اعتراضی و مقاومت در نواحی اشغالی در کتابخانه ها و کتاب فروشی ها زیرکنترول قوای اشغالی بود.
امیل حبیبی، نویسنده زن فلسطینی مقیم اسراییل می گفت او در طنزاسلحه ای می بیند که ضعف های شخصیت را می پوشاند، همانطورکه بیان تراژدیک اثر، این ه را درخود دارد.
ازجمله دیگر نویسنده گان فلسطینی که نه تنها در زمینه های داستان کوتاه بلکه در زمینه های شعر، نمایشنامه، رمان، نقد ادبی، ترجمه، و روزنامه نگاری فعال هستند، می توان از راشد، ابوشوار، سمیره، اعظم، توفیق فیاض، محمود شکیر، و یحیی بهلوف، نام برد.
***
گزیده ایی از شعر فلسطینی
در مورد سراب اسلو:
« به ما گفتند:
اسلو معدن طلاست
و بهشت موعود
و درختان تاک
اسلو ناجی و مسیح منتظر است
پی خشم و لرزه چرا؟ ...
به ما گفتند:
اسلو قطار بازگشت است
به کاشانه و حرمتگاه
شادی و عید کوچک و بزرگ
و بلبلان آواره عشق
به لانه و آغوش کودکان بازخواهند گشت
پس ملال و ملامت چرا؟
گفتند و گفتند
هرچه گفتند رویای سراب بود
نه گریه ما را رها کرد
و نه ریگ تفتیده عذاب،
همه کبوترها رفتند
و جغد خرابه نشین ساکن این جا شد.
هر آنچه که گفتند خواب های پریشان بود
دروغی بزرگ که ما آن را ترانه شنیدیم
چون و چرا نکردیم،
و همانند گوسفند آن را بلعیدیم
پس آیا چرا به وعده چسپیدیم؟ »
( عبدالکریم العسولی )
بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۱/ ۱۷ـ ۲۲۰۶