ذله ام

ذله ام از وحشت شب های تار

از نمای آسمان پر غبار

ذله ام من از سکوت کوچه ها

از سکوت کوچه های بی بهار

ذله ام چون دل درون سینه ام

خسته از آن چهره های نا بکار

ذله ام چون جسم و جان ناتوان

از سرود و آیه های مرگبار

ای طلوع پر فروغ آفتاب

از سکوی آسمان ها نور ببار

نور ببار بر منزل تاریک ما

تابکی این تاریکی ها بار بار

تابکی در قید شب ها تابکی

از برای صبح امید انتظار.

( م ع اصیل )

 اسد ۱۴۰۲ هجری خورشیدی

بامـداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۱/ ۲۳ـ ۱۴۰۸

تاچ فقید ، آزادیخواه بزرگ را گرامی میداریم !

میرعبدالواحد سادات

در ادامه گرامیداشت از پدران  معنوی ما ، امروز به بهانه شصتمین سالروز خاموشی شمع زنده گانی  یکی از تاجداران سلطان قلوب مردم دانا ، از شادروان براتعلی تاچ ، تبجیل میداریم که همچنان یکی از پدران حقوق مدرن و معاصر افغانستان  و بانی حقوق تجارت  در کشور ما می باشد .

مبرهن است که بدون شناخت از مبارزه تاریخی علم و جهل و عدم اشنایی با تاریخ جدل سنت و مدرنیته که بعد از شمس النهار مطرح میگردد و بویژه نهضت های مشروطه خواهی اول ، دوم ، سوم و جنبش دموکراتیک کشور که با دهه مشروطیت تداوم میابد  نسل جوان افغانستان هیچگاهی نمیتواند  ، از مفاهیم جاودان ازادی ، ترقی و عدالت پاسداری نماید و بخاطر تحدید قدرت استبدادی مدافع حاکمیت قانون باشد .

زنده یاد براتعلی تاچ متولد دره زیبای ترکمن و سرخ پارسا ( سال ۱۹۱۰ م ) است ، که در نهضت امانی شامل مدرسه«صداقت » شهر کابل گردید و در اواخر این دوره ترقی و تعالی افغانستان در جمع یکصد تن دانش اموز از طرف شاه امان اله برای کسب تحصیلات عالی به کشور ترکیه اعزام گردید . تاچ جوان و پر استعداد در رشته حقوق و علوم سیاسی به سطح عالی تحصیل نمود و بنابر علاقمندی شخصی به تحقیقات در بخش اقتصاد همت گماشت و مدتی در بانک شهر ولایتبول تجربه کاری کسب نمود . در بازگشت بوطن ، تاچ فقید در ردیف نسل اول استادان فاکولته حقوق و با تحصیلات عالی در حقوق مدرن و معاصر ، ( زنده یاد قدیر تره کی ، روانشاد ابراهیم عالمشاهی و اکبر پامیر فقید )، جای استادان ترکی را احرازنمودند . همین بزرگان علم حقوق و استادان ورجاوند و دانشمند ما ، راه اختلاط نظام نظام حقوقی اسلام و حقوق مدرن را که اساس ان در اولین قانون اساسی و ایجاد قوانین در کشور پیریزی گردیده بود ، تداوم دادند . تاچ فقید درین راستا ، مقررات حقوقی ساختن تجارت و کواپراتیف ها را مطرح و اولین اصولنامه محاکمات تجارتی را تسوید نمود . این استاد بلند مرتبت و مبتکر حقوق ، افزون بر کار در موسسات دولتی ، توجه زیاد به راه و ایجاد زمینه های توسعه اقتصادی محلات مبذول و بخاطر دستیابی به این اهداف « شرکت تجارتی هزاره جات » را اساسگذاری نمود .

تاچ نوجوان که با چهره منفور استبداد اشنا بود ، در دوره مدرسه و حال و هوای مسلط نهضت امانی متوجه تغیرات عظیم ماحول خود میگردد و در زمان تحصیل و کشور در حال انکشاف و شگوفایی ترکیه ، براه نجات افغانستان از عقب مانده گی دهشت بار قرون ، از طریق دموکراسی ، حاکمیت مردم ، وحدت واقعی ملی و برقراری عدالت باورمند میگردد . این شخصیت سترگ ملی و علمی افغانستان برای تحقق آرمان ترقی و تجدد ، در احوال تغیرات بزرگ جهانی که زمامداران وقت مجبور به اعلام دموکراسی وآزادی ( از بالا و دربار) گردیدند . ترقیخواهان با راه اندازی تشکل های سیاسی و اشتراک در دوره هفتم پارلمان ، در میدان سیاست فعالانه حضور یافتند . دراین احوال شورانگیز ، تاچ فقید در جمع از همفکران آزادیخواه ( زنده یاد فرهنگ ، شادروان فتح محمد خان فرقه مشر، زنده یاد محمد آصف آهنگ ، فقید نور الحق هیرمند ، زنده یاد عبدالحی عزیز و ... برهبری شخصیت کبیر ملی و مترقی شادروان غبار) حزب وطن را ایجاد نمودند . متاسفانه دستگاه حاکمه سلطنت تحمل حضور گسترده مردم را در میدان سیاست و اشتراک بهترین نماینده گان  منتخب شانرا در پارلمان تحمل نتوانستند و با شیوه اسلاف راه سرکوب و استبداد را تکرار نمودند .

