میرعنایت الله سادات

مدتی است که بعضی حلقات معين از طریق وسایل نشراتی شان در خارج کشور، نام «افغان» و « افغانستان » را مورد سوال قرارداده و گاه و بی گاه به مباحثات بدون محتوا می پردازند. هدف آنها درست معلوم نیست ، ولی ظاهرأ از يکطرف ، خود و حلقات مربوط به خود را سرگرم نگهداشته و از جانب دیگر با ایجاد اختلافات وخلق مرز های ذهنی در ميان افغانها ، بازار فروش را برای نشرات فاقد موازین ملی خود را گرم میسازند.

گرچه در زمينه ای نظريات وحدت شکنانه ، ضدافغانی و ضد وطنی آنها ، دست اندرکاران عرصه ای جامعه شناسی و تاريخ ، باربار نوشته و ادله قانع کننده ارایه کرده اند . ولی طوریکه دیده میشود ، آنها هنوز هم بدون اندک ترين توجه به شاخص ها و حقايق تاريخی ، تصورات ذهنی شانرا کمافی السابق به خورد مردم میدهند و به بیان مشخص تر و عام فهم ، آنها رسالت خود ميدانند که همه روزه اين « کاه بی دانه را باد بدهند ». تا ذهن مردم ما را که از حوادث دلخراش جنگ های تنظیمی و گروهی سخت متأثر شده اند ، به انحصار خود درآورند.

باید اذعان داشت که بخاطر متأثرشدن از برخورد های قومی و لسانی وکمبود معلومات از نقش گرداننده گان بیرونی این برخورد ها در دهه ای اخير قرن بیستم ، برخی افراد بی غرض هم احتمالاْ به صدای اين دهل های ميان خالی گوش خواهند داد و اکاذیب را بجای حقیقت عوضی خواهند گرفت . لذا بی جا نخواهد بود ، اگر بخاطررفع ابهام و افشا اکاذیب بازهم درهمین مورد نوشته شود. زیرا « وقتی حقیقت بگوش نرسد ، تنها دروغ شنیده میشود ». در چنین حالت دروغگویان بلند و بلند تر صدا میکشند ولی اکثریت خاموش مانند همیشه بی صدا میماند.

با این پیشگفتار مختصر، نگارنده سعی خواهد کرد تا سوالات و ابهامات ایجاد شده را در مورد پيدايش نام های افغان و افغانستان به بررسی گرفته و واقعیت های تاریخی را آنطوریکه بوده اند ، بازتاب دهد .

۱- پیدايش و وجه تسمیه ای « افغان»

امروز تمام مورخین وارد به تاریخ وطن ما معتقد اند که نام « افغان» از کلمه ای آوستايی « اپگان» گرفته شده که به « اوغان» و بعدااْ در پرتو عربی سازی کلمات به « افغان» تغیر کرده است . به بیان روشن تر موخذ کلمه ای افغان در زبان پشتو نبوده و این کلمه از زبان آوستا اقتباس شده است . لذا محدود ساختن آن به قبايل پشتون نیزموجه نمی باشد. از نظر نگارنده عوضی گرفتن کلمات « پشتون » و« افغان » ، از نظرادبی صرفا" یک " غلط معروف" است که باید تصحیح شده و مطابق اصول زبان شناسی در همآهنگی با مبدأ آن مورد استعمال قرار گیرد. باید تذکر داد که هم در میان پشتونها و هم درمیان سایر اقوام افغانستان ، تنگ نظرهای وجود دارند که قصداْ و عمداْ نامهای «افغان» و « پشتون» را مرادف و مساوی با هم استعمال مینمایند. تا با ایجاد این سو تفاهم متوسل به قوم ستیزی شده و از زیر لوای وحدت ملی بگریزند.

نام « افغان » در قرن چهاردهم ازجانب مولفان چون نویسنده ای حدودالعالم من المشرق الی المغرب ، ابوریحان ، فردوسی ، بیهقی ، منهاج السراج و دیگران در مورد قسمتی ازپشتوزبانان افغانستان بکار گرفته شده بود. اما بعد از قرن چهاردهم بیشتراین نام وسیع تر و ادبی شده رفت و تا قرن هجدهم آنقدروسعت یافت که احمد شاه ابدالی در کتیبه ای عمارت حاجی خانه ای خود واقع در حجاز نوشت که : (درانی و غیر درانی هر افغانی که باشد...) /1/ ازین کتیبه به وضاحت معلوم میشود که اتباع سرزمین ما در زمان زعامت احمد شاه بابا به قدرکافی به نام « افغان » شهرت یافته بودند. مقصد احمد شاه بابا از« هر افغانی که باشد » منسوبین تمام اقوام ساکن کشور ما بود. زیرا او در رأس یک امپراطوری مرکب از تمام اقوام و مناطق آنروز وطن ما قرار داشت و طبعاْ هیچگاه نمی خواست خود و قدرت دولت خود را محدود بسازد.

به این ترتیب درمیابیم که یکجا و همگام با تکامل و تغیرات در فرهنگ مردم این سرزمین ، کلمه ای « افغان » نیززمینه ای استعمال وسیع تر پیدا کرده است. چون خود این کلمه در گذشته ای فرهنگی ما یعنی در قبل ازظهوراسلام ریشه دارد ، لذا بطورطبعی با فرهنگ آریانا نه تنها در تقابل قرار ندارد . بلکه ازآن ناشی شده و شکل تغیر یافته ای آن در زبانهای پشتو و دری که خود ازجمله ای زبانهای هندو آریایی اند ، بطور همسان به ملاحظه میرسد.

