درمورد سجایای محصل استقلال افغانستان اعلیحضرت امان الله خان

محمد ولی

استرداد استقلال افغانستان یکصد وشش سال قبل از امروز و سومین شکست امپراطوری بریتانیای کبیر حادثه ای پرآوازه و اثرگذار در جهان و مستعمرات انگلیس بود .

اعلیحضرت امان الله شاه درجهان شخصیتی شد که مورد تعجب جهانیان قرار گرفت ، محققین در مورد ابعاد زندگی و دولتداری وی تحقیقات و مطالعات زیادی نمودند، کتاب ها نگاشته شد ، سر مقاله ها و مقاله های تحلیلی اخبار و جراید جهان معطوف به آن گردید ، زیرا حصول استقلال افغانستان بحیث یک کشور کم نفوس و عقب مانده از امپراطوری انگلیس که بر نیم کره زمین و ششصد میلیون نفوس تحت استعمار حکم میراند حادثه ساده جلوه نمی ‌کرد.

دراین نو شته به نقل از برخی منابع خارجی و داخلی نظریات محققین بدون تصرف ذکر میگردد :

۱ـ از کتاب آتش در افغانستان نوشته محقق امریکایی خانم‌ ریه استوارت میل :

نویسنده که برای تحقیق این دوره تا ر یخی به افغانستان امده بود به نقل از مهدی فرخ نویسنده و دیپلومات ایرانی می ‌نویسد :« امان الله خان زبان ترکی را فرا گرفته بود ... وقتیکه متصدی نیابت سلطنت می ‌شد، نهایت جدیت و مراقبت را در رفاهیت محبوسین و حتی ملاقات های محرمانه با آنها داشته و از سپاهیان خیلی ها جلب قلوب می نمود . او بسیار فعال و کارکن و حدی و با هوش و صبور وبرده بار بود .»

ریه استوارت میل می نگارد : « امان الله خان با پوشیدن لباس عادی ، پیراهن و تنبان ، لنگی و کلاه و پوستین به سماوارها ، چایخانه ها میرفت و با مردم مخلوط میگردید ... در زمان سلطنت خود عین رویه و ردش را تعقیب میکرد .» ص ۶ کتاب

۲ـ ازکتاب ظهور و سقوط اعلیحصرت امان الله خان نوشته ک، پیکار پامیر :

نویسنده به نقل از کتاب اصلاحات و انقلاب ۱۹۲۹نوشته لیون پلاداد مینویسد :«  نطر عبدالغنی نام را که اعلیحضرت را از نزدیک میشناخت چنین مینویسد" امان الله خان جوانی است سی ساله ، تنومند و سالم با قامت متوسط ، مو وچشمان سیاه ، صاحب شخصیت جالب و محبوب و حاکم بر اعصاب و حرکات خویش ، شخصی است خیلی کارکن و زحمتکش ، از هشت صبح تا نیم شب مصروف کار مملکت و صرف سه ساعت برای صرف غذا ، موتر سواری و ادای مراسم مذهبی خویش تخصیص داده است . ذهن روشن و خالی از تعصب داشته و در امور اجتماعی و سیاسی معلومات قابل ملاحظه دارد. »

کسی بنام‌ جوزف گستنی نوشته است :« امان الله شخصی است وطن ‌پرست، فعال و تشنه آزادی مردم خویش ... از نعمت قوای معنوی بزرگی برخوردار است ، شخصی است شجاع و دوربین ، اکنون مشغولیت خیلی بزرگ که عبارت از اتحاد مسلمین است روی دست دارد .» ص ۴۲ و۴۳ .

نویسنده کتاب می‌ نگارد :« امان الله خان شراب نمی نوشید و عیاشی و زن بارگی نمی ‌کرد، انرژی سرشار برای کار داشت و تا نیمه های شب مصروف انجام امور مملکت می‌ بود » ص ۴۰ .

" بهترین و روشن ترین تصویر از شخصیت و سجایای اعلیحضرت امان الله خان را شخصی بنام ( ا. ص.) بدست داده که با شاه جوان بسیار نزدیک بوده و در شماره بیست و نهم ماه اسد سال سیزده صد و دوی شمسی « امان افغان » نیز به چاپ رسیده است . حضرت امان الله خان ... آتشین و عصبی مزاج ، متواضع، فوق العاده ذکی ، سریع الانتقال ، ظریف و نکته دان است ، مخاطب خود را ضرور مسخر می‌ سازد... بر منبر و کرسی چنان به موفقیت خطابه می‌ خواند که جمهور را به گریه می آورد. تینس بازی می ‌کند، پیانو می نوازد ... بالذات امامت می‌ کند. بعضی وقت باعلما صحبت می نماید ... بر منبر با دستار ملی و شمشیر بالا می ‌شود و می‌ گوید امیر ها باید خود شان خطبه بخوانند ... در سینه اش یک دل صاف پر از مسلمانی در جنبش هست ، در خطبه های خود همیشه حضار را به اتحاد توصیه می ‌کند... در آخر با این تضرع از منبر فرود می آید:

خداوندا! با این عاجز مجاهد فی سبیل الله توفیق رفیق گردان ... او می ‌گوید بدون استقلال زندگانی یک قوم ممکن نیست » ص ۴۳ و ۴۴ .

«  بعضآ به تبدیل قیافه به بازار می آید با مردم شانه به شانه می ‌خورد... امیر از کلاه گرفته تا بوت و لباس خود را از ساخت محلی وطنی می ‌سازد، ساخت داخله را خیلی به تعصب ترویج می‌دهد .» ص۴۷

۳ـ  فریزر تتلر که مدتی در زمره هیات سفارت انگلیس در کابل کار کرده است در کتابی که راجع به افغانستان نگاشته است اعلیحضرت را چنین تعریف می ‌کند: « اعلیحضرت امان الله خان شخصیت حیرت آوری دارد فدا کار و زحمتکش است ... با شوق و ذوق تمام می ‌کوشد منافع ملی خود را تامین و برای افغانستان موقعیتی در بین ملل آزاد جهان قایم سازد .... » ص ۴۳ .

