درغرب افریقا چه می‌ گذرد؟

بورکینافاسو و مالی چهارمین و سومین تولید کننده بزرگ طلا همراه با ذخایر فراوان مس و دیگر مواد معدنی کمیاب در افریقا هستند. صنعت طلا در بورکینافاسو به‌ تنهایی سالانه حداقل ۲ میلیارد دلار سود به‌همراه دارد که بیشتر آن به شرکت‌های معدنی کانادایی و استرالیایی می ‌رسد درحالی که ۴۰ درصد از مردم بورکینافاسو زیر خط فقر زنده گی می ‌کنند.

اخبار مربوط به کودتای نظامی در کشور نیجر در غرب افریقا محکومیت دیگرباره غرب استعمارگر را موجب شده است. این کودتا در منطقه ساحل افریقا حداقل دهمین کودتا از سال  ۲۰۰۸ ترسایی تا اکنون در غرب افریقاست:

در کشور بورکینافاسو ، (سال‌های ۲۰۱۴، ۲۰۱۵، و ۲۰۲۲)،

درکشور مالی ، (سال‌های ۲۰۱۲، ۲۰۲۰، و ۲۰۲۱)،

در کشور موریتانی ، (سال ۲۰۰۸)،

در کشورگمبیا ، (سال ۲۰۱۴ ) ،

در کشور گینه ، (سال ۲۰۲۱) و  همه کودتاها تا حدودی با آموزش‌های نظامی ایالات متحده  امریکا از طریق «ستاد فرماندهی افریقای ایالات متحده امریکا ـ افریکومAFRICOM »ارتباط داشته‌اند.

درعین‌ حال، این کودتاها به‌ خصوص در کشورهای افریقایی فرانسوی ‌زبان رخ داده‌اند و با واکنش شدید علیه قدرت استعمارگر سابق همراه  بوده‌اند. بنابراین، آیا این رویدادها را نمونه ‌‌ای از واکنش نواستعماری ایالات متحده امریکا در برابر امپریالیزم غربی می ‌توان خواند که به بازسازی نیروهای نهفته انقلابی در منطقه منجر می ‌شوند؟ یا این مانوری درازمدت در بین نیروهای امپریالیستی است یا بکلی دلیلی دیگر دارد؟

برای درک تحول ‌های رخ داده در گذشته و اکنون درافریقا مهم آن است که استعمارنو را بخشی از روند تحول امپریالیزم بدانیم. برجسته‌ ترین تحلیلگر پدیده امپریالیزم، و. ا. لنین آن را « مرحله سرمایه ‌داری انحصاری» نامید. توصیفی مشهور که قوام نکرومه، رییس ‌جمهور فقید و رهبر استقلال کشور افریقایی گانا  از دولت در شرایط وجود استعمار نو در افریقا کرد این ‌گونه است: اساساْ « دولتی است که در تیوری مستقل است و همه ظواهر جهانی حاکمیتی مقتدر را دارد، ولی در‌واقعیت امر نظام اقتصادی و درنتیجه… سیاستی است که از خارج هدایت می‌شود».

مردم افریقا قرن ‌ها از برده گی، ظلم، و استثمار استعمارگران اروپایی رنج بردند. قدرت‌های امپریالیستی اروپا در کنفرانس سال ۱۸۸۵در برلین، این قاره را رسماً بین خود تقسیم کردند. آن‌ ها حاکمیت سیاسی و اقتصادی را از مردم این قاره، بدون نظرخواهی از آنان، ربودند. ارزش اضافی به‌ دست آمده از این قاره با چنین استثماری به کشورهای استعمارگر صادر شد. این روند استعمارگران اروپایی را ثروتمند کرد و هزینه‌ اش بر عهده کل افریقا بود که شرایط «توسعه نیافتن » این قاره را به‌ وجود آورد که درواقع، آن ‌گونه که مایکل پارنتی توصیف کرد، در روند استثمار بیش از حد پایانی طبیعی می ‌تواند باشد.

حتا پس از جنبش‌های استقلال‌ طلبانه اواسط قرن بیستم در افریقا، همه صنایع و حقوق معدنی کشورهای افریقایی عمدتاً در دست انحصارهای چند ملیتی و تراست‌های مستقر در کشورهای استعمارگر باقی ماند و به‌‌ رغم استقلال ملت‌های افریقا، استثمار سیستماتیک در افریقا را در اساس حفظ کردند، پدیده‌ای که « استعمار نو» نام گرفت. به‌عنوان مثال، تمام سنگ آهن تولید شده در کشور سوازیلند، واقع در جنوب افریقا، پس از کسب استقلال سیاسی این کشور، متعلق به شرکت توسعه سنگ آهن سوازیلند (SIODC) بود. با وجود کسب استقلال اسمی کشور، این شرکت که انحصار تولید سنگ آهن را دراختیار داشت به ‌طور مشترک متعلق به سرمایه ‌داران ایالات متحده امریکا و بریتانیا نیز بود.

شرکت بازرگانی و صنایع معدنی گلنکور (Glencore) مستقر در سوییس، درحال حاضر بزرگ ‌ترین استخراج کننده کوبالت (سنگ معدنی در کاربرد برای تولید انواع باطری ) در جهان است و بزرگ ‌ترین معدن ‌های این فلز در جمهوری دموکراتیک کنگو استخراج می ‌شود. بر اساس گزارش خبرگزاری بلومبرگ، اگرچه عملکرد انحصار اصلی کوبالت در کنگو از سوی گلنکور ممکن است به‌ دلیل سرمایه‌ گذاری رو به ‌رشد شرکت‌های چینی به‌ زودی به پایان رسد، ولی این شرکت کماکان بر این کشور و منابع طبیعی آن تسلط دارد. این نمونه‌ ها نمایانگر این واقعیت هستند که غارت مردم و قاره افریقا از سوی امپریالیزم غرب هم ‌اکنون نیز پروژه‌ای استعماری همراه با نسل‌ کشی درجریان است و صرفاً بخشی از تاریخ گذشته نیست.

فرانسه، نخستین استعمارگر

یکی از بدترین امپراتوری‌ های استعمارگر فعال در این منطقه، فرانسه است. سرکوب خشونت‌آمیز جنبش استقلال ‌طلبانه الجزایر از سوی فرانسه چیزی کم ‌تر از نسل ‌کشی‌ای گسترده و وحشیانه‌ نبود و ادامه عملیات نسل ‌کشی در بیش از صد سال پیش در هاییتی و مناطق دیگر در طول تاریخ، مانند قتل توماس سانکارا، رهبر انقلاب بورکینافاسو از سوی فرانسه بود.

سانکارا ابتدا در سال ۱۹۸۳ ترسایی به ‌مقام نخست وزیر مستعمره مستقل « ولتای علیا » منصوب شد، ولی اختلاف‌هایش با حکومت مستقر در « جامعه فرانسوی » به دستگیری او منجر شد. با به‌ پا خواستن توده‌ها به انقلاب، مردم سانکارا را آزاد کردند و او را به‌ مقام رییس‌ جمهور این کشور انتخاب کردند. نام این کشور به بورکینافاسو (یعنی: سرزمین مردمان فسادناپذیر) تغییر داده شد و مردم آن با لقب « بورکینابی»  به ‌معنای « ایستاده گان » نامیده ‌شدند.