۲- ازهم پاشیدن آریانا ، خراسان و پیدایش افغانستان

سرزمین تاریخی ما از هزار سال قبل از میلاد تا قرن پنجم میلادی به نام « آریانا » یاد میشد. سپس کلمه ای «خراسان» به عوض آن ترویج یافت. قرنها بعد ( قرن سیزدهم) نام « افغانستان» در گوشه های شرقی سرزمین ما ظاهر شد و گام به گام تا قرن هجدهم به حوالی کابل و کندهار رسید . تا آنکه در قرن نزدهم صفت نام رسمی کشور ما را بخود گرفت ./2/

اینکه چرا نام آریانا به خراسان تعویض شد ؟ و بازچرا نام خراسان پاینده و باقی نماند ؟ موجبه ای عدم بقای آن چه بود ؟ سرزمین و مدنیت های آریانا و خراسان چرا از هم پاشیدند ؟ شرایط اضمحلال آنها چگونه بروزکرد ؟ و بالاخره مساعی برای احیای مجدد هویت ملی ما چگونه به قوام رسید ؟ سوالهای شاخصی اند که باید اندکی روی آن مکث کرد تا ضرورت پیدایش و بقای « افغانستان » روشن شود :

الف ـ اضمحلال آریانا :

اعراب مسلمان در دوره ای خلفای راشدین (661- 632) قلمروهای زیادی را درقاره های آسیا و افریقا فتح نموده و تا حواشی افغانستان امروزی رسیدند. سپس با به قدرت رسیدن اموی ها (661-746) کار استیلا بر افغانستان با خشونت کامل دنبال شد.در تحت قومانده ای اموی ها اعراب بخاطر تصرف افغانستان در سه محاذ می جنگیدند :

افغانستان شمالی که مرکز نظامی و اداری آن در زمان دولت اموی شهر«مرو» بود. افغانستان غربی که مرکزآن شهر زرنج در سیستان قرار داشت.افعانستان جنوب شرقی (بلوچستان و حوزه ای سند سفلی) که مرکز معین نداشت و در اواخر تمیم بن زید ( حاکم عربی) ، شهر« منصوره» را در غرب سند بساخت و مرکزقرارداد. فرماندهی عمومی افغانستان شهر «کوفه» در عراق بود./3/

« در مسیر هرات ، لشکر اعراب توانست که بعد از مقاومت ها و زد و خوردها، راه شانرا در سال707 م بسوب بلخ باز نموده و از آنطریق به ماوراالنهر پیش بروند. ولی ازمسیر سیستان به جانب کابل ، با مقاومت های سرسخت و دوامدار کابل شاهان مواجه شدند»./4/

« مورخین اسلامی این شاهان را که بنام «رتبیل ها» میشناسند، به شدت هرچه تمام تر مقاومت کردند. که بالنتیجه بهترین سپاه مجهزعرب بنام « جیش الطواویس» در سر راه کابل پاشان و پراگنده شد»./5/

این مقاومت ها دوصد سال ادامه داشت تا آنکه در زمان یعقوب لیث صفاری که موسس اولین دولت بومی اسلامی در سیستان بود ، کابل بطور نهایی مفتوح و زمینه ای ترویج دین اسلام مساعد گردید.

ب ـ سرنوشت خراسان

پس از سقوط شاهان برهمنی کابل ، سرزمین آریانا (حال خراسان) بدست امویان و سپس عباسیان عرب افتاد. ولی مقاومت های مردمی به مقابل آنها در هر گوشه و کنار افغانستان بطور لاینقطع ادامه داشت که پرآوازه ترین آنها، قیام اهالی خراسان زمین به رهبری ابومسلم بود. تا بالاخره اولین دولت مستقل ملی در ولایات شمالی و غربی افغانستان بسال 836 م از طرف طاهر خراسانی اعلان شد. با پایان یافتن سلطه امویان و عباسیان ، راه برای تشکیل یک دولت مستقل باز گردید. صفاری های افغان مناطق مرکزی و سامانیان بلخ ، ماوراالنهر و قسمت های بزرگی از فارس را برآن افزودند. غزنویان افغان (962-1186) دین و سیاست را با هم تلفیق نموده ، بر بخشهای بزرگی هند و مناطق بیشتر فارس مسخر شدند. سپس غوری ها (1149-1221) مراکز هندوستان را تسخیر کردند./6/ دردوره های این سلاله ها علم و ادب در حال شگوفایی بود، که ناگهان « باد خنکی از جانب خوارزم » به وزیدن گرفت. سلطان محمد خوارزم شاه در اوایل قرن سیزده بر خراسان دست دراز کرد و متصرفات غوریان را اشغال نمود. اما بزودی بالاثر حمله ای مغل ها به رهبری تموچین (چنگیزخان) سقوط یافت. غارتگری ها و ویرانگری های چنگیز التیام نیافته بود که یکی از احفاد او بنام تیمورلنگ (1370) خونریزی های اورا تکرار کرد. اما اولاده های این جهان کشایان که در مناطق اشغالی متوطن شده بودند ( تیموریان هرات و بابری های هند) ، پس ازروی آوردن به دین اسلام خدمات بزرگی به فرهنگ اسلامی و مدنیت این مناطق انجام دادند.