۴ـ  از کتاب سفرهای غازی امان الله خان در دوازده کشور آسیا و اروپا تالیف عزیزالدین وکیلی فوفلزایی :

« امان الله خان در سفر اروپایی اش در المان از میدان هوایی برلین و نمایش پرواز های طیارات عسکری بازدید کرده بود . رییس الوزرا المان به این مناسبت دعوتی ترتیب داد که در آن خطاب به امان الله خان گفته بود " امروز که قاید و قهرمان بزرگ‌ افغانستان ، مطابق ذوق خاص خودشان از میدان هوایی برلین و نمایش پرواز طیارات و موزیم عسکری ... را از نظر گذراندند و امشب این دعوت رییس الوزرا المان را پذیرفتند ، ما تقدیم این تحفه را که فقط یک فروند طیاره یونکرس است به نام هدیه عسکری و بنام دولت المان به پیشگاه آن سرفرمانده سرعسکر ملت افغانستان ارمغان می ‌کنیم، این مشابه دسته گلی است که مقابلتآ از جانب عالم عسکری المان به بیرقدار غیور آن ملت عسکر سپرده می ‌شود .» ص ۱۰۲

علامه اقبال شاعر فارسی زبان هند در پیام مشرق که آنرا پیشکش اعلیحضرت امان الله خان کرده است در وصفش،چنین می‌ گوید:

ای امیر کامگار ای شهریار

نوجوان و مثل پیران پخته کار

چشم تو از پردگی ها محرم تست

دل میان سینه ات جام جم است

عزم تو پاینده چون کهسار تو

عزم تو آسان کند دشوار تو

همت تو چون خیال من بلند

ملت صد پاره را شیرازه بند

هدیه از شاهنشان داری بسی

لعل و یاقوت گران داری بسی

ای امیر ابن امیر ابن امیر

هدیه ای از بینوایی هم پذیر

در اخیر می‌گوید

زانکه ملت را حیات از عشق اوست

برگ و ساز کاینات از عشق اوست

جلوه بی پرده او وانمود

جوهر پنهان که بود اندر وجود

روح را جز عشق او آرام نیست

عشق او روزیست کورا شام نیست

خیز و اندر گردش آور جام را

در قهستان تازه کن پیغام را

شاهی که در جهان ‌سرقافله غریو آزادی از بند استعمار شد ، برای ترقی افغانستان در همه عرصه ها از جان و دل می‌ کوشید، ده ها باب مکاتب در مرکز و ولایت باز کرد، همه توجه اش به بیداری ملت از مسیر علم و معارف بود ، بزرگتری حق مردان و زنان اسیر غلامی و کنیزی را با لغو غلامی و کنیزی به ایشان داد ، ریفورم های بنیادی را برای کشور در نظر داشت ، قانون اساسی وضع کرد ، همه امور دولتداری را تابع ۷۰ نوع قانون ساخت و به جای حاکمیت فرد حاکمیت قانون را استقرار می ‌داد و نهضت زنان را بنیاد نهاد به اثر توطیه انگلیس و همکاران داخلی آن امپراطوری شکست خورده در افغانستان مجبور به ترک وطن گردید ودر آخرین لحظات ترک وطن با نا امیدی این شعر را زمزمه می‌کرد:

جنگ تو صلح و صلح تو جنگ است

من به قربانت این چه نیرنگ است

می ‌روم تا تو نشنوی نامم

اگر از نام من ترا ننگ است

روح شاه غازی و همه شهدای راه استقلال و آزادی کشور شاد باشد .

جشن آزادی به همه مبارک باشد .

بامداد ـ سیاسی ـ ۳/ ۲۵ـ ‍۱۷۰۸      

Copyright ©bamdaad 2025

درست هشتاد سال پیش بتاریخ ششم ماه اگست سال ۱۹۴۵ میلادی بمب اتومی ای بر فراز هیروشیما و سه روز بعد تر از آن بمب دیگری بر فراز ناگازاکی منفجر گردیدند . این رویداد نقطه عطفی بود که عصر هسته ای را آغاز نهاد واینک در این دور بار دیگر بی امنی های بزرگ به چشم میخورد . 