بدینترتیب جنبش مشروطیت سوم  و دوره هفتم شورا که خوب درخشید ، توسط خود صدراعظم وقت که علاقمند لقب « پدر دموکراسی  » بود و البته با فشار اعضای قدرتمند شورای سلطنت سرکوب و منادیان و آزادیخواهان راهی زندان گردیدند .

مشروطه خواهان که بجز یموکراسی ، حاکمیت قانون ، ترقی و عدالت هدف نداشتند ، مجبورگردیدند که بدون حکم قانون و فیصله محکمه برای سالیان متوالی پای در زنجیر ، رنج زندان را متحمل  و خانواده های شان از حقوق کار و تحصیل محروم گردند .

دراین جمع این شور و شر پسندان ، تاچ فقید بعد از ده سال حبس رها گردید و متاسفانه فقط دوسال بعد بطور مرموزی وفات یافت .

خوشبختانه  دو فرزند برومند این آزادیخواه سترگ ، محترم استاد شاه نور تاچ  و محترم همایون تاچ  حیات داشته و با تحصیلات عالی به فعالیت های فرهنگی خویش ادامه می دهند ، جناب همایون تاچ از مبارزان سابقه دار و روشنگر متعهد ، میراث دار معنویت بزرگ پدر و بحیث یک فرهنگی فرهیخته ، افزون بر سایر فعالیت های سیاسی و اجتماعی ، مسوولیت مجله وزین « محبت » را که در شهر لندن نشر میگردد ، عهده دار می باشد .

روان حقوقدان بلند مرتبت و ازادیخواه بزرگ تاچ فقید شاد ، یادش گرامی و همیشه!

یادداشت :

دوستانی که میخواهند ، در مورد تاچ فقید بیشتر معلومات کسب نمایند ، به ماخذ آتی مراجعه خواهند فرمود ، که در آماده ساختن این یاداشت ،فیض برده شده است:

- غبار ، افغانستان در مسیر تاریخ ، جلد دوم ( صفحات ۲۴۴ - ۲۵۴)

- پوهنیار سید مسعود ، ظهور مشروطیت و قربانیان استبداد در افغانستان ( صفحه ۱۶۷ )

- کبیری  امان اله ، عقابان خونین و راز های اندوهگین ( صفحه ۳۱۴ )

- دانشنامه اریانا ، مهدی زاده کابلی

بامـداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۱/ ۲۳ـ ۰۵۰۸

د اوديپ افسانه او زموږ « مور وطن »

محمد اکبر کرگر

دا څو ورځي مې د چک دمشهور ليکوال ميلان کوندرا يو اثر « هستۍ بار» لوستلو . زه ددغه ناول په باب خبري نه کوم ، او نه يې نورې برخي را سپړم . خو په ناول کي يوه اساسي کيسه د «ادويپ» افسانه ده . دا اسطوره يا افسانه د فرويد له پاره هم دېوې مشهورې نظرېې بنسټ گرځيدلي ده . په ناول کې داسې څرگنديږي چې دناول کرکتر دا افسانه ديوې مقالي اويا رپوټ په توگه له يوې توجيه سره خپروي ، چې په پايله کې دکرکتر (توما ) له پاره دسردردۍ سبب کيږي . په دې ليکنه کې به په لنډه توگه د اثر همدا برخه را واخلو او بيا به خپله توجيه اودخپل « مور وطن » افغانستان ياد تازه کړو .

ومو ويل چې د اوديپ داستان ډېر لرغوني او مشهور دى . يو شپون په غره کي يو نوى زيږيدلي ماشوم مومي اوهغه «پوليپ» پادشاه ته وړي . دا ماشوم دپادشاه له خوا تربيه اوروزل کيږي او لوييږي . يوه ورځ همدا اوديپ په يوه غرنۍ سيمه کې ديوه نا پيژاندې شاهزاده سره چې په ارابو يې سفر کاوه په شخړه اوړي . يو له بل سره په جنگ اخته کيږي . شاهزاده دجنگ په پايله کي وژل کيږي . اوديپ وروسته د«تباى» دښار پادشاه کيږي او له ملکې «ژوکاست » سره واده کوي . هغه هيڅکله دا فکر نه کوي . چې ېو داسې کس يې وژلي دى چې د ده پلار و ، او هغه ميرمن چې نوموړي ورسره يو ځاى شوي هغه يې مور وه . له هغي ورځي وروسته دهيواد خلک ورو ورو کرکه پيدا کوي اود لوږي او ناروغيو دخپريدو له امله خلک مړه کيږي . کله چې اوديپ پوهيږي چې د دې بدمرغيو سبب خپله همدې(اوديپ ) دى چې دهيواد دخلکو د درد او رنځ سبب شوى دى ، نو خپلې سترگې له مخ کاسې را باسي اودتل له پاره ړنديږي . اوبيا دتب له ځمکې بهر کيږي .