طی سالهای اخیر قرن چهاردهم حاکمیت غلزایی ها، لودی ها و سوری های افغان ، یکی پی دیگر در هندوستان آغاز شد. سلطان جلال الدین غلزایی معروف به فیروزشاه در سال 1390 به تخت دهلی نشست. سپس لودی ها قدرت را بدست آوردند و سلطان بهلول بسال 1451 تاج سلطانی بر سرگذاشت . متعاقباْ بابقدرت رسیدن فرید خان مشهور به شیرشاه ، سوری ها بر هندوستان مسخر شدند. هر سه سلاله جمعاْ 75 سال بر هند حکومت کردند تا آنکه حاکمیت آنها از جانب سلسله ای بابری مغل پایان داده شد. بابری ها بر هند و بخش های بزرگی از شرق خراسان مسلط گردیدند. همینطور حصص شمالی خراسان در اختیار شیبانی ها قرار گرفته و غرب آن بدست صفوی ها افتاد./7/

به این ترتیب خراسان در آغاز قرن شانزده (1505) از هم تجزیه شد و سرزمین ما تا قرن هجدهم هویت مستقل نداشت . تسلط اجانب تا سال 1709 در کندهار و تا سال 1716 در هرات و تا سال 1747 در ولایات شرقی و شمالی ادامه یافت. یعنی تقریباْ دونیم قرن طول کشید تا قیام های مردمی پیروز شدند. در دوره ای اشغال دانشمندان ، ادبآ و شعرای زیادی بخاطر عدم مصوونیت به بیرون از خراسان رفتند و یا از جانب اشغالگران به مراکز قدرت های آنها برده شدند. به عبارت دیگرخراسان ازفرهنگ شگوفان و داشته های علمی آن اجباراْ تهی گردید. همچنان تخمه های اختلافی که به هرطرف از جانب اشغالگران پاشیده شده بود ، امرتأمین وحدت و یکپارچگی مردم مارا مشکل میساخت. ولی مردم این سرزمین ، سرانجام با سعی فراوان بر این مشکل فایق آمده و بخاطر نیل به آزادی و دسترسی به هویت مستقل و ملی شان پیوسته در حال پیکارعلیه دشمنان اشغالگر قرار داشتند.

۳- قیام ها و مقاومت علیه اشغالگران

در شرق کشور(مناطق میان کابل تا پیشاور) قیامهای نیرومند آزادی خواهی ، ابتدأ به قیادت روشانی ها و سپس به رهبری خوشحال خان ختک و در نهایت از جانب تعدادی از سران قبایل بر ضد استیلای دولت بابری هند در جریان بود که تا قرن هفدهم طول کشید. ذیلاْ معرفی فشرده ازین قیام ها که مبتنی برآثارمعتبر تاریخی ، بالخصوص اثر معروف شادروان غبار ( افغانستان در مسیر تاریخ) /8/ تهیه شده ، معرفی میگردد:

بایزید انصاری معروف به پیر روشان که صاحب طریقت و مولف آثار متعدد در زبانهای دری ، پشتو و عربی منجمله اثر معروف «خیرالبیان» بود، به مقابل اشغالگران مغلی اعلام جهاد داد و تا پیشاورنفوذ کرد. بایزید اسیر گردید ولی پس از چندی از اسارت در کابل رهایی یافته و دوباره به مقاومت در نواحی شرقی ادامه داد. او درمیدان جنگ شینوار ازجانب محسن خان والی کابل کشته شده و در«اشنغر» پیشاور دفن گردید. زندگی پیرروشان ، سراسرمشحون از کارنامه ای مقاومت بمقابل مغلهای اشغالگر بود. همینطورمرگ او انگیزه ای شد برای قیامهای بعدی به رهبری فرزندان و اخلافش که تا به میان آمدن دولت مستقل و ملی افغانها ادامه یافت.پس از مرگ روشان ، بیست وپنج هزارجنگجوی سوار و پیاده بدورپسراو (جلال الدین) حلقه زده و طی قیامی به رهبری او«حامد خان بخاری» که حاکم بابری پیشاور بود ، کشته شد. جلال الدین مقاومت مردم را تا سال 1591 رهبری کرد ، تا آنکه او و خانواده اش از جانب دولت بابری هند اسیر شدند. سپس «احداد» برادرزاده ای جلال الدین بجای کاکایش در مقام رهبری قیام کننده گان قرارگرفته و میان سالهای 1610 تا1625 دردسر بزرگی برای دولت بابری در کابل ، کوهساران چرخ لوگر و مناطق شرقی کابلستان فراهم ساخت تا بالاخره طی جنگی در کوهساران «تیراه» کشته شد و سر اورا قوای بابری به دربار هند فرستادند.

پس از مرگ احداد، پسرش (عبدالقادر) رهبری مبارزین را بدست گرفت. عبدالقادر سپاه اعزامی شاه جهان را بسال1627 درهم شکسته و در سال 1628 با قوای مجاهد دیگربه رهبری کمال الدین ، پیوند اتحاد بست. ولی علی الرغم عملیات مشترک ، هردو نیرو از جانب دشمن شکست خوردند. عبدالقادر بسال 1636 در گذشت و رهبری قیام به پسر او(کریمداد) تعلق گرفت. اما لشکریان شاه جهان در جریان سرکوبی مقاومت ، کریمداد را دستگیر و اعدام کردند. پس از کریمداد ، جانشین ورزیده یی از خانواده ای روشانیان ظهور نکرد.