این کشور جوان با رهبری سانکارا و گرایش‌های مارکسیستی او پشتیبانی استعماری سرمایه ‌داری فرانسه را نپذیرفت و اتحاد افریقا در برابر استعمار نو غرب را خواستار شد. سانکارا از بورکینافاسو و تمام افریقا خواست تا از نظر غذا، انرژی، پوشاک، و جز این‌ها، به خودکفایی برسند. بورکینافاسو با رهبری او « کمک » صندوق جهانی پول (IMF) ، اسپ تروای مورد حمایت ایالات متحده امریکا - را نیز رد کرد.

سانکارا در کودتایی که فرانسه در سال ۱۹۸۷ ترسایی سازمان ‌دهی کرد و به ‌وسیله بلز کمپایوره رهبری شد، سرنگون و به‌ دست او به‌ قتل رسید. کمپایوره در مقام دیکتاتوری عامل و واسطه همراه با حمایت فرانسه استعمارگر بر بورکینافاسو تا سال ۲۰۱۴  حکومت کرد. فرانسه از « فرانک سی‌اف‌ای »  (واحد پولی‌ای که در افریقا رواج دارد و پشتوانه‌اش خزانه فرانسه است) همچون یکی از ابزارهای مهم کنترول نواستعماری‌اش بر کشورهای افریقایی زیر سلطه‌اش استفاده می ‌کند. این واحد ارزی بر کشورهایی که استقلال سیاسی‌ شان را حتا به ‌دست آوردند تحمیل شد. فرانک سی ‌اف‌ای بین ارز اصلی فرانسه و دیگر ارزهای کشورهای نیمه‌ مستعمره نرخ تبدیلی‌ای ثابت دارد و بنابراین سطح رقابت داخلی و صادراتی در میان کشورهای افریقایی را پایین نگاه می‌ دارد.

در جون سال ۱۹۶۰،  میشل دوبره، نخست ‌وزیر وقت فرانسه، به لیون امبا  رهبر کشور افریقایی  گابون، گفت: « ما به ‌شرطی استقلال اعطا می‌ کنیم که دولت مستقل تلاش کند به توافق ‌های همکاری احترام بگذارد… هیچ‌ یک بدون دیگری پیش نمی ‌رود.»

دو بانکی که انحصار رسمی بر فرانک سی‌اف‌ای را دراختیار دارند یکی بانک کشورهای افریقای مرکزی (BEAC) و دیگری بانک مرکزی کشورهای افریقای غربی (BCEAO) هستند. هر دوی آن ‌ها از سوی فرانسه کنترول می ‌شوند و به ‌دلیل نرخ ثابتی که بدان اشاره شد و اکنون در بین فرانک سی‌اف‌ای و یورو وجود دارد همچون ابزاری برای بهره کشی از آن ‌ها استفاده می ‌شود.

سرمایه‌ داران فرانسوی از راه چنین اعمال نفوذ‌هایی سیاست‌های اقتصادی بسیاری از کشورهای افریقا را از درون اتاق ‌های هیات ‌مدیره خود به‌ طورکامل کنترول کرده و این دو بانک مرکزی را به سپردن بخش زیادی از ذخایر ارزی ‌شان در خزانه‌ داری فرانسه ملزم می ‌کنند. در ابتدا حجم این ذخایر ۱۰۰ درصد بود که سپس در سال ۱۹۷۳  به ۶۵ درصد و در سال ۲۰۰۵  به ۵۰ درصد کاهش یافتند. با تحمیل این شرایط اجباری، حاکمیت اقتصادی غرب و شمال افریقا همچنان به ‌صورت کامل زیر کنترول فرانسه بود.

بورکینافاسو نه نخستین و نه آخرین کشوری بود که ظلم و ستم نواستعماری فرانسوی ‌ها را طرد می‌ کرد. مردم کشور افریقایی گینه، با رهبری احمد سکوتوره، مبارز پان‌افریقایی و فعال کارگری، در سال ۱۹۶۰ واحد پول فرانک سی‌اف‌ای را به ‌کنار گذاشتند. سیلوانوس المپیو، رهبر کشور افریقایی کشور توگو، نیز تلاش کرد فرانک سی‌اف‌ای را طرد کرده و بانک مرکزی‌ای ملی را در سال ۱۹۶۲  در کشور به‌ پا کند. کشورهای افریقایی مالی، به‌ رهبری مودیبو کیتا، جمهوری دموکراتیک مدغاسکر، در سال ۱۹۷۵،  کشورموریتانیا در سال ۱۹۷۲، کشورهای سنیگال، و کامیرون همگی یا تلاش کردند یا به‌ طورکامل از زیر سلطه فرانک سی‌اف‌ای خارج شدند.

این وقایع در دوران اوج جنبش« عدم تعهد»  یعنی هنگامی‌ که برخی از این کشورهای افریقایی به ‌طورآشکار مسیر سوسیالیستی یا کمونیستی را دنبال نمی ‌کردند یا در پی ایتلاف با اتحاد جماهیر شوروی نبودند اتفاق افتادند، بلکه تلاش می ‌کردند تا به حاکمیت کامل در امور داخلی و خارجی ‌شان دست یابند. همه این جنبش‌ها درنهایت از جانب فرانسه تضعیف شدند و بسیاری از رهبران ‌شان، بدون توجه به موضع ‌گیری‌های ایدیولوژیک‌شان، در کودتاهای خشونت‌آمیز خودشان ترور یا دولت‌شان سرنگون شد.

ایالات متحده امریکا، دومین استعمارگر

تا همین اواخر خاطره عصر افریقای انقلابی همراه با سرکوب شدن‌شان به ‌فراموشی سپرده می ‌شدند، ولی اکنون پویایی‌های جیوپلیتیک و طبقاتی به‌ طورچشمگیر تغییر کرده‌اند. ظهور ایالات متحده در جایگاه امپراتوریی سلطه ‌طلب در جهان پس از جنگ جهانی دوم، گاهگاه بروز اقدام‌ هایی متضاد در بین قدرت‌های امپریالیستی را موجب شده است. ایالات متحده دارای ۲۹ پایگاه نظامی شناخته شده در قاره افریقا دارد، در حالی که فرانسه فقط در ۱۰ کشور پایگاه نظامی دارد.