نویسنده : کارین کریش مایر  

برگردان : بامیک

کمی پیش از ساعت هشت صبح روز ۶ اگست ۱۹۴۵ م  ،قوای دفاع هوایی جاپان سه فروند هواپیما را در آ سمان مشاهده نمود که به سوی شهر هیروشیما نزدیک می شدند . بنا بر تشکل کوچک آنها چنان پنداشته شد که هواپیما های کشفی اند و قابل آن نیستند تا راهگیری شوند . تنها بمردم هوشدار داده شد که هر گاه بمب افگن  های  بی ـ ۲۹ را می بینند به پناهگاه ها بروند . در ساعت هشت و شانزده دقیقه دیگر هرهوشداری ناوقت بود : ضربه ای مهلکی به وقوع پیوست که هیروشیما را در یک ثانیه به خاک هموار ساخت و عصر هسته ای جهان را رویکار ساخت . در ارتفاع ششصد متر بالای مرکز شهر هیروشیما بمب اتومی موسوم به « خرد بچه » و مجهز با یورانیوم و نیروی انفجاری دوازده هزار و پنجصد تن تی. ان. تی انفلاق نمود . پس از امواج انفجار که بخش عظیمی از شهر را به طور کل تخریب نموده بود آتش شدید یازده کیلومتر مربع مساحت دیگر را سوختاند . سمارق هسته یی برج ای را به ارتفاع سیزده هزار متر به بالا ایجاد نمود . سقوط آن بیست دقیقه بعد تر به شکل فروریخت باران رادیواکتیفی بر اطراف شهر صورت گرفت . اما کار به اینجا به پایان نرسید . بروز نهم ماه اگست کمی بعد تر از ساعت یازده بمبی دیگری با ساختمان پیچیده پلوتونیو می بنام « مرد چاق » که نتیجه مستقیم آزمایش  ترینیتی روز شانزدهم جولای سال ۱۹۴۵ م در صحرای نیومکسیکو ( ایالات متحده ) بود بر فرق ناگازاکی فرود آمد . شرایط دید خوب نبود و هدف که عبارت از کنسرن سلاح سازی « میتسوبی شی » بود شناخته نشد . این بمب با نیروی انفجاری پانزده هزار تن تی. آن.تی نیم شهر را نابود کرد . به طور تخمینی یکصدو چهل هزار نفر در هیرو شیما و هفتادو چهار هزار نفر در ناگازاکی بالا تاخیر و یا کمی بعد ترقربانی پرتاب این دو بمب گردیدند . تعداد بیشماری در سالهای پسین در نتیجه پیآمدهای آنها چون سرطان جان های خود را از دست دادند .این بمب ها که دستور پرتاب آنها را هاری اس. ترومن ، رییس جمهور ایالات متحده امریکا صادر نموده بود اهداف سیاسی مطروحه را برآورده ساختند : جنگ جهانی دوم در آسیا به پایان رسید و جاپان بتاریخ دوم سپتامبر ۱۹۴۵ میلادی تسلیم گردید . کمی بعد تر تناسب قدرت تغیر یافت . ایالات متحده امریکا و اتحاد شوروی که متحد همدیگر در مقابل نازی ها بودند ساحات جنگ پیشین را به دو زون نفوذ تقسیم نمودند . آنها به دو ابر قدرت ای تبدیل شدند که در دوران جنگ سرد به تسلیحات اتومی پرداختند . شعار انها متناقض بود زیرا گفته میشد که تسلیحات بیشتر به منظور جلوگیری از ضربه هسته ای است و با نیروی بیشتر می توان به این ضربه  پاسخ داد .توجیه آنها عبارت از این بود که این سلاح مخرب باید بار آورنده صلح باشد . 

بمب اتوم بر خاسته از پروژه منهتن امریکایی بود .

پروژه مخفی سلاح ها ی هسته ای در سالهای ۱۹۴۰ میلادی  تحت رهبری علمی جی رابرت اوپن هایمر با کمک های سرسام آور در صحرای لاس انجلس شکل گرفت . 

دو گروهبندی در ایالات متحده امریکا 

هنوز در ماه جون ۱۹۴۵ م گروهی از دانشمندانی که در پروژه منهاتن سهیم بودند با گزارشی بنام فرانک سعی نمودند تا از پرتاب بمب های اتومی بر جاپان جلوگیری کنند . در این هنگام پروژه یورانیم نازی های المان با دشواری ها مواجه بود ولی در اتحاد شوروی در پایان جنگ پیشرفت چشمگیر نسبت به آنچه که تصور می گردید در نتیجه اطلاعات جاسوسی وجود داشت . گیورگ شتاین هاوزر رادیو ایکولوگ اتریشی  برای « استاندارد ا» ظهار نمود که عامل اصلی فزیکدانی بنام کلاوس فوکس بود که پژوهش های سلاح اتومی امریکا را به ماسکو انتقال داده بود . او خاطر نشان ساخت : « اگر اتحاد شوروی در سالهای جنگ دوم جهانی برنامه هایی برای سلاح اتومی نمی داشت احتمال آن بود تا این پروسه برگشت پذیر می شد » .  

اما برگشتی از تولید سلاح هسته ای وجود نداشت . دو گروهبندی بوجود آمده بود  : نخست گروهی در اطراف اوپن هایمرکه پس از جنگ به این مساله پرداخت که ایالات متحده چگونه به خلع سلاح رسیده و همه دستگاه ها را تخریب نموده بتواند . همه جزییات تخنیکی باید علنی گردند و در مقابل بازرس ها در همه کشور ها اجازه فعالیت داشته باشند .  شتاین هاوزر متذکر شد که این نظر همانا مفکوره آژانس بین المللی انرژی اتومی است که با ویتوی اتحاد شوروی رد گردید . گروه اوپن هایمر سپس تقاضا نمود تا سلاح های هستوی تنها برای میدان نبرد ساخته شوند . در نتیجه این مفکوره  کلاهک های هستوی تاکتیکی ایجاد گردیدند.  

گروه دیگرپیرامون ادوارد تیلر گرد آمدند . آنها همچنان همکاران پروژه منهتن بودند . تیلر در جهت پروپاگند  ساخت ماشین های نابوده کننده بزرگ یا سلاح های اتومی استراتیژیک برای باز دارندگی کار می نمود .آزمایشات روی زمینی سالهای ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی که با انکشاف بیشتر سلاح های اتومی و بمب های هایدروجنی همراه بود اثرات عمیقی را از خود بجا گذاشت . این اثرات نه تنها در کلتور پاپ بلکه در شهر سازی نیز دیده میشد . گسترش مساحت  شهرهای امریکایی بایست بار فاجعه آمیز یک حمله ممکن هستوی را کاهش دهد . البته پیآمد های آنرا میتوان در خود پلان ها نیز بخوبی مشاهده کرد . در سال ۱۹۶۳ میلادی که قرارداد منع آزمایشات سلاح هستوی در اتمسفر زمین ، در فضای خارجی و زیر آب ( پی تی بی تی ) به امضا رسید مقدار سی ۱۴ ( ایزوتوپ کاربن رادیو اکتیف ) در اتمسفر زمین دو چند گردیده بود . سایر هسته های رادیو یی که از آزمایشات بمب های اتومی بیرون آمده بودند هنوز هم در زمین و ارگانیزم ها دیده می شوند .بزرگترین نیروی انفجاری حاصله بمب هایدروجنی با  ظرفیت پنجاه و هفت میگا تن تی ان تی بود که در سال ۱۹۶۱ میلادی دراتحاد شوروی منفجر شد . پدر این بمب اندره ساخاروف همانند اوپن هایمر سپس خواهان جهان عاری از سلاح هستوی گردید . در سال ۱۹۷۰ قرار داد منع گسترش سلاح اتومی به تصویب رسید که هدف آن خلع سلاح هسته ای کامل بود وامروز نسبت به هر وقت دیگر بی اثر باقی مانده است . مدت ها دوام کرد تا آزمایشات زیر زمینی ممنوع اعلام گردید . 