خوشحال خان ختک شاعر حماسه سرا و حماسه آفرین ، آخرین رهبر مقاومت ملی در شرق وطن ما بود که میان سالهای 1667- 1670 با قوای اورنگزیب بمقابله برخاست. در تحت قیادت او اردوی چهل هزار نفری دشمن در جنگ « تاتره» تار و مار شد. خوشحال خان بسال 1691 در گذشت واولاده او در هندوستان تبعید شدند

با آنکه قیامهای آزادی خواهی و فداکاری بخاطراعاده هویت ملی افغانها در شرق افغانستان شکست خورد ، اما پیام این خیزش ها و مقاومتها، مردم افغانستان را در جهت داشتن هویت ملی مستقل و تأسیس دولت ملی خود شان رهنما گردید. طوریکه تاریخ بما میگوید ، این شکست بوسیله ای پیروزی قیام های مردمی در غرب و جنوب کشور( هرات و کندهار) بمقابل قوای اشغالگر صفوی جبران گردیده و روحیه ای رزمی آزادیخواهان اعاده شد.

در غرب کشورقیام مردم وقتی به پیروزی رسید که صفوی ها در اوج قدرت قرارداشته و هنوز هم میخواستند با استفاده از بی اتفاقی های سران قبایل افغانی در غرب و سیر انحطاطی قدرت بابری در شرق افغانستان ، ساحه ای حکمرانی شانرا وسعت بدهند. ولی این فرصت را بدست نیاوردند ، زیرا در نتیجه ای قیام سال1709 حکمران خون آشام صفوی بنام گرگین در کندهار مقتول و سلطه ای صفوی ها از آن ولایت بر چیده شد. درین قیام که به اشتراک " تمام دری زبان ها ، تاجیک ها، ازبک ها، بلوچها و پشتوزبانان در یک صف واحد براه افتاده بود،/9/ از جانب میرویس خان (1673-1715) رهبری میشد. دست آورد های قیام درشش سال زعامت او برای همه ای قبایل الهام بخش بود و پیروزی قیام ، روحیه ای ملی افغانها را تقویت کرد. چنانچه مردم هرات بسال 1717 بدور عبدالله خان ابدالی بسیچ شده ، شهر را ازلشکر صفوی ها پاک کاری نموده و حکومت محلی خودرا بمیان آوردند.

در کندهار، هوتکی ها پس از نیل به آزادی ، متوقف نگردیده ودرداخل ساحه حاکمیت ملی اشغالگران پیشروی نمودند. اخلاف میرویس خان ، بسوب مرکز قدرت صفوی ها تاخته و اصفهان را تسخیر کردند. آنها به عوض سلاطین صفوی براریکه ای قدرت آنکشور نشستند. شاه حسین آخرین شاه سلاله ای صفوی بتاریخ 21 اکتوبر1722 با تمام اراکین دولت اش به قرارگاه شاه محمود هوتکی رفته و تاج سلطانی ایران را بر سر او گذاشت ./10/

در شمال افغانستان ، شیبانی ها زمانی به قدرت رسیدند که دولت گورگانی در ماورالنهربه انحطاط گراییده بود. در سال 1500 آخرین حکمران این سلسله (سلطان محمود مرزا ) بمرد و میان سه فرزندش بخاطر تصرف قدرت نزاع بوجود آمد. دراین بحبوحه ، محمد خان شیبانی که یکی از احفاد چنگیز خان بود ، قدرت ماورالنهر را بدست گرفته و خود را پادشاه شیبانی اعلام کرد. او به سرزمین امروزی افغانستان لشکر کشیده و در سال 1506 ولایت بلخ و در سال 1507 اندخوی و سپس هرات و بادغیس را از شهزاده گان گورگانی گرفت. اما در سال 1510 بمقابل اسماعیل صفوی شکست خورده ، هرات و حوالی آنرا از دست داد. همینطور خود موصوف نیز دراین جنگ کشته شد ولی دولت شیبانی تا سال 1599 ادامه یافت . تا آنکه سلاله ای «جنیدی» به عوض آنها قدرت را در ماورالنهر بدست گرفت. جنیدی ها 186 سال بر اریکه قدرت باقی ماندند ولی در سالیان پایانی ، جانشینان این سلاله به اندازه ضعیف شده بودند که حکام محلی ازبک و تیموری در افعانستان خودشان اداره را بدست گرفته و از تابعیت مستقیم دولتهای ماورالنهر خارج شدند.

۴ ـ احیای مجدد هویت مستقل و ملی افغان ها

طرد اشغالگران بخودی خود تنها کافی نبود تا هویت مستقل و ملی افغانها تبارز بیابد. بخاطررسیدن به این مأمول می باییست وحدت ملی تمام اقوام و قبایل وجود میداشت. درحالیکه این وحدت بالاثر روحیه ای قبیله گرایی و مخاصمت های ذات البینی که از جانب اشغالگران دامن زده شده بود ، هنوزهم موجب بروز اختلافات و ظهور قدرتهای محلی میگردید. با آنکه شانزده سال قدرت فارس در دست شاهان هوتکی بود ولی اقتدار آنها بخاطر ازهم پاشیده گی حلقه ای داخل زعامت ، ادامه یافته نتوانست. تا بالاخره کشمکش های ذات البینی موجب ضعف آنها گردیده وکار بجایی کشید، که نادرقلی مشهور به نادر افشار توانست بسال 1738 آنکشور را از ساحه ای اقتدار هوتکی های افغان بیرون کند.