بسیاری از کشورها در غرب و شمال افریقا که از آن ‌ها نام برده شد، برای چندین دهه میزبان حضور نظامی همراه با استثمارگری اقتصادی غرب و توسعه نیافته گی خویش بوده‌ اند. بر اساس پژوهش‌های موسسه « ترای کانتیننتال» ، پس از ویرانی لیبیا با رهبری ناتو و جنگ‌ های امپریالیستی ایالات متحده امریکا در غرب آسیا ( ازجمله خاورمیانه )، گروه‌های افراطی اسلامی « از جنوب الجزایر تا ساحل عاج و از غرب مالی تا شرق نیجر را زیر سلطه خشونت‌شان گرفتند» . این امر به قدرت‌های غربی بهانه ‌ای داد تا مداخله‌ های نظامی ‌شان مانند عملیات در مالی در سال ۲۰۱۴ ترسایی را آغاز کنند. نیروهای فرانسوی پایگاه‌هایی جدید در این کشور ساختند ولی نتوانستند با شورش‌ های فزاینده اسلام ‌گرایان مقابله کنند.

اهمیت منطقه « ساحل صحرا » را نمی ‌توان نادیده گرفت. بورکینافاسو و مالی چهارمین و سومین تولید کننده بزرگ طلا همراه با ذخایر فراوان مس و دیگر مواد معدنی کمیاب در افریقا هستند. صنعت طلا در بورکینافاسو به‌ تنهایی سالانه حداقل ۲ میلیارد دلار سود به‌همراه دارد که بیشتر آن به شرکت‌های معدنی کانادایی و استرالیایی می ‌رسد درحالی که ۴۰ درصد از مردم بورکینافاسو زیر خط فقر زنده گی می ‌کنند.

ذخایر عظیم سنگ اورانیوم در نیجر یک ‌سوم انرژی مورد استفاده فرانسه برای روشنایی را تامین می ‌کند. با این حال، بیش از ۸۰ درصد مردم نیجر از نیروی برق محروم هستند و تقریباً همین درصد از مردم در فقر زنده گی می ‌کنند. سازمان ملل متحد در سال گذشته گزارش داد که ۱۸ میلیون نفر از مردم منطقه « ساحل صحرا » را خطر گرسنگی تهدید می‌ کند. سازمان ملل متحد درعین‌ حال گزارش داد تقریباً ۳۰ درصد از ذخایر معدنی جهان، ۱۲ درصد از ذخایر نفتی، ۸ درصد از ذخایر گاز طبیعی، ۶۵ درصد از زمین‌های قابل کشت، و ۱۰ درصد از منابع تجدید پذیر آب شیرین در افریقا قرار دارند.

در سال ۲۰۱۴ رژیم دیکتاتوری کامپایوره که دولت سوسیالیستی بورکینافاسو در زمان سانکارا را سرنگون کرده بود به‌همین ترتیب سرانجام با کودتایی دیگر سرنگون شد. این رویداد در دوره برخاستن موج کودتاها در این منطقه رخ داد که همه گی با آموزش‌های « ستاد فرماندهی افریقای ایالات متحده  افریکوم (  » فرمانده ایی که برای نظارت نواستعماری ایالات متحده  امریکا در افریقا ایجاد شده بود، پیوندهایی عمیق داشتند. با این حال، این کودتاها از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۱  به‌ نظر می ‌رسد موجب برقراری نظام‌ های بورژوازی‌ کمپرادور با رهبرانی سرسپرده غرب بوده‌ اند.  کودتاهای اخیر در مالی، بورکینافاسو (هر دو در سال ۲۰۲۲) و اکنون نیجر، خصلت طبقاتی و جهانی‌ای متفاوت به‌ خود گرفته ‌اند و به‌ نظر می ‌رسد که هر کدام این کودتا‌ها از سوی گروهی از افسران نظامی افریقایی رهبری می‌ شود که در « ستاد فرماندهی افریقای ایالات متحده امریکا آموزش‌ شان را  دیده اند: آسیمی گویتا در مالی، ابراهیم ترایوره در بورکینافاسو، و عبدالرحمان تیچانی در نیجر همگی تا حدودی از فرماندهی افریقای ایالات متحده امریکا آموزش نظامی دیده‌اند.

نتیجه عکس

بنابراین، عقل سلیم حکم می ‌کند که این رهبران نظامی عمداً در کشورهای بی ‌ثبات مورد حمایت قرار می‌ گیرند، زیرا غرب گمان می ‌کند آنان قدرت حفظ نظم نواستعماری غرب و ادامه دادن به «جنگ جهانی علیه ترور » را داشته باشند که در وهله نخست ظهور نیروهای تندرو در منطقه ساحل صحرا را موجب شد. درعین ‌حال، به ‌نظر می ‌رسد آنچه رخ می ‌دهد دقیقاً خلاف همه وعده‌های داده شده و لفاظی‌های سرآغاز هر کودتا است.

کیلم دوتامبلا، نخست‌وزیر کنونی بورکینافاسو که به ‌مناسبت بزرگداشت چهل ‌وچهارمین سالگرد انقلاب نیکاراگوا از این کشور دیدار می ‌کرد، در اشاره مستقیم به روابط تاریخی میان سانکارا و ساندینیست‌های انقلابی، گفت: «وقتی به اینجا می‌ آمدم بسیاری از مردم به من می ‌گفتند: اگر دانیل اورتگا را ملاقات کردیید درودهای ما را به او برسانید. بنابراین من از جانب همه بورکینایی‌ها به او درود می ‌فرستم. »

ابراهیم ترایوره، رییس‌جمهور بورکینافاسو که فقط حضورش در نشست اخیر « روسیه و افریقا » در سن پترزبورگ اهانتی تلقی می‌ شود به امپریالیزم غرب، این پرسش را مطرح کرد:  « چرا افریقای غنی از منابع طبیعی فقیرترین منطقه جهان باقی مانده است؟ » ،  و ادامه داد: « چندین دهه است که کشورهای افریقایی به ‌صورتی خشن و وحشیانه از استعمار و امپریالیزم رنج می ‌برند چندان که آن را شکلی مدرن از برده‌ داری می ‌توان نامید. سران کشورهای افریقایی نباید مانند دست‌ نشانده امپریالیست‌ها رفتار کنند. ما باید اطمینان حاصل کنیم که کشورهای ما ازجمله در زمینه تامین مواد غذایی خودکفا باشند و بتوانند تمام نیازهای مردم‌مان را برآورده کنند.” او صحبت خود را با تکرار سخنان چه‌گوارا، انقلابی مشهور، به‌ پایان رساند: « پیروز باد مردم ما! » «یا وطن یا مرگ ! »

کودتای نیجر، بی ‌درنگ از سوی دولت مکرون در فرانسه تهدید شد. به ‌گزارش رویترز، دفتر مکرون در بیانیه‌ای اعلام کرد: « رییس‌ جمهور هیچ حمله‌ای علیه فرانسه و منافع آن را تحمل نخواهد کرد. »  فرانسه و ایالات متحده امریکا کمک‌ های‌ شان را به این کشور قطع کرده‌اند تا از انجام هرگونه تغییر احتمالی مشابه آنچه در بورکینافاسو و مالی رخ داد جلوگیری کنند. نیجر در واکنش به کاهش کمک ‌های کشورهای غربی صادرات اورانیوم و طلا به فرانسه را متوقف کرد. رهبری جدید نیجر به ایالات متحده گفته است: « کمک ‌های خود را نگه دارد و به میلیون‌ها بی‌ خانمان ایالات متحده بدهد… خیریه از خانه آغاز می ‌شود.»