دوران جدید تهدید 

گیورگ شتاین هاوزر می گوید که سرانجام اصل بازدارندگی مفید واقع شد . جنگ های نیابتی در کوریا و ویتنام وجود داشتند ولی تصادم بزرگ میان ایالات متحده و اتحاد شوروی رخ نداد . اما روسیه از زمان جنگ اوکراین بدینسو چندین بار با بکار گرفتن سلاح هسته  ای تهدید نموده است در حالیکه ایالات متحده تا شام روز جمعه ( اول اگست ) در مورد آن حرف نمی زد . اینک دونالد ترامپ بر اساس گفته خودش امر انتقال دو زیر دریایی اتومی آنکشور را به نزدیکی های روسیه صادر نموده است . 

امروز پس ازهشتاد سال گذشت از رویداد های هیروشیما و ناگا زاکی خطر استفاده از سلاح هسته ای تا چه اندازه بزرگ است ؟

بر اساس گفته کارشناس  اتومی  باز دارندگی هنوزهم موثر است ولی با بروز هر بازیگر جدید « نا امنی » و  «غیر قابل پیش بینی » بیشتر میگردد . بر علاوه ایالات متحده امریکا ، روسیه ، فرانسه ، چین و بریتانیا که قرارداد منع گسترش سلاح های هسته ای را امضا نموده اند کشور های اسراییل ، پاکستان ، هند و کوریای شمالی نیز دارای سلاح های اتومی اند . برنامه اتومی ایران در نتیجه حملات اسراییل کم از کم به عقب انداخته شده است .  بر اساس اظهارات موسسه تحقیقات صلح «  سیپری » جهان ما وارد دوران جدیدی از تهدید می گردد . کشورهای جدید در حال حاضر دارای دوازده هزار و دو صد اسلحه اتومی اند که از آنجمله نو هزار و پنجصد آن ها  قابل استفاده می باشند .از ذخایر اسلحه اتومی کمتر کاسته و بیشتر درمدرنیزه سازی داشته های موجود کار میشود . آيا جنگ اتومی منتفی است ؟ شتاین هاوزر با تاسف ابراز میدارد که نه . چنین نگرانی هایی بود که او پس از توظیف به دانشگاه تخنیکی ویانا در سال ۲۰۲۲  تصمیم به خریداری دیدکتور جدید گرفت . با این وسیله میتوان به سرعت انتشار پلوتونیم را پس از یک انفجار هسته ای اندازه کرد . شتاین هاوزر گفت : « در حال حاضر احساس می کنم که ما خود را از سالی به سالی به امید اینکه کسی به تکمه سرخ فشار ندهد ، نجات میدهیم . ما به هر ماه ای که این امر رخ ندهد خوشحالیم .»  او بنا بر وضع تهدید هسته ای پراگنده آرزومند دوره جنگ سرد سالهای ۱۹۸۰ است زیرا در آنزمان جبهات روشن ، پایه های گفتمان و صداقت در مباحثات وجود داشت . این دقیقا همان چیزی است که اکنون از دست رفته است . 

تذکرات بامداد : 

ــ  پرتاب بمب های اتومی ایالات متحده امریکا بر مردمان غیرنظامی شهرهای هیرو شیما و ناگازاکی بدون هر گونه هوشداری صورت گرفت و غافلگیرانه بود .  

ـــ  ادعای اشتاین هاوزر در مورد ساختن بمب اتوم در اتحاد شوروی بر اساس اطلاعات جاسوسی دقیق نیست . فزیک دانان شوروی در سالهای پس از فروپاشی شوروی به صراحت بیان نمودند که آنها پیش از دسترسی به اطلاعات درمورد بمب اتومی ایالات متحده امریکا خود به قابلیت شکافتن هسته اتوم رسیده بودند و پلان تولید سلاح هسته ای را نیز آماده داشتند . مطالعه پلان های ساختمان بمب اتومی ایالات متحده امریکا کار آنها را برای سه تا چهار سال به تعویق انداخت . زمانیکه ترومن در ملاقاتی با استالین و چرچیل از سلاح هسته ای خود سخن گفت استالین با تبسمی و لحن آرامی به سخنان او گوش نهاد . مبصرین چنین گفتند که استالین در آن زمان نه تنها از این سلاح اگاهی داشت بل خود در پی تولید آن بود . 

ــ  اوپن هایمر بنا بر نظریات صلح خواهانه و ضد جنگ خود در ایالات متحده سالها مورد استهزا و تحقیر قرارگرفت. 

برگرفته از روزنامه اشتاندرد ، اتریش ، ۸ اگست ۲۰۲۵

بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۲۵ـ ‍۰۹۰۸     

Copyright ©bamdaad 2025

 برگذاری جشن استقلال افغانستان از تحت الحمایگی امپراطوری انگلیس 

محمد ولی

گرچه متارکه جنگ در سوم جون سال ۱۹۱۹ صورت گرفت و معاهده استقلال در ۲۲ نوامبر سال ۱۹۲۱ بین محمود طرزی ودابس نماینده انگلیس امضا شد، اما ۲۸ اسد را بحیث روز استقلال گفته از اول تا هفت سنبله جشن را برپا میکردند.