نادر افشاربالوسیله ای یک لشکر کشی به غرب افغانستان امروزی ، توانست ساحه تسلط خود را توسعه داده و به جانب هندوستان پیش برود. او در حال عروج بیشتر بود که بدست افسران ناراضی خودش ، کشته شد. به این ترتیب با مرگ او ، بار دیگر راه تأسیس یک دولت مستقل و ملی گشایش یافت . احمد شاه ابدالی (درانی) با استفاده از فضای بمیان آمده ، با یک لشکر سواره ای چهار هزارنفری به کندهار برگشت و طوریکه همه میدانند از طریق یک جرگه ملی عنعنوی بسال 1747 منحیث پادشاه انتخاب شد. دراین جرگه سران تمام اقوام غلجایی ، ابدالی ، تاجک ،ازبک ، هزاره و بلوچ مشترکاْ تصمیم به تأسیس یک دولت مستقل و ملی گرفتند. به عبارت دیگر « هویت مستقل و ملی» افغانها منحیث نتیجه ای منطقی مبارزات دونیم قرنه ای مردم این مرز و بوم بر علیه اشغالکران شکل گرفت که بازتاب آن « افغانستان » منحیث سرزمین مشترک و واحد ما میباشد. « بدین ترتیب بر چند قرن تاخت و تاز اقوام بیگانه در افغانستان و دست بدست شدن این سرزمین میان ایشان ، مهر پایان نهاده شد »./11/ اگر در جریان قیامها و مبارزات استقلال طلبی مردم ما ، رهبران قومی و حماسه سرایان آنها بخاطرتحریک مردم علیه اشغالگران روی شهامت و پایمردی قوم خود تأکید کرده اند ، هدف آنها برترقرار دادن قوم خود آنها نسبت به سایر اقوام ساکن افغانستان نبود. بلکه این تاکید صرفا" ضرورتی بود که از آن منحیث وسیله علیه دشمن بکار گرفته میشد. زیرا بسیچ مردم گام اولی بود که بالوسیله ای آن میتوانستند ، دشمن را دفع و طرد نموده و به احیای مجدد هویت ملی مردم خود دست یابند.

هویت مستقل و ملی افغانها پدیده ای نیست که تصادفی و یا طوریکه بعضی ها تصور مینمایند ، بالاثرکشمکش های قدرتهای خارجی بوجود آمده باشد. این هویت طوریکه در بالا اجمالاْ به آن وضاحت داده شد ، نتیجه و خون بهای هزاران هزار انسان آزادی دوست این مرز و بوم بوده و نباید آنرا نادیده گرفت و یا به آن کم بها داد. همین گذشته ای پرافتخار، حال و آینده ای مارا میسازد.

الف ـ « افغانستان » منحیث سمبول مقاومت و وحدت افغانها

در مورد ظهور نام افغانستان همچنانی که قبلاْ تذکار یافت ، بازهم یاد آوری میشود که کلمه افغانستان در متون بسیار قدیمی و تاریخی تذکر رفته و در قرن سیزدهم به قسمتی از ولایات شرقی کشور اطلاق میشد.هکذا در قرن شانزدهم از مناطق نورستان ، کندهار و جنوب کابل بنام ملک افغان و یا مسکن افغانها یاد شده است . پس از اشغال خراسان (از جانب صفوی ها، مغل ها و شیبانی ها) و خیزش مردم خراسان زمین در برابر اشغالگران ، این نام متدرجاْ در فرهنگ مقاومت راه یافت ، تا آنکه به نام رسمی مردم افغانستان مبدل شد. بنابرهمین انگیزه و سوابق ، امروز هم گروه های توسعه طلب در همجواری کشورما، با بکاربرد نام افغانستان مخالفت مینمایند. این مخالفین در کشور ایران به یکنوع « ناسیونالیزم آریایی » متوسل شده و در کشور پاکستان با نیرنگ دیگری زیر نام « اخوت اسلامی » عمل نموده ، هویت مستقل و ملی افغانها و ممیزات تاریخی آنها را نادیده میگیرند. با آنکه حقایق تلخ و درد آور کارنامه خصمانه ای آنها در سه دهه ای اخیر بالخصوص در جنگ های کابل اظهر من الشمس میباشد.

در جریان این جنگ ها ، آنها ضد اسلامی ترین و ضد بشری ترین تمثالی از توسعه طلبی را در برابر انظار جهانیان بر افغانستان همسایه ای شان تحمیل نمودند که توضیح بیشتر درینجا باعث طوالت کلام میشود.

با مطالعه ای تاریخ خود، مامیدانیم که چگونه تمدن آریانا مورد تهاجم قرارگرفت و چگونه خراسان پس از سلسله ای از تهاجمات بالاخره بوسیله ای صفوی ها ، مغلها و شیبانی ها برای مدت قریب به دونیم قرن اشغال و درحالت تجزیه قرار داشت . همینطور با مطالعه تاریخ واقعی کشور خود در می یابیم که نام افغانستان در روند یک مبارزه ای استقلال طلبی و احیای مجدد حاکمیت ملی و وحدت ملی به این سرزمین گذاشته شده است. هر نوع تعبیر خصمانه ، جز ریختن آب به آسیاب میراث خواران همان اشغالگران ، یعنی نیروهای فتنه گر کنونی در مجاورت افغانستان ، نتیجه ای دیگری نخواهد داشت.

مخالفین نام « افغانستان» تلاش میکنند تا نقض حقوق گروه های قومی و مذهبی را در چهره ای« قوم برتر» جست وجو کرده و با نحوازانحا با نام افغانستان گره بزنند. با این شیوه ای تحقیق و طرزدید ، جناب شان انگیزه ای استبداد سلاطین و امرا را ساده ساخته و بار ملامتی ومسوولیت را از شانه آنها و شرکای جرم شان میگیرند وبه دوش قوم آنها که اکثراْ بی گناه و مظلوم اند ، می اندازند. با این طرفه روی ، ایشان دلایل ناموجه و عوامل کاذب برای اهداف تنگ نظرانه ای خود دست و پاه کرده ، وضاحتاْ از شناسایی استبداد بخصوص از شناخت مغلقیت های « استبداد آسیایی» کنار میروند. از نظر این عالی جنابان گویا درا دوارآریانا و خراسان ، هیچگاه همچو استبداد صورت نمی گرفت. استبداد مذکور گویا وقتی ظهور کرد که کشور ما نام « افغانستان» را بخود اختیار کرد.اگر این طور بهانه جویی ها ، جای استدلال منطقی را گرفته و تحلیل های من در آوردی به خورد مردم رنج کشیده ای ما داده شده و بازار اکاذیب رونق یابد ، بیم آن وجود دارد که مردم ما بار دیگر به وحدت ملی شان نایل شده نتوانند.