ولادیمیر پوتین، رییس‌ جمهور روسیه، در نشست « روسیه و افریقا » در اواخر ماه جون  اعلان کرد دولت او مقدار۹۰ درصد از بدهی‌های کشورهای افریقایی به روسیه را که حدود ۲۳ میلیارد دلار است خواهد بخشید و تأمین برنامه‌های توسعه زیرساختی و همچنین دسترسی به غذا و فناوری را نوید داد. علاوه بر این، به شش کشور افریقایی (  بورکینافاسو، زیمباوه، اریتریا، مالی، سومالیا، و جمهوری افریقای مرکزی) مقدار ۵۰ هزار تُن غلات رایگان داده شد. به ‌نظر می ‌رسد همه این اقدام‌ ها در جهت تضعیف نفوذ قدرت‌های امپریالیستی غربی باشد.

آینده منطقه « ساحل صحرا » چگونه خواهد بود؟

منطقه ساحل در قرن بیستم پوتنسیال انقلابی‌ای شدید را شاهد بود و درنتیجه ده‌ها سال به‌ گونه‌ای وحشیانه‌ سرکوب می‌ شد. انباشت ظلم و ستم همراه با پویایی‌های جیوپلیتیکی‌ فزاینده به‌ نظر می ‌رسد به نقطه جوش طبقاتی رسیده است و وضعیتی ناپایدار در سراسر این منطقه به ‌وجود آورده است. مردم این منطقه آشکارا از استثمار نظام استعماری و بحران‌هایی دایمی رنج کافی برده‌ اند. آیا این کودتاها علیه امپریالیزم هستند و به انقلاب منجر خواهند شد؟ باید منتظر ماند، هرچند توده‌ها در برخی موارد به خیابان آمده‌اند و از دولت جدید حمایت می‌ کنند. البته اعتراض‌هایی نیز برای بازگرداندن رییس ‌جمهور سابق و  زندانی، محمد بازوم، صورت گرفته است.

تضادهای طبقاتی در کشورهای زیر کنترول استعمارِنو فرانسه و غرب هرگز بهبود اقتصادی برای میلیون‌ها نفر از مردم این منطقه را سبب نشد. در عوض، مردم زحمتکش و ستمدیده دریافته‌اند کیفیت زنده گی‌ شان در سیر دهه‌ها فقط بدتر شده است. ممکن است آموزش نظامی رهبران کودتا به‌ وسیله ایالات متحده امریکا نمونه ‌ای دیگر از نتیجه عکس این سیاست خارجی باشد. پیش از این نیز کودتاهای بسیاری وجود داشته ‌اند، ولی هیچ‌ یک نتوانستند از ادامه نفوذ فرانسه و مقاومت در برابر استعمار نو ایالات متحده امریکا موفق از کار درآیند. آیا روند رهایی ملی آغاز شده است؟ باید منتظر ماند.

کودتا یا تعلیق فرایند قانون اساسی راه‌حلی نهایی برای وضعیت بسیار بد نیجر نیست، ولی ادامه وضعیت پیش از کودتا در نیجر( یکی از آسیب دیده ‌ترین و فقیرترین کشورهای مستقل جهان) نیز کاملاً غیرقابل دفاع است. آنچه مسلم است اینکه، امپریالیزم غرب برای حفظ موقعیت اش به تسلط بر افریقا نیاز دارد. تنها زمان نشان خواهد داد که آیا نظام سرکوبگر نواستعماری دوباره حمله‌ ور خواهد شد یا مردم افریقا خواهند توانست درنهایت حاکمیت ملی خویش را به‌ طور‌کامل بدست آورند.

وضعیت هرگونه تحول یا  تغییر یابد، مردم این کشورها بیش از هرزمانی دیگر به همبستگی جهانی ناظرانی نیازمندند که در بیرون از افریقا زنده گی می ‌کنند. نیازهای فوری مردم نیجر باید برآورده شوند. تحریم مواد غذایی اساسی و کمک‌ های بشردوستانه به مردم کمک نخواهد کرد. کمک ‌های واقعی نباید همچون ابزاری برای مجازات از سوی قدرت های غربی استفاده شوند. با هرگونه تلاش نیروهای امپریالیستی (چه ایالات متحده یا فرانسه) برای مداخله نظامی باید مقابله شود. زیرا چنین مداخله‌ای احتمالاً مقدمه‌ای برای جنگ داخلی و درگیری بیشتر خواهد بود. مردم زحمتکش و ستمدیده جهان باید در پی صلح و عدالت (در افریقا و برای همه نوع بشر در جهان) متحد شوند./«نامه مردم »

بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۲۳ـ ‍۰۹۰۹

Copyright ©bamdaad 2023

 برگهایی از تاریخ مبارزات استقلال طلبانه مردم افغانستان

« درتاریخ معاصر افغانستان روزهای روشن و تاریک ، روزهای فتح و شکست ، روزهای خوشی و غم ، روزهای افتخار و افسرده گی ملی زیاد است که عندالوقت هر کدام آنرا باید با آب و تاب و رنگ حقیقی خودش رسم کنیم  تا ملت روزهای آفتابی و ابرآلود  زنده گانی خود و کشور خود را ببینند. روز ۲ نوامبر سال ۱۸۴۱ که مصادف به ۱۷ رمضان ۱۲۵۷ هـ ق میباشد ، روزتصمیم ، عزم ، ثبات ، قهر و غلبه ملی است.»

( علامه احمد علی کهزاد ، مورخ شهیر کشور )

حرکتی که به تاریخ ۲ نوامبر ۱۸۴۱ از طرف جمع محدودی در شهر کابل آغازیافت و رنگ جنبش و قیام ملی بخود گرفت در تاریخ معاصر افغانستان از لحاظ عظمت واقعه و تاثیر بی سابقه است و چون معرف روح آزادیخواهی ملت میباشد ، یادآوری آن نهایت ضروری است .

یکصدو یازده سال قبل ( در وقت نگارش متن ـ بامداد ) استعمار ، استبداد و تجاوز به وجود « مکناتن » « شاه شجاع » و « برنس » تجسم نموده و از شیرپور ، بالاحصار و محله خرابات دست بهم داده و مانند هیولای غیرمریی ولی مدهش و ستمکار برافغانستان حکمفرمایی میکرد.

قوای فرنگی* در سیاه سنگ و چونی شیرپور درقلعه های مختلف حومه شهر تمرکز داشت  و دسته دیگر در سیاه سنگ بنام شاه شجاع  ولی به امر صاحب منصبان اجانب با توپ و توپخانه در پیرامون موقف شاه  در بالاحصار افتاده بود . نظام الدوله وزیر خاینی که اجرای مقاصد اجنبی کمال آرزوی او بود در میان مکناتن و شاه شجاع کارهایی را سر به راه  میکرد که باید ملت را زبون ، قوم را سرافگنده و مملکت را به پرتگاه نیستی سوق دهد.