                                                                           ***

په اوديپ کې يو شهامت و ، چې کله په خپله گناه پوهيږي ، اوکله ورته خپله اشتباه مخې ته دريږي ، نو خپلې سترگې له کولکو را باسي اوتر ابده ړوند پاتي کيږي . گورو چې که فرض کړو د اوسني زماني « ژوکاست » هيواد دى . په اساطيرو کې خپل ټاټوبې دمور دگيډې بديل دي ، انسان فطرتا غواړي چې کله ځمکې ته راځي غواړې بيرته د مور گيډې ته ولاړ شي خو دا ناشونې ده ، نو په دې ډول د دمور د گيډې يو بديل پيدا کوي اوهغه خپله خاوره اوخپل هيواد دى . غوره بولي چې دابدي هستي له پاره دخپلې خاورې غيږ ته ورشي . اوجسد يې په خپله خاوره کې پاتي او خاورې شي .

خو دافغانستان «اوديپان» چې له مور سره يې زنا وکړه نه یوازې چې خپلې سترګې له کولکو نه راباسي ان په خپله گناه اعتراف نه کوي ، ددوي دګناه او موجودیت دی چې خلک ورځ له بلې له لوږې ، قحطې او وبا سره مخامخ دي ورځ په ورځ دخلکو کرکه اونفرت لمبي کوي ، د هر وگړي په څيره اواکر کې غضب بريښي . خو واکمنه ډله پرې چرت هم نه خرابوي .

نو پوښتنه دا ده ،هغوې چې د اوديپ په څير د ژوکاست سره يو ځاى شول يا په بل عبارت د دوښمن په کاسه لوى شول او خپل پلار يې وواژه او په پايله کې يې له مور سره زنا وکړه ، هيڅ په دې فکر کي نه شول اونه دي چې خپلې سترگي له کولکو را وباسي . نږدي څلويښت کاله يا نيمه پيړۍ په ترتيب سره د شپانه په لاس دوښمن پادشاه ته وسپارل شول ، او له هماغه ځاىه يې د خپلې مور بې عزتي او بې ستري پيل کړه ، وې پلورله ، خو د اوديپ سره يې توپير دا دى چې دوې خپلې سترگې نه را باسي . دوى په خپله گناه او «تابو» اعتراف هم نه کوي او په پوره سپين سترگۍ د قدرت په نشه مست دي .

نو که د اوديپ داستان په زمانو اوپيړيو کي تکراريږي . دا دى يو وار بيا زموږ په دوران کې تکرار شو . دا اوديپان چې ډلي ډلې را غلل په ژوکاست وختل اولاړل خو و روستۍ اوديپ خپله کرغيړنه او وحشي څيره په پرله پسې توگه بربنډوي ، اود خلکو له کرکو اونفرتونو لمبې را پورته کيږي .

( پاى )

بامـداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۱/ ۲۳ـ ۰۸۰۸

راستی که در دوره تیره و تاری زنده گی می‌ کنم
امروزه فقط حرف‌های احمقانه بی‌خطراند
گره بر ابرو نداشتن، از بی ‌احساسی خبر می ‌دهد،
و آنکه می‌ خندد، هنوز خبر هولناک را نشنیده است.
این چه زمانه ایست که
حرف زدن از درختان عین جنایت است
وقتی از این همه تباهی چیزی نگفته باشیم!
کسی که آرام به راه خود می ‌رود گناهکار است
زیرا دوستانی که در تنگنا هستند
دیگر به او دسترسی ندارند.
این درست است: من هنوز رزق و روزی دارم
اما باور کنید: این تنها از روی تصادف است
هیچ قرار نیست از کاری که می ‌کنم نان و آبی برسد
اگر بخت و اقبال پشت کند، کارم ساخته است.
به من می‌ گویند: بخور، بنوش و از آنچه داری شاد باش  !
اما چطور می ‌توان خورد و نوشید ،
وقتی خوراکم را از چنگ گرسنه‌ای بیرون کشیده‌ام
و به جام آبم تشنه‌ای مستحق تر است.
اما باز هم می‌ خورم و می‌نوشم .

« برتولت برشت »

بامـداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۲/ ۲۳ـ ۳۰۰۷