برای نیل به تحقق وحدت ملی ، ضرور است تا در پهلوی مشارکت در قدرت ، از ایجاد هر گونه تفاوت ، جداسازی ملی و ضدیت با سمبول های وحدت ملی ، منجمله کلمه « افغانستان » پرهیز شود. تردید نام افغانستان و ایجاد ابهام دراین زمینه هیچ وقت نمی تواند ، انگیزه ای برای تصمیم گیری های مجدد باشد . زیرا دراین مورد نماینده گان دلسوز و واقعی تمام اقوام و سلیقه های ملت افغانستان ، در یک فضای مطمین و اگنده از وفاق ملی ، آزادی و استقلال ، قبلاْ اراده تاریخی شان را ابراز و فیصله ای سرنوشت ساز نموده اند. یک نظر برفیصله های لویه جرگه های دوره ای درخشان امانی ، دوره هفتم شورای ملی ، دهه ای قانون اساسی ، سایرگردهمایی ها و نشرات متعهد به ملت افغانستان ، ضرورت هرگونه مباحثه جدید را در مورد نام افغانستان منتفی میسازد . به ادامه ای « پیدایش نام افغانستان » که دراین نبشته ، ضرورت و انگیزه ای آن توضیح شد، باید یادی ازتهداب گذاری دولت مدرن افغانستان نیز نمود. این دولت که بطور نهایت خلاصه میتوان آنرا « حکومت قانون به عوض حاکمیت اشخاص ة نیز تعریف کرد ، ازجانب مندیان حق و آزادی یعنی رهبران و شخصیت های بلامنازع مردم ما درعهد شاه امان الله غازی پایه گذاری شد. به اثر مساعی آنها برای بار اول جایگاه قانون در جامعه مطرح شد. « سوال اینکه کی یک افغان است و افغانها چه حقوق و مکلفیت ها دارند؟ بالاخره بسال 1921 در قانون اساسی پیش بینی شد که متن آن بسال 1923 نافذ گردید. قبل از انفاذ این قانون تنها سنت های مذهبی و قبیله وی بر جامعه و دولت در افغانستان حاکم بود. قانون مذکور حقوق و وجایب اتباع را بصورت مساوی در نظر گرفته بود».(12)

پایه گذاران دولت مدرن امانی بخاطر وحدت ، تعالی و ترقی مردم افغانستان ، با افتخار کامل روی کلمات « افغان » و« افغانستان» صحه گذاشتند. متأسفاـنه یک قرن بعد تر ازتصمیم آنها ، امروز تنگ نظران درین راستا قرار نگرفته و با پروسه « ملت سازی» و« وحدت ملی » برخورد سبکسرانه مینمایند. ازاینها باید پرسید که با جانشین ساختن کلمات دیگربه عوض « افغان » و « افغانستان » آیا مشکل عقب مانده گی کشور ما حل شده و امراض مزمن اجتماعی در جامعه ای ما نابود می شوند؟ در حالیکه چنین نبوده و بالعکس همه به وضاحت میدانیم که طرح بی مورد همچو مسایل ، مشکلی دیگری را بر شمار مشکلات ملت ما می افزاید. آنها گمان مینمایند که « آزادی های منطقه وی » بصورت مجرد و بدون تحقق هردو آرمان اصلی فوق الذکر( ملت سازی و وحدت ملی) عملی شذه میتواند. ازاین آقایان باید پرسید :

اگرکشور ما واحد و مردم ما متحد نباشند و به جای قانون ، تفنگ سالاران سرنوشت مردم را تعین کنند ، چطور شما میتوانید در مناطق تان احساس آزادی کنید ؟ و چطور میتوانید فرهنگ مناطق مورد نظر تان را ارتقأ بخشید ؟ اگر شما به عوض حاکمیت قانون ، زیر شعار اشتراک قومیت و زبان در دفاع از تفنگ سالاران و دلالان مواد

مخدرعمل نموده و یا در زیرسایه ای تفنگ آنها ، تاریخ و هویت ملی خودرا مورد سوال قرارمیدهید ؟ به یقین که دیر یا زود مورد مواخذه تاریخ قرار میگیرید.

ب ـ تکذیب برچسپ های ناروا بر سیر تاریخی افغانستان

مخالفین نام افغانستان که اینجا و آنجا قلم فرسایی نموده اند ، فی المجموع به این باوراند که « جغرافیای تاریخی » افغانستان بالاثر کشمکش قدرتهای استعماری روسیه و بریتانیا ازهم پاشید و جای آن به یک « دولت حایل » زیر نام افغانستان داده شد. دراین اظهارات تنها کشمکش قدرت های استعماری و ظهور اجباری « دولت حایل » حقیقت دارند. اما زمان رخداد این حوادث قصداْ به مغالطه گرفته شده است. اگراز«جغرافیای تاریخی » منظورشان همان قلمروهای عهد خراسان باشد ، پس تجزیه آن با کشمکش استعمارگران رقیب در قرن 19 و تحمیل خط دیورند و یا جدا ساختن پنجده ، کدام پیوند منطقی و تاریخی ندارد.زیرا همه میدانیم که در زمان فروپاشی خراسان (1505) ، جوامع اروپایی درعصر تاریک زنده گی کرده و به انقلاب صنعتی دست نیافته بودند و استعمار نیز منحیث خطر برای ملل شرق در آن عصر مطرح نبود. اینها فواصل زمانی و تفاوت قرون را ، اگرمحاسبات ذهنی گرایی شان ایجاب کند ، عمداْ در بین حوادث تاریخی در نظرنمی گیرند.