۱۸۴۱ سال سوم سلطنت دوم شاه شجاع است که باید آنرا سال سوم تجاوز و اشغال مملکت بدست فرنگی حساب کرد. نیرنگ استعمار اجنبی که در این سه سال در وجود عناصر مفسد و وطن فروش خوب ریشه دوانیده بود از مراتب کامیابی های ظاهری لذت می برد. وضع مالیات تازه ، اخذ دسته های جدید عسکری، صرف حصه معاش سران غلزایی به تنخواه  و تجهیزات نظامی ، نقشه دستگیری و تبعید روسای متنفذ قوم به هندوستان ، بی بازخواستی ، حق تلفی ، بی امنی ، حقارت های شخصی ، تجاوز به مال و جان و حتی ناموس مردم که از هر کدام بوی استعباد ** قوم و ذلت ملت می آمد ، ذهنیت عامه را از هر رهگذر آماده ساخت تا هر طوری شود این دستگاه ستم و تعدی را از میان بردارند.

قراریکه همه میدانند دسته یی از روسای قوم و سران ملت که اسمای ایشان زیب صفحات تاریخ است با ایمان قوی و اعتماد به نفس بار اول در خانه عبدالله خان اڅکزایی جمع شده اساس جنبش آزادی قوم و نجات ملت و مملکت  را از استعمار و استعباد خود و بیگانه گذاشتند و صبح ۲ نوامبر ۱۸۴۱ در حالیکه هنوز حرکت و رفت و آمد در شهر پیدار نشده بود ، چهار نفر از از سران مجاهد قوم : عبدالله خان اڅکزایی ،امین الله خان لوگری ، سکندر خان ، عبدالسلام  خان در میان جمع محدودی از مردمان شهر به اطراف باغجه و خانه الکساندر برنس گردآمدند.

برنس میخواست با فرستادن نماینده باب مذاکراتی را بازکند ، سکندر خان با ضرب شمشیر سر نماینده را جدا کرد تا ابداْ حرفی از او شنیده نشود .

خود برنس بر بام برآمد و میخواست با اعطای پول مجاهدین ملی را تطمیع کند. چون این اسلحه کارگر نه افتاد ، امر به ضرب گلوله باری داد . در اثر رفتار بالمثل مجاهدین چند نفر از فرنگی ها به ضرب گلوله کشته شد. که در آنجمله کپتان برادفت ، هم شامل بود. سپس برادر برنس ،چارل برنس ، کشته شد و مجاهدین خود را به در خانه برنس رسانیده آنرا آتش زدند و خود او را تکه تکه کردند.

آتشی که بامداد روز ۲ نوامبر۱۸۴۱ در خانه برنس درخرابات بدست ملیون مشتعل شد ، آتشی بود که شعله های آنرا شاه شجاع و، مکناتن و الفنستن از بالاحصار ، شیرپور و سیاه سنگ تماشا میکردند ولی کسی به خاموش کردن آن موفق نشد.

برنس امید زیادی به امداد قوای بالاحصار داشت ، واقعاْ کپتان کمپل ، با غندعسکر بنای مداخله را گذاشت ، ولی تمام افراد کمکی تباه و توپ های شان بدست غازی ها افتاد و در حالیکه آفتاب روز ۲ نوامبر عقب کنگره های حصار تاریخی کوه های کابل غروب میکرد ، نیروی ملی به موفقیت های درخشانی در نفس شهر کابل نایل آمده و قهر و این اضطراب هر دو محقق و لازم و ملزوم یکدیگر بود و بالاخره شدت همین قهر و توسعه همین اضطراب منتج بر آن شد که ملت افغان فایق و اجنبی  و اجنبی پرستان معدوم شوند.

*فرنگی : مردم عوام و نویسنده گان ملی افغانستان انگلیس ها را بنام « فرنگی » و یا « انگریز » یاد نموده و مینمایند.

**استعاد به معنای برده گی بکار رفته است. (  بامداد )

برگرفته از کتاب « رجال و رویداد های تاریخی افغانستان »

مولف : اجمد علی کهزاد

چاپ اول : ۱۳۳۱ ، انجمن تاریخ افغانستان

برگه ۱۴۰ ـ ۱۴۲( چاپ دوم ، دانش کتابخانه ، پشاور )

بازتایپ : تارنمای بامداد

بامداد ـ سیاسی ـ ۴/ ۲۳ـ ‍۱۹۰۸ 

Copyright ©bamdaad 2023

عربستان سعودی و امارات متحده عربی از پیوستن به بریکس چه انگیزه هایی دارند؟

بعد از مدت‌ها انتظار برای عضویت اعضای جدید در گروه کشورهای بریکس، با برگزاری نشست سران این گروه در افریقای جنوبی و حضور سران برخی کشورهای داوطلب عضویت از جمله ایران، سرانجام رییس ‌جمهور آفریقای جنوبی به‌عنوان میزبان نشست سران خبر داد که این گروه از ۶ کشور ایران، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، اتیوپیا، مصر و ارجنتاین برای عضویت به‌عنوان اعضای جدید به گروه بریکس دعوت کرده است.

 تغییر اعضای گروه بریکس، که در ابتدای تشکیل به‌عنوان بلوک قدرت‌ های نوظهور جهانی معرفی و در فضای پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸ ترسایی یکی از مظاهر جهان پسا امریکایی و خیزش قدرت‌های غیرغربی محسوب می ‌شد، معادلات جدیدی را در رقابت‌ های ژیواکونومیک و ژیوپلیتیک بین‌المللی ایجاد خواهد کرد و رخداد مهمی است.

عضویت احتمالی دو کشور حاشیه جنوبی خلیج فارس که به‌ طور سنتی در مدار غرب و امریکا قرار داشتند، نشان از آغاز روند جدیدی در چندجانبه ‌گرایی و تعاملات سیاسی- اقتصادی در جهان دارد. البته اگر عربستان و امارات و سایر کشورهای دعوت ‌شده، حضور در بریکس را بپذیرند و از ‌ماه جدی ۱۴۰۲ عضو این بلوک شوند، بریکس علیرغم چالش ‌های جدی داخلی، ساختاری و بین‌المللی، یک کانون قدرت جهانی خواهد بود.

چرا عضویت احتمالی عربستان و امارات حایز اهمیت است؟

۱ ـ داشتن روابط دوجانبه گسترده و در عین حال ادامه همکاری با اعضای بریکس در گروه‌های چندجانبه و ساختارهای نوین بین ‌المللی، وزن و اهمیت روابط را افزایش و نشان می ‌دهد. روابط گسترده هند و چین با امارات و عربستان، بسیار حایز اهمیت است. در واقع، باید یادآوری کرد که عربستان بزرگ ‌ترین شریک تجاری بریکس درخاورمیانه است. ماه گذشته ترسایی نیز نخست ‌وزیر هند به امارات سفر کرد و دو طرف توافق کردند در حوزه پرداخت‌های مالی و تسویه‌ تجارت بین دو کشور، از ارزهای ملی استفاده کنند.
در صورت تسری این روند به بریکس با مشارکت سایر اعضای این بلوک و به موازات گسترش ساختاری و رفع چالش‌های مختلف، بانک بریکس (بانک توسعه جدید) و ارز مورد توافق بین دو کشورها می ‌توانند دو ابزار مهم در روند کاهش وزن دلار در تجارت جهانی باشد، امری که مورد خوشایند امریکا نیست و اتفاقا متحدان سنتی آن در خلیج فارس، نقش کلیدی در آن ایفا می‌ کنند.