برخی‌ها می‌گویند انتخاب این روز که در دوران شاهی یک هفته تجلیل می ‌شد بخاطر فصل میوه های افغانستان است و برخی آنرا مغالطه بخاطر نقش محصل استقلال کشور می ‌دانند امید حقیقت آن را مورخین کشور بنگارند . یک واقعیت این است که از زمان سلطنت محمد نادر و پسرش محمد ظاهر در مراسم برگذاری جشن استقلال و بیانیه های شاه دراین مورد نامی ازاعلیحضرت امان الله خان و مشروطه طلبان و آزادیخواهان برده نمی شد و شاید یکی از عوامل همین هم باشد . بهر حال با فرارسی چنین برگذاری بجاست از یک شخصیت برجسته آ وقت مرحوم علامه محمود طرزی مختصر یادی گردد .

زیرا در حصول استقلال افغانستان روان مجموعی مردم و اراده شاه امان الله خان غازی ، اثرات مشروطه خواهی که در محور استرداد استقلال ، تعمیم معارف و تاسیس شاهی مشروطه میچرخید حیثیت محرکه های نبرداستقلال طلبانه با انگلیس را داشت که۱۰۶ سال قبل به تحقق پیوست .

نظریات یک مرد سیاست ، دپلوماسی و ادبیات ، مشروطه خواه و استقلال طلب صاحب تدبیر مرحوم علامه محمود طرزی دراین مسیر اثرات ملموس رفتن بسوی استقلال و ترقیخواهی را داشت نقش او در بیداری ملی و آگاهی سیاسی برجسته بود .

محمود طرزی شاعر ، نویسنده ، ژورنالیست بود ، با دانستن لسان های عربی ، ترکی ، هندی و فرانسوی آموخته علمی فراوانی داشت، او از وضع جهان آگاه بود. طرزی متولد سال ۱۸۶۵ میلادی در شهر غزنی به اثر ناملایمتی های سیاسی پدرش با امیرعبدالرحمن خان فراری هند شد ، از آنجا به بغداد و دمشق رفت . پس از فوت امیر عبدالرحمن امیر حبیب الله خان او را بکابل خواست . طرزی با افکار آزادیخواهی، ترقی پسندی و ضداستعماری نقش موثری در حلقه مشروطه خواهان دربار و شخص امان الله خان بجا گذاشت ، سراج الاخبار را تاسیس کرد .در جنگ جهانی اول که هیات جرمنی و ترکیه با آزادیخواهان هند به کابل آمده بودند جانبدار نظریات آنها در همکاری برای جنگ با انگلیس درهند و حصول استقلال کشور بود ، او درهمان وقت مقاله مشهور «حی علی الفلاح » را در سراج الاخبار نشر نمود و این بیت در آن جا داشت:

صبح شد برخیز ساز راستی آسا نواز

شام حرمان در عقب باشد چو وقت از دست رفت

طرزی خطاب به امیر حبیب الله چنین سروده بود :

بیا ببین که در جهان چگونه گشته کارها

جهان جهان ریل شد زمان زمان تارها

چه بحرها که بر شده چه خشکه ها بحارها

چه کوه ها شگاف شد گذشت از آن قطارها

جهان جهان علم وفن زمان زمان کارها

بس است صید بودنه میان کشتزارها

امیر به شکار بودنه علاقه داشت .

در اخیر قصیده می ‌گوید :

حیات را چه میکنم وطن حیات من تویی

برای هر سعادتم‌ وطن برات من تویی

اگر تو رفتی از کفم وطن ممات من تویی

برای دین و هم شرف وطن همات من تویی

وطن تو کعبه منی وطن صلات من تویی

محبتت به جان من چو پود ها به تار ها

محمود طرزی بحیث مغز متفکر دربار امان الله خان ‌در سمتدهی سیاست سلطنت بسوی تحقق آرمان های مشروطه خواهان رول سازنده داشت ، او با برخی تندرویی های امان الله خان در اصلاحات موافق نبود و رعایت ذهنیت جامعه را در تحولات توصیه می ‌کرد می‌ گویند امان الله خان میگفت کاکایم هر وقت مرا می بیند نصیحت می‌ کند.

محمود طرزی در مذاکرات میسوری با نظریات جانب انگلیس، در مورد معاهده استقلال کشور توافق نکرد تا اینکه با اتخاذ دپلوماسی فعال و امضای معاهده۲۸ فبروری سال ۱۹۲۱ با روسها ، انگلیس مجبور گردید تن به امضای معاهده استقلال کشور بدهد و آن تاریخ ۲۲ نوامبر سال ۱۹۲۱ بود. این مرد تحول آور به اثر انقلاب سیاه سقوی۱۹۲۸ از راه هرات به ایران رفت، جمعی از خبر نگاران به استقبال او آمدند تا ازاین چهره ترقیخواه چیزهایی بپرسند اما طرزی این بیت حافظ را خواند :

ما نه اینجا زپی حشمت و جاه آمده ایم

از بد حادثه اینجا به پناه آمده ایم

طرزی به استانبول رفت و در۲۲ نوامبر سال ۱۹۳۳ بعمر۶۸ سالگی وفات نمود .

سروده های طرزی با عشق بوطن و خدمت به مردم عجین است :

ای خاک پاک و ای وطن خوش زمین من

معشوق من حبیب من و دلنشین من

هر علم و فن که خوانده و تحصیل کرده ام

نیت برای خدمت و نفع تو بوده ام

پس عشق تو چه سان زسر من بدر شود

با شیر اندرون شد و با جان بدر شود .