درحالیکه خراسان وقتی از هم پاشید که نه روسها به این منطقه نزدیک شده بودند و نه کشتی های بریتانوی به سواحل نیم قاره ای هند لنگر انداخته بودند. روسها برای بار اول در اواخر قرن هفده به آسیای میانه نزدیک شدند تا آنکه در قرن 19 به اشغال مناطقی در آسیای میانه دست یافتند. همینطور اولین دسته ازکشتی های انگلیسی در سال 1608 ترسایی به سواحل هند رسیدند/13/ بریتانوی ها پس ازانقراض دولت مغلی هند و شکست مرته در اواسط قرن هجدهم قدرت شانرا توسعه دادند و گام به گام در قرن 19 خود را به افغانستان نزدیک ساختند.

با در نظرداشت فواصل زمانی میان هردو حادثه ، مرتبط ساختن آنها با همدیگرفی الواقع جعل تاریخ است. اما اینها طوری از خراسان صحبت میکنند که گویا همه چیز روبراه بود و تنها این دو قوای استعماری بودند که باهم ساختند وخراسان را تجریه کرده واز آن افغانستان را بوجود آوردند.

اگر این آقایان به اشغال خراسان از جانب شیبانی ها ، صفوی ها ومغل ها معترف شوند ، طبعی است که آنوقت به مقاومت های دونیم قرنه و جان فشانی های مردم یعنی سازنده گان تاریخ کشورما نیز ارج خواهند گذاشت. چون ذهن تنگ نظرانه آنها اجازه درک واقعیت ها را به ایشان نمی دهد ، لذا تمام این جنبش های ملی و مردمی را با رهبران فداکار آنها نادیده گرفته و بطور ناشیانه قربانی های مردم را با دسایس استعمار عوضی میگیرند.

یکی ازاین مبصرین غیر مسوول مینگارد: « حقیقت این است که افغانستان کنونی کشور غیرطبیعی است .در آن اقوام و ملیت های گوناگون با ویژه گی ها و رسوم جداگانه و زبان و مذهب متفاوت زنده گی میکنند..."/14/

سبحان الله ! ازاین آقا باید پرسیده شود که کجای آن غیرطبیعی است ؟ اقوام و نژادها در طول تاریخ دراین سرزمین متوطن شده وفرهنگ آنها با هم امتزاج یافته است. امروز آنها فرهنگ مشترک ، دوست مشترک ، دشمن مشترک و وطن واحد دارند. یعنی امتزاج آنها تاریخی و طبیعی است. آیا حوادث تاریخی را قرنها بعد از وقوع آن میتوان بر طبق اراده جناب عالی تغیر داد ؟ آیا تکامل تاریخ را میتوان به زعم شما سر از نو بنا کرد؟ آیا بدون در نظرداشت عوامل متنفذه بر تاریخ ، میتوان تاریخ را مطابق ذهن شما شکل داد؟ اگر مطابق ذهن شما موجودیت « اقوام و ملیتهای گوناگون با ویژه گی ها و رسوم جداگانه و زبان و مذاهب متفاوت » غیر طبیعی است؟ پس چه باید کرد؟ نگارنده ازاین قلم فرسایی شما این نتیجه را می گیرد که شما میخواهید این کشور را به اقوام ، مذاهب و زبان های مختلف تجزیه کنید. و یا چطور؟ تا مطابق ذهن شما « طبیعی » شود.

درحالیکه وجود همه این تفاوت های تذکار یافته موجب غنای فرهنگی ما گردیده و هیچ چیز در آن غیرطبیعی به نظر نمی خورد. این تنها قضاوت و برداشت شماست که غیرطبیعی مینماید. این تنها افغانستان نیست که در آن چنین تفاوتها وجود دارد. بطور مثال به کشورهمسایه ای ما ایران توجه کنید ، در آنجا زبان و نژاد ها بمراتب متعدد تر و مختلف تر از کشور ما وجود دارند. ولی در آنکشور اشخاصی مانند شما وجود ندارند که ذهنی گرایانه ، برچسپ های نا وارد را بکار گرفته و تیشه را بر ریشه وحدت ملی مردم خود بزنند.

اگر واقعاْ مایل به شناخت کدام « کشور غیر طبیعی» هستید ، لطفاْ سری به پاکستان بزنید تا برای تعریف خود مثالی داشته باشید. زیرا پاکستان کشوری است که واقعاْ بر طبق اراده استعمار به یکباره گی در همسایگی ما ظاهر شد. استعمارگران آنرا زاییدند و نامی برایش دادند که قبلاْ در هیچ قاموس وجود نداشت و در هیچ مخیله تصور نشده بود. این است کشور« غیرطبیعی » برابر تاریخ و مردم چیزی دیگری تعریف شود.