الف :بریکس نمادی از «رژیم ‌سازی و ساختارسازی جدید در صحنه بین ‌المللی» است که قدرت‌های غیرغربی و نوظهور در آن ایفای نقش می ‌کنند و اقتصاد و تجارت، محوریت زیادی در آن دارد. شانگهای با کارویژه امنیتی - سیاسی و بریکس با کارویژه تجاری- مالی- اقتصادی، غیرغربی هستند و اتفاقا عربستان تمایل به عضویت در اولی دارد و برای عضویت در دومی نیز نیز دعوت شده است. در حالی که کشورهای اصلی محور غرب در لیست مدعوین افریقای جنوبی قرار نداشتند، روابط کشورهایی مانند امارات و عربستان با چین در قالب بریکس و حتا شانگهای، نشان می ‌دهد که دو متحد کلیدی غرب در خلیج فارس در مسیر اتحاد های جدید و ادامه روابط با همه بازیگران و اتحادها و بلوک ‌ها قرار گرفته ‌اند و با درک صحیح از روند تغییر مناسبات قدرت و افزایش تعداد و وزن بازیگران غیرغربی در جهان کنونی، سعی دارند با همه کشورها و بلوک‌ها « کار کنند » و خود را از مزایای روابط با همه بازیگران، محروم نکنند.
عضویت آنها در بریکس، نه به معنای ضدامریکایی شدن این کشورها و خود بریکس است و نه به معنای شرقی شدن آنها ، بلکه روندی است که نشان می ‌دهد در تحولات کنونی باید با همه قطب‌های قدرت روابط را افزایش داد تا از فرصت‌ها نهایت استفاده را بُرد.
ب: به موازات پذیرش اعضای جدید در شانگهای و بریکس، رخداد دیگری به وقوع پیوسته و آن ادامه گسترش روابط « جنوب جهانی » با یکدیگر است. در واقع، دیگر عربستان و امارات منتظر اجازه امریکا و غرب و تاسیس سازمان‌ های غرب‌ محور نیستند، بلکه در پی افزایش روابط با جهان غیرغربی و کشورهای در حال توسعه نیز هستند.
عربستان و امارات، همزمان با حفظ روابط با غرب، با روسیه و چین نیز روابط خود را افزایش داده ‌اند. ریاض از سویی میزبان نشست جده برای صلح در اوکرایین است و از سوی دیگر میزبان سامانه‌های ضد موشکی امریکا،  از یک‌ طرف بزرگ ترین شریک تجاری بریکس در منطقه است ، از سوی دیگر همچنان به لحاظ امنیتی، با امریکا هماهنگی دارد ، هم روابط با ایران را با محوریت چین عادی‌ سازی کرده و هم در پی کسب امتیاز لازم برای آغاز روابط دیپلوماتیک با رژیم صهیونیستی است. این امر نشان از روابط پیچیده کشورها برای کسب منافع بیشتر در جهان درهم‌ تنیده‌ی کنونی دارد.

ج : با پایان جنگ سرد و فروپاشی بلوک شرق؛ تصلب ساختاری ناشی از تفوق دو ابَرقدرت نیز پایان یافت. در فضای پساجنگ سرد، کشورها و بازیگران متوسط نیز توانایی بازیگری متناسب با قدرت ملی خود را پیدا کردند و توانستند هم با شرق و هم با غرب جهان فارغ از روابط ایدیولوژیک کار کنند. در این فضای روابط بین ‌المللی بود که بریکس متولد شد ، بلوک و نه سازمانی که اگرچه با چالش‌های درونی ( از جمله رقابت‌های چین و هند) مواجه است، اما اعضای آن در عین تلاش برای افزایش وزن خود در نظام بین‌المللی، با غرب جغرافیایی اختلافات جدی دارد ، اما همزمان سعی در مدیریت روابط با امریکا و اروپا نیز دارند.
هند و چین، دو عضو بریکس و شانگهای هستند، اما با امریکا و اروپا و سایر کشورهای مهم نیز روابط گسترده ‌ای دارند. این امر در مورد بازیگران منطقه ‌ای مانند عربستان و امارات نیز صدق می ‌کند. روابط پیچیده و چند بعدی آنها با غرب هویتی- سیاسی- نظامی و امنیتی در کنار روابط سیاسی و اقتصادی آنها با چین، روسیه، هند و حتا ایران، نشان می ‌دهد در ساختار کنونی نظام بین‌المللی، می‌ توان و البته باید با همه کشورها و مناطق رابطه مبتنی بر منافع دوجانبه و چند جانبه ایجاد کرد.
د ـ تحولات مفهومی، در روابط بین ‌المللی و مدیریت روابط خارجی، مورد توجه ریاض و ابوظبی قرار گرفته است. مفهوم قدرت، دیگر منحصر به امور نظامی و مفهوم روابط، دیگر منحصر به یک جهت و یک منطقه نیست. قدرت ملی ابعاد مختلفی دارد و روابط نیز حتا با کشورهای کوچک ذره‌ای در مواقع خاص، مسایل کشور را حل می‌ کنند. سرمایه‌ گذاری امارات و عربستان در امور زیرساختی و اقتصادی در کنار توجه به ریزکشورهایی مانند جیبوتی، این تحولات مفهومی و عملی را تایید می ‌کنند.
 ه ـ نکته بعدی، تعریف گسترده از منطقه است. اگر بلوک شرق در چند منطقه خاص، اعضای مشخصی داشت، اکنون بلوک جنوب جهان و کشورهای در حال توسعه ، در همه مناطق اعضای قدرتمند و موثر دارد. بریکس، از افریقا و خاورمیانه تا امریکای لاتین سر برآورده و کشورهایی مانند عربستان و امارات، دیگر رقابت و همکاری لزوما بر محور هویتی- سیاسی بنا نمی‌ کنند. مسایل اقتصادی، تجاری و همکاری‌های مختلف برای بریکس و اعضای آن در مناطق مختلف اولویت دارد. در این فضا، رقبای امریکا در عین همکاری با کاخ سفید، از درون بلوک متحدان آن یارگیری کرده‌اند و قدرت نسبی و چانه ‌زنی را افزایش داده‌اند. بریکس با اعضای جدید خود، در آغاز راه یک جهان چند قطبی با حضور پررنگ کشورهای در حال توسعه است./تسنیم

بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۲۳ـ ‍۲۹۰۸ 

Copyright ©bamdaad 2023

به بهانه ۱۰۴ مین سالگرد استرداد استقلال کشور:

" اطفال تان را به مکتب بفرستید و ثروت تان را در تعلیم و تربیه فرزندان تان مصرف کنید"

هایده صدیقی

مقدمه

جای تردید نیست که دستیابی به استقلال یک رویداد بزرگ برای مردم هر کشوری و برای ما نیز است و از آن خشنود استیم و به خود می بالیم. کسب استقلال کشور ۱۰۴ سال پیشتر از امروز منحیث ثمره مبارزات طولانی و جانبازانه مردان و زنان آزادیخواه و استقلال طلب کشور در برابر بزرگترین قدرت استعماری آن عصر ، زمینه ساز دگرگونی های سودمند درهمه عرصه های زنده گی مردم شد . جا دارد ضمن تجلیل از روز استقلال افغانستان و شادباش گفتن به مناسبت این رویداد عظیم، تا در مورد کارنامه ها و قهرمانی های غازی شاه امان الله خان و همرزمانش در رابطه به عصری سازی و توسعه معارف در زمان سلطنت وی پرداخت که یکی از علایق و حرص غازی شاه امان الله خان بود. او با پیروی از برنامه های ملی و ترقیخواهانه مشروطه خواهان کشور به توسعه ، عصری سازی و انکشاف معارف پرداخت و دراین راه  تلاش کرد وبا باورها و عقاید نادرست جامعه مبارزه نمود.

اکنون تاریخ یک بار دیگر تکرار شده است و افغانستان به صد سال عقب برگشت نموده است. زمانی که عقاید و باورها به ضد تعلیم دختران و کار زنان بود، همان باورها و افراد افراطی صد سال قبل در افغانستان حاکم شده اند و بر ضد روشنگری و تعلیم و تربیت هستند

در حالی که وی برای حق تعلیم و توسعه معارف مبارزه کرد و تلاش کرد. او درهر پیام و سخنرانی هایش مردم را به تعلیم و روشنگری تشویق و ترغیب مینمود و ترقی و پیشرفت کشور از راه آموزش و تعلیم یگانه آرزو و خواست وی بود.  بیشتر از هر زمانی بایست به این موضوعات پرداخت و از کارنامه های غازی شاه امان الله خان  و مبارزین راه آزادی و ترقی کشور یادبود کرد تا باشد از وضع اکنون که در افغانستان حاکم است رهایی یافت .

غازی شاه امان الله خان بنیان گذار معارف عصری در افغانستان

بزرگترین تحول در معارف افغانستان با دستیابی به استقلال سیاسی  کشور و آغاز سلطنت غازی شاه امان الله خان آغاز یافت. غازی شاه امان الله خان در واقع بنیان گذار رسمی و ترویج کننده ای معارف عصری در افغانستان است. طبق قانون اساسی دوران شاه امان الله خان یا ( نظامنامه اساسی دولت) برای نخستین بار تعلیم تا دوره ای ابتدایی به طور اجباری و ضروری اعلام گردید. به اساس نوشته های لیون باکویر و پاولادا پژوهشگر و نویسنده ای افغانستان شناس امریکایی، در زمره تمام برنامه های اجتماعی دوران سلطنت شاه امان الله خان، معارف مقام برجسته داشت. نشان معارف از بلند ترین نشان های افتخارات آن وقت بود و نشان معارف از نشان های نظامی و ملکی بلند تر بود.

یکی از کارنامه های برجسته وی اعزام جوانان برای تحصیل درعرصه تعلیم و تربیه عصری به خارج از کشور بود که با حساسیت های شدید نیروهای ارتجاعی داخلی مواجه شد. هرچند عملی سازی این برنامه ها در ان وقت شدت و عجله را نشان میدهد چون مردم در یک فضا و جامعه ای به شدت مذهبی و سنتی زنده گانی میکردند ،اما دیدگاه و عقاید شاه امان الله خان و یاران او در رابطه به ترقی معارف و تعلیم و تربیت برای نسل امروزی حایز اهمیت است. تاسیس کتابخانه ای بزرگ در شهر کابل جهت ارتقای کیفیت تعلیم و تربیت، تاسیس مراکز سواد آموزی (اکابر) برای افراد بی سواد بزرگسالان، تاسیس مکاتب در کابل و ولایات، تاسیس مراکز تربیه معلم در کابل، تاسیس اولین مکتب دختران بنام مستورات ( لیسه ملالی)، تاسیس وآغاز نشریه های چاپی در افغانستان در عرصه فرهنگ و مطبوعات از جمله برنامه های طلایی ایندوره به شمار می آیند.

تعلیم و تربیت از نظر انتظام در فضای آزاد عملی می گردید و هیچ گونه تهدید و سرکوبی از نظر سیاسی وجود نداشت. لهذا روحیه معلمان و متعلمات عالی و با نشاد بود. آنها می توانستند آزادانه فکر کنند و عقاید و دانش خود را ابراز نماید تا در مراحل بعدی عملی کنند. چیزیکه امروزه جهان در اصول تعلیم و تربیه به آن سخت تاکید می دارد و آن عبارت از فضای عاطفی در آموزش توام با جدیت و دانش نوین که صد سال قبل شاه فقید چنین یک فضای دموکرات و آزادی را برای جوانان و مردم فراهم ساخته بود.

یکی از کارهای برجسته شاه فقید تاسیس و اعمار مکتب برای دختران بنام مکتب مستورات( لیسه ملالی) که در جنوری ۱۹۲۱ گشایش یافت و در راس آن اسما رسمیه طرزی مادر ملکه ثریا خانم شاه امان الله خان قرار داشت. با گشایش این مکتب برای طبقه اناثیه در قلب کابل در اثر توطیه های انگلیس مردم پغمان دست به اعتراض زدند و تشکیل لویه جرگه  را خواستند. دراین لویه جرگه جمعیت علمای دینی عریضه ای را برای بسته ساختن مکتب مستورات خدمت علیحضرت شاه امان الله خان پیشکش کردند که قسمتی از مفهوم متن آن را دراین جا نقل قول میکنم: « ما علما و سادات و مشایخ ملت افغانستان به حضورعلیحضرت شاه امان الله خان عریضه پردازیم که قرار مسایل مسلمه و روایات مفتی به فقه شریف بایستی تعلیم و تحصیل نسوان در خانه های خود از اقارب محارم شان باشد تا از آن تعلیم دینی که فرض منصبی ما ملت اسلام است محروم نمانند، بنابرآن امید می شود که تعلیم جمعیت نسوان در مکتب ها نشود تا مساله حجاب و ستر برای نسوان اسلامی خوبتر و بهتر حاصل شود ». اما شاه امان الله خان در جواب این عریضه و اعتراضات جمعیت علمای فقهی با متانت و خونسردی به استدلال پرداخت و از نیاز تعلیم دختران در توافق با اسلام سخن گفت و آنها را دعوت به تعقل در مورد تعلیم و آموزش دختران کرد. به آنها گوش زد کرد که ما نباید سبب محروم شدن دختران و زنان از حق تعلیم و تربیه شویم.  نباید دختران  و زنان در عالم جهالت و نادانی و فرومایه گی زنده گانی کنند.