در یکی از سروده هایش در مورد شهدای راه استقلال می‌گوید ( در بعصی از مصرع های این سروده یگان غلطی وجود دارد اگر دوستان آنرا تصحیح کنند ممنون میشوم )

شبی بود تاریک چون زلف یار

ز یک جنگلی مینمودم گذار

چه جنگل مهیب و مخوف و سیاه

درختان سروش چو عفریت سار

زمین پر زخون و هوا پر دمه

به هرسو جسد های خونین نثار

به ترس و به لرز و به اندوه و فکر

به آهستگی میشدم رهسپار

رسیدم بیک مقبرسهمگین

زبیم و ز اندوه و در ماندگی

نشستم که یک دم شوم رستگار

نیاسوده بودم دمی از تعب

که ناگه دگر حال شد آشکار ؟

صدای حزینی بگویم رسید

که می‌گفت با ناله زار زار

شهیدان ظلم فرنگیم ما

بخون وطن لاله رنگیم ما

ازین صوت محزون ازین خوش صدا

به گرداب غم غوطه خوردم روان

زخود بی‌خبر بودم از جوش غم

که ناگه دگر حالتی شد عیان

سه کالبد برآمدز زیر زمین

نبود هیچ چیزی به جز استخوان

به پیش یکی لوحه سنگ مزار

رسیدند با ناله و با فغان

شنیدم که گفتند با یکدگر

چرا کشت مارا این دشمنان ؟

بیا تا به هر اختلاف ؟

خصوصآ به اخوان افغانان

وصیت نویسیم و اگه کنیم

که غافل نباشند از مکر شان

شهیدان ظلم فرنگیم مت

بخون وطن لاله رنگیم ما

روح شهدای راه استقلال شاد باشد.

*گزینش عنوان از بامداد

بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۲۵ـ ‍۱۰۰۸      

Copyright ©bamdaad 2025

بریکس ، وارث جنبش غیرمتعهدها ، جایگزینی برای برتری طلبی امریکا

دانکین مک ‌فارلند، پیپلز ورلد

لوییز ایناسیو لولا داسیلوا، رییس‌ جمهور برازیل، در هفدهمین نشست سالانه ایتلاف اقتصادی بریکس که در روزهای ۶ و ۷ جولای  در ریودوژنیرو برگزار شد بریکس را «وارث جنبش غیرمتعهدها» خواند.

لولا گفت: « وقتی که چند جانبه گرایی مورد حمله است، استقلال ما باز زیرنظر است. اگر حکمرانی بین‌ المللی واقعیت چندقطبی نوین در قرن بیست و یکم را منعکس نکند، وظیفه بریکس است که به احیای آن کمک کند.»

لولا در نشست این گروه اقتصادی خواستار مناسبات بین‌المللی مبتنی بر احترام و استقلال و برابری شد.نشست امسال با موضوع « تقویت همکاری جنوب جهانی برای حکمرانی فراگیرتر و پایدارتر» برگزار شد. روسای جمهور هند، افریقای جنوبی، کوبا، بولیویا، اوروگوای، و اندونزیا، تازه ‌ترین اعضای این گروه، و چند وزیر خارجه و نخست ‌وزیر از کشورهای دیگر، از جمله نخست‌ وزیر چین، در این نشست حضور داشتند. رییس‌ جمهور روسیه از طریق ویدیو در این نشست شرکت کرد.

گروه بریکس اکنون از لحاظ تولید ناخالص داخلی برابر با یا بزرگ ‌تر از کشورهای (  گروه۷ـ  G7  )، و از نظر جمعیت بسیار بزرگ ‌تر از آن است. این ترکیب بریکس هم مشکلات بزرگ و هم امکانات توسعه عظیمی به همراه دارد.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز در نشست امسال حضور داشت و خواستار اصلاحات فوری در نهادهای جهانی برای فراگیرتر و دموکراتیک ‌تر شدن آنها شد. دکتر تدروس آدهانوم قبریسوس، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت، نیز در این نشست حضور داشت. این سازمان به مشارکت بریکس برای حذف بیماری‌ های ناشی از مسایل اجتماعی کمک کرده است.

نشست امسال در ریودوژنیرو نخستین نشستی بود که گروه جدید کشورهای همیار در آن شرکت کردند که از ماه جنوری پذیرفته شده‌اند: کشورهای سوسیالیستی کوبا و ویتنام، و نیز بلاروس، بولیویا، قزاقستان، تایلند، یوگاندا، مالزیا، نیجریه و ازبکستان. این کشورها در تصمیم‌ گیری‌ها حق رای ندارند.

گروه ‌بندی «همیار» برای تسهیل گسترش سریع این گروه ایجاد شده است، زیرا حدود سی کشور دیگر علاقه ‌مند به مشارکت در بریکس‌اند. درنهایت، این کشورهای همیار می ‌توانند به اعضای کامل ارتقا یابند.

تعرفه‌های یک‌ جانبه مالیات بر واردات به امریکا، و حمایت امریکا از سیاست‌های ویرانگر اسراییل در فلسطین محبوبیتی در میان کشورهای در حال توسعه (جنوب جهانی) ندارد و همین امر به جذابیت و گسترش فزاینده بریکس کمک کرده است.

ترامپ اخیراً کشورهایی را که با فعالیت‌های « ضد امریکایی» بریکس «همسو» هستند تهدید کرد که مالیات‌های گمرکی اضافی بر آنها تحمیل خواهد کرد. از جمله، او اعلام کرد که مالیات ۵۰ درصدی برای واردات کالا از برازیل، میزبان نشست امسال بریکس، وضع خواهد کرد. بریکس همایش مستقلی است که چشم به هیچ کشورخاصی ندارد. هرکشوری که موافق و خواهان چند جانبه ‌گرایی و چند قطبی باشد می ‌تواند به آن بپیوندد. 