متأسفانه در جهت مقابل شما هم ، تنگ نظرانی وجود دارند که مانند شما مگر از یک زاویه دیگربنا بر تعلق قومی به گروه فرهنگ ستیز طالبان ، آن گروه را نماینده قوم پشتون معرفی نموده و در سایه ای این گروه برای خویش سربازگیری مینمایند. شما و این گروه ، دو روی یک سکه ای ناچل هستید که مرام و عملکرد های هردوی تان از دو جهت مخالف ، سرانجام در یک مسیر یعنی در ضدیت با وحدت ملی قرار دارد.

اگر در جنبش های آزادیخواهی علیه صفوی ها و مغل ها ، تحریکات قومی منحیث وسیله رهایی ملت افغانستان بکار گرفته میشد ، آن تحریکات قابل تبریه است . زیرا بخاطر احیای مجدد هویت ملی ما از آن استفاده میشد ، اما تحریکات قومی شما چون در مسیر جدایی و دوری مردم ما از همدیگرسیر مینماید ، لذا قابل تقبیح و نکوهش میباشد.

شما متوجه نیستید که با این تبلیغات ، شما هیچ چیز را بدست نمی آورید. اما یقینناْ همه چیز را از دست خواهید داد. کسی که نفع میبرد ، فقط افراد و گروه های توسعه طلب و تجاوز کا ردرهمسایه گی افغانستان میباشند. یعنی آنهایی که ذهن و دماغ شماها را با تبلیغات شان انحصار نموده اند.

۵ ـ مقابل ساختن نام های آریانا و خراسان با افغانستان

متأسفانه شماری از روشنفکران ما هنوز هم دچار تشویش بوده و سوال مینمایند که ما چرا نام کشور خود را بازهم آریانا و یا به گونه ای مرتبط با نام آریانا نگذاشتیم ؟ و یا نام «خراسان» چرا از دست ما رفت ؟ شاید این منورین به فتوحات اعراب که مقیاس ها ، شیوه ای زنده گی و معتقدات مردم را در آریانای کهن تعویض کرد ، کم بها میدهند و یا بنابر نارسایی درتحلیل تاریخ ، ازهم پاشیدن خراسان را همان طوری که دراین نبشته مختصراْ تذکررفت ، نادیده میگیرند. اینها توجه نمی نمایند که همچو حوادث اجتماعی و تاریخی ، چه تأثیرات تعین کننده در آینده ملت ها میداشته باشد؟

شماری از منورین با انتقاد از رژیم ظاهر شاهی اعتراض مینمایند که: نام ایران پیش ازاین « فارس» بود و چرا در سال 1935 پس از تایید مقامات ذی صلاح در کابل ، آنکشور این نام را بخود اختصاص داد. با این ساده گی ، ایران مدنیت آریانا را بخود منسوب نمود و حکام افغانستان با سبک سری ازین افتخار شان به نفع ایرانی ها منصرف شدند.

درین اظهارات ، حقیقت تردید ناپذیروجود دارد ، اما باید متوجه شد که افسوس و تأسف جایی را نمیگیرد. زیرا این موضوع اکنون مانند تیری است که از کمان جسته است و بر نمیگردد. اکنون چه باید کرد؟ آیا میتوان ایرانی ها را متقاعد ساخت که ازاین امتیاز به نفع افغانها بگذرند؟ آنها هم در فلات غربی «ایران» زنده گی میکردند و همچوانتسابی را میتوانند بخود بدهند. /15/. بناْ چنین طرحی نه تنها مضحک بلکه مستحیل هم میباشد ، لذا باید به واقعیت ها توجه کرده و آینده را مبتنی بر آن استوار نمود. نه اینکه جنجال های ذهنی را بوجود آورد و وقت وطنداران را به کارهای ناشد ضایع ساخت. روحیه ای این دسته از منورین مرا به یاد حکایت دوست عزیزم مرحوم رحیم رفعت می اندازد. رفعت نه تنها مترجم توانا و مبصرتیزهوش بود ، بلکه همیش با طنزها و شوخی هایش مطالب پیچیده سیاسی را در قالب فکاهیات ، ساده و قابل درک میساخت. حکایت ازاین قرار است : جوانی که در یکی از مکاتب لیلیه ای کابل درس میخواند ، پس از روزی که امتحان مضمون جغرافیه سپری شده بود ، همصنف و هم اطاق خود را در مورد جوابات مربوط به سوالات مطروحه سوال کرد. او پس از تبادل نظر، دریافت که در نوشتن جوابات مرتکب اشتباه شده است. آن بیچاره که خیلی درس خوان بود و همچو اشتباه را تحمل نمی توانست ، تمام شب دست دعا بلند داشت و با راز و نیاز به خالق توانا التجا میکرد ، تا فردا نام پاییتخت فرانسه را به لندن تعویض کند. زیرا او در جواب سوالی مربوط به پایتخت فرانسه به جای پاریس ، نام پایتخت انگلستان ( لندن) را نوشته بود.

حکایت فوق مارا متوجه میسازد که چنین آرزوهای ناشد و یا افسوس از آنچه که حالا در دست نیست ، نباید حرکت ما را متوقف ساخته و وقت گرانبهای ملت ما را ضایع بسازد. با چنین افسوس ها ، در میان ملت ما اختلافات بوجود آمده و ما را به گذشته میخ کوب میسازد. به عبارت دیگر در پرتو همچو یک روحیه ، ما آینده نگری خود را از دست میدهیم.

از ورای رسانه های افغانی متعلق به مخالفین نام افغانستان برمیآید که برخی از آنها متوجه شده اند که حالا دیر شده و نمیتوان « لندن» را پاییتخت فرانسه ساخت. پس باید زیر نام دیگر این مخالفت را دنبال کرد. آنها ادامه ای تلاش های شآنرا با مطرح ساختن نام « خراسان» که فی الواقع پس