بازگشایی دوباره مکتب دختران ( مستورات) در کابل که به سبب توطیه های انگلیس و اعتراضات علمای دینی موقتاً بسته شده بود دوباره به دستورغازی شاه امان الله خان بازگشایی شد و دختران به تعلیم و آموزش خود ادامه دادند. این کارسبب شد تا اعتراضات در برابر شاه فقید بیشتر و گسترده تر شود. او با اجرا و عملی سازی برنامه های انکشافی برای تعلیم دختران با مخالفت های شدید و مسلحانه ای در کشور روبرو شد اما دراین راه مبارزه کرد و جنگید. وی اجازه نداد که دختران قربانی باورها و برداشت های نادرست آن زمان شوند. تعلیم و تحصیل دختران را بشکل مختلط با پسران تا صنف ششم مکتب تایید کرد و تعلیم دختران را اجباری اعلام نمود.

غازی شاه امان الله خان در تمامی جلسات و سخن رانی هایش با مردم و مقامات در باره معارف سخن می گفت. گاهی او در مقام سلطان و پادشاه کشور به مثابه داعی و مبلغ مکتب و معارف در کوچه ها و بازار ها بین مردم ظاهر می شد و تلاش می کرد مردم را از اهمیت و ارزش تعلیم و تربیه دختران و پسران شان آگاهی دهد و قانع سازد. غازی شاه امان الله خان فقید در آخرین سخن رانی خود نیز مردم را به تعلیم و تربیت فرزندان بخصوص دختران شان تشویق کرد وآخرین کلام وی چنین بود؛  «  اطفال تان را به مکتب بفرستید و ثروت تان را در تعلیم و تربیه فرزندان تان مصرف کنید این است راه آزادی، کامیابی، استقلال و پیشرفت، نگذارید دختران تان در عالم جهل و نادانی و فرومایه گی زنده گی کنند برای آنها زمینه ساز باشید نه موانع ».

تعلیم و تربیت از جمله نیازهای اساسی یک جامعه است و دولت ها مکلف اند تا زمینه آموزش بهتر و کارآمد را برای افراد جامعه تامین نمایند. حق دسترسی به آموزش از اساسی ترین حقوق افراد می باشد که نادیده گرفتن آن نقض آشکارا حقوق بشری را نشان میدهد.  طی سالیان متمادی به اثر جنگ های داخلی، تحولات سیاسی و عقاید متضاد نظام های حاکم نسبت به آموزش در افغانستان، متاسفانه تعلیم و تربیت یکی از عمده بخش های است که بیشتر دستخوش تغییرات و مداخلات بیرونی قرارگرفته است واین مداخلات تاثیر عمیق بر پروسه تعلیم و تربیت افراد بخصوص تعلیم دختران و زنان گذاشته است که اثرات آن را در زنده گی رقت بار زنان تعلیم ندیده ای امروزی می توان به وضوع مشاهده کرد.

تعلیم و تربیت دختران ازجمله مسایل پیچیده و ناحل در افغانستان بوده است که مورد برخورد های متضاد و عقاید بی اساس نظام های ضد مردمی در افغانستان قرار گرفته است و این جز اثرات منفی بر جامعه چیزی دیگری به ارمغان نداشته است. این دور از واقعیت نخواهد بود که دختران و زنان از متاثرین اصلی سه دهه جنگ و نابسامانی ها در افغانستان می باشند. شرایط و امکانات آموزشی برای دختران در طول تاریخ در افغانستان محدود بوده و دختران کمتر به آموزش و امکانات آموزشی دسترسی داشته اند. ممکن ادعا شود که دختران در بعضی از دوره های حکومت داری در افغانستان از حق آموزش و امکانات آموزشی بهتر برخوردار بوده اند، اما اگر به دقت به این موضوع دیده شود خواهیم دریافت که حتا در دوره های که در افغانستان امنیت و آزادی مستقر بوده است بازهم عده ای کثیر از دختران بنابر سنتی بودن و فرهنگ های نادرست جامعه ای افغانی از حق آموزش محروم شده اند وهمچنان به نسبت مساعد نبودن برنامه و امکانات  آموزشی مطابق به شرایط اجتماعی و فرهنگی برای آنان، نتوانستند به تعلیم دست یابند و یا به تحصیلات خود ادامه دهند. در کناراینکه  جامعه افغانی به شدت سنتی و مذهبی است و دیدگاه ها در رابطه به تعلیم دختران قیدگرانه است، مشکلات اقتصادی، جنگ و مهاجرت های اجباری، مسایل مذهبی و مداخلات و فعالیت های گروه های ضد بشری و روشنگری ، مسایل امنیتی و صدها عامل دیگر نیز شرایط را برای دختران افغانی برای دستیابی به تعلیم و تربیت در افغانستان سخت تر و محدودتر ساخته اند.

متاسفانه به اثر تحولات اخیر در افغانستان، دختران بطور قطعی از حق آموزش محروم شده و به حاشیه رانده شده اند. دختران برای دستیابی به حق آموزش همواره با محدودیت ها و شرایط سخت آموزشی مواجه بوده اند اما محروم شدن آنان بطور قطعی از حق تعلیم به شدت متاثر کننده و رنج آور است. همچنان واکنش ها دراین مورد هیچ اثری بر تغییر وضعیت موجود نداشته بلکه بر تداوم این وضعیت پافشاری ها به جدیت جریان دارد. جنگیدن و مبارزه و لشکرکشی علیه کسانیکه برخاک یک ملت تعرض میکنند ممکن با میکانیزم مشخص، آسان تر باشد نسبت به اینکه یک ملت را به انجام کاری متقاعد ساخت و در باورها و ذهنیت های آنان تغییر ایجاد کرد.

ممکن دیدگاه ها و برخوردها  در باره کارنامه های شاه امان الله خان متفاوت باشد و حتا ممکن حساسیت برانگیز ، اما یادبود از این موضوعات جرقه ای است برای بیدار سازی افکار واذهان مردم در رابطه به حقوق و آزادی های مدنی و تعلیم و تربیت در افغانستان، و هم چنان نقطه ای آغازبرای  یک مبارزه گسترده و مستحکم بر ضد افراط گرایی و تعصبات جنسیتی وکسب استقلال و آزادی علم و دانش برای همه از نظام مستبد و مردسالاری حاکم در افغانستان . امید دارم کلمات و سطر های متن این مقاله، با قدرت زیاد بر اذهان جامعه اثر کند و سبب تغییرات مطلوب در وضعیت زنده گی دختران و زنان و دستیابی آنان بر آموزش گردد و این است استقلال، آزادی و پیروزی در برابر ظلم، بی عدالتی ها و رهایی از جهالت.

بامداد ـ سیاسی ـ ۳/ ۲۳ـ ‍۱۹۰۸ 

Copyright ©bamdaad 2023