مواضع کشورهای عضو

در بحبوحه افزایش تنش‌ها و جنگ ‌ها در صحنه بین ‌المللی، بریکس نشست با عنوان « صلح و امنیت و اصلاح حکمرانی جهانی » برگزار کرد. لی چیانگ، صدراعظم چین، در این نشست سخنرانی کرد و از بریکس خواست که برای صلح و آرامش جهانی و حل ‌وفصل اختلاف ‌ها از طریق مذاکره در جهان چند قطبی جدید بکوشد.

لی گفت که حکمرانی جهانی باید بر اساس « مشورت گسترده، مشارکت مشترک، و منافع مشترک » باشد. او خواستاراصلاح نهادهای جهانی، مانند سازمان ملل متحد، شد برای اینکه واکنش آنها به بحران‌ها موثرتر باشد.

نشست ریودوژنیرو با انتشار بیانیه‌ ای بمباران ایران را محکوم کرد و خواستار آتش ‌بس بی ‌قید وشرط درفلسطین و همچنین خروج کامل نیروهای اسراییلی از سرزمین‌های اشغال‌ شده و آزادی همه گروگان‌ ها شد. در این بیانیه در مورد افزایش هزینه‌های نظامی جهان ابراز نگرانی به عمل آمده ، مذاکره و صلح در اوکرایین ، سودان و شرق میانه ای عاری از سلاح‌ های هسته ‌یی از دیگر خواست‌های ذکرشده در این بیانیه است.

اصلاح حکمرانی جهانی موضوع مهمی بود، زیرا بسیاری از نهادهای زیر سلطه امریکا و غرب که در پایان جنگ جهانی دوم تاسیس شده‌اند دیگر با اوضاع تغییریافته کنونی مطابقت ندارند. بریکس بارها بر واقعیت « جهان چندقطبی جدید مبتنی بر چندجانبه‌ گرایی و حقوق برابر برای همه کشورها» تاکید کرده است. بریکس از قوانین بین‌المللی و اصول اساسی دموکراتیک سازمان ملل متحد قاطعانه حمایت می‌ کند، اما بر ضرورت اصلاحات نیز تاکید دارد. به‌ ویژه، شورای امنیت سازمان ملل متحد باید فراگیرتر باشد تا کشورهای در حال توسعه را نیز نمایندگی کند، از جمله با افزودن هند، برازیل، و یک کشورافریقایی به ترکیب اعضای دایمی این شورا.

بریکس همچنین بار دیگر بر خواست تغییرات در صندوق بین‌المللی پول (IMF) برای دادن قدرت رأی بیشتر به کشورهای در حال توسعه و پایان دادن به رهبری اروپا تاکید کرد. شرکت‌ کنندگان اعلام کردند که نظام تجارت چند جانبه، با مرکزیت سازمان تجارت جهانی، باید تقویت شود. آنها تاکید ورزیدند که تحمیل یک ‌جانبه مالیات بر واردات مغایر با قوانین سازمان تجارت جهانی است و تجارت جهانی و زنجیره‌های تامین را به خطر می ‌اندازد. بریکس مخالفتش را با تحریم‌ های یک‌ جانبه و غیرقانونی نیز اعلام کرد.

ارایه بدیل

بریکس بیش از یک ربع قرن پیش برای تقویت گفت‌ وگو و همکاری بین اقتصادهای نوظهور در مواجهه با بحران اقتصادی در کشورهای سرمایه ‌داری غرب تاسیس شد. ایجاد جایگزین ‌های مالی و تجاری خارج از حیطه کنترول و سلطه امریکا همچنان از اولویت ‌های بریکس است.پیشنهاد «ارز بریکس» هنوز در دست مطالعه و بررسی است. با این حال، تجارت مستقیم با تسویه‌حساب به ارزهای ملی هر کشور رو به افزایش دارد. پوتین، رییس‌ جمهور روسیه، گفت که ۹۰درصد از تجارت روسیه با کشورهای بریکس اکنون با روبل یا دیگر ارزهای محلی صورت می‌گیرد.

در همین حال، چین سامانه جدید « پرداخت بین ‌بانکی فرامرزی»  (CIPS) را معرفی کرده است که سریع، به‌ روز، کارا  و ارزان است. از این سامانه اکنون در ۱۳۰۰ موسسه مالی در ۱۱۰ کشور، به ‌ویژه در کشورهای آسان (انجمن کشورهای جنوب شرقی آسیا) و شورای هماهنگی خلیج فارس استفاده می‌ شود. استفاده از سازوکار تسویه‌ حساب فرامرزی سویفت که زیر سلطه غرب است در حال کاهش است و اکنون کمتر از ۵۰ درصد از تجارت بین‌المللی از این راه صورت می ‌گیرد.

«بانک توسعه نوین» بریکس نیز درحال رشد است. از طریق این بانک اکنون حدود ۴۰میلیارد دلار در طرح‌ های کشورهای درحال توسعه از جمله حمل ‌ونقل، زیرساخت‌ها، و انرژی سبز سرمایه ‌گذاری شده است. دیلما روسِف، رییس این بانک، اعلام کرد که کلمبیا ، اندونزیا و ازبکستان نیز اکنون به این بانک پیوسته‌ اند. این بانک در حال ایجاد « ضمانت چندجانبه» بریکس به‌ عنوان بیمه برای کاهش ریسک‌ های احتمالی و گسترش سرمایه ‌گذاری از منابع خصوصی و دولتی است. به ‌علاوه، در مواقع بحران، «صندوق ذخیرهٔ استراتیژیک بریکس» نقدینگی لازم را در اختیار کشورهای بدهکار می‌ گذارد و در واقع جایگزینی برای کمک‌ های مالی صندوق بین‌المللی پول است که شروطی را به وام ‌گیرندگان تحمیل می‌ کند.

همچنین، بریکس درنشست امسال نخستین بیانیه مشترک را در مورد محیط ‌زیست و تامین مالی مقابله با تغییرات آب ‌وهوایی صادر و بر ضرورت مقابله با این تغییرات نامطلوب تاکید کرد و از کشورهای ثروتمندتر و توسعه ‌یافته خواست که به تعهد شان عمل کنند و به کشورهای در حال توسعه برای صنعتی‌ سازی با انرژی سبز و صرف هزینه برای کاهش گرمایش جهانی کمک مالی کنند. این گروه تعهد اش را به توافق آب ‌وهوایی پاریس ۲۰۱۵ تکرار کرد.

چین و امارات متحده عربی اعلام کردند که حاضراند از طرح پیشنهادی برازیل در مورد « جنگل ‌های گرمسیری برای همیشه» حمایت کنند. وزیران محیط ‌زیست کشورهای عضو بیانیه مشترکی نیز در مورد از دست رفتن تنوع زیستی، بیابان ‌زایی، و تخریب زمین منتشر کردند. دانشگاهیان و محققان چینی و امریکای لاتین نیز همایشی در مورد پژوهش درباره زیست ‌پذیری ترتیب دادند و یک همایش بین‌المللی نیز درباره آینده سبز برگزار شد.

هوش مصنوعی یکی دیگر ازموضوعات مهم دراین گردهمایی بود. اعضای بریکس گفتند که می‌ دانند هوش مصنوعی تغییرات عمده‌ ای در فناوری به وجود می ‌آورد، اما گفتند که به‌دلیل تمرکز بیشتر پیشرفت هوش مصنوعی در کشورهای ثروتمند جهان، نگران عقب ‌ماندگی بسیاری از کشورهای درحال توسعه ‌اند. برخی از کشورهای بریکس در فناوری‌ های نوین پیشرفته ‌ترند و برای آموزش، تربیت، و تبادل تجربه فرصت‌ها و امکاناتی وجود دارد. برای مثال، چین « مرکز پژوهشی بریکس برای نیروهای مولد نوین باکیفیت» را  راه‌اندازی کرده است و به دانشجویان کشورهای در حال توسعه بورس تحصیلی می ‌دهد. با این حال، کشورهای عضو گفتند که به مدیریت چند جانبه هوش مصنوعی جهانی، یا تنظیم و رعایت قوانین هوش مصنوعی زیر نظر سازمان ملل متحد، نیاز است.

چرخشی جهانی

چرخش و جابه‌ جایی نیروهای تولید جهانی از غرب/شمال جهانی به کشورهای در حال توسعه منجر به ایجاد نهادهای جدید و دموکراتیک ‌تر در مخالفت با برتری ‌طلبی امریکا شده است. با افزایش قدرت اقتصادی کشورهای درحال توسعه، دستور کار باندونگ در جنبش قدیمی غیرمتعهدها سرانجام می ‌تواند محقق شود ( نکته‌ای که لولا دا سیلوا نیز در اظهارات اش به آن اشاره کرد). سازمان‌های چندجانبه جدیدی ایجاد شده است که مانند بریکس به این توسعه کمک می ‌کنند. برای مثال، ونزویلا و کوبا « اتحاد بولیواری برای ملت‌های امریکای ما ـ ALBA »  را در سال ۲۰۰۴ پایه‌ گذاری کردند و اخیراً هم اتحادیه آفریقا به گروه۲۰ (G20) متشکل از اقتصادهای بزرگ جهان پذیرفته شد.

در بیانیه نهایی بریکس بر چنین تحولاتی تأکید و به « اهمیت ‘جنوب جهانی’ در حکم موتور تغییرات مثبت […] ترویج نظم بین‌المللی عادلانه ‌تر، پایدارتر، فراگیرتر، دموکراتیک ‌تر، و باثبات ‌تر بر اساس قوانین بین‌المللی» اشاره شده است.

بریکس اکنون به فراتر از هدف‌ های اقتصادی اولیه‌ اش گسترش یافته و شامل برنامه‌ های تبادل علمی و آموزشی شده که بستری برای کشورهای در حال توسعه برای گفت ‌وگو و اجرای طرح‌های مشترک جدید شده است.

امپریالیزم امریکا در حال افول است و اکنون به حمله ‌های بی‌رحمانه در داخل کشور و سراسرجهان دست می ‌زند. مستعمرات و نیمه‌ مستعمرات سابق در جهان در حال توسعه تجربه‌های مشترکی به‌ عنوان قربانیان استعمار و امپریالیزم دارند. کشورهایی مانند چین و هند، که نظام‌ های اجتماعی بسیارمتفاوتی دارند، تمایل مشترکی به حکمرانی جهانی عادلانه ‌تر دارند. هر دو بر سرمخالفت با سلطه و برتری‌ طلبی توافق دارند.

بریکس سازمانی سوسیالیستی نیست و با سرمایه ‌داری مخالفت نمی ‌کند. شاخه نظامی برای دفاع از اعضایش ندارد. در عین حال، امپریالیزم و فساد همچنان تاثیر منفی عمده‌ای در بخش‌هایی از «جنوب جهانی » دارد. اما نیروهای نوظهور خواهان استقلال، برابری، و توسعه اکنون قوی ‌تر و در حال رشد اند. این نیروهای دموکراتیک متحد طبیعی سوسیالیزم‌اند.

بریکس بیانگر اصلاحات دموکراتیک مثبت در حکمرانی جهانی است که امکان تغییرات اساسی ‌تر نیز دارد. باید از بریکس و دیگر سازمان‌ های جدید در حال ظهور« جنوب جهانی + چین » حمایت کرد. سیریل رامافوسا، رییس‌ جمهور افریقای جنوبی، ماهیت این اتحاد را چنین توصیف کرد:

نیرویی برای ثبات در جهانی که به ‌طور فزاینده‌ای نامطمین و بی ‌ثبات است. / نامه مردم

بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۲۵ـ ‍۰۲۰۸     

Copyright ©bamdaad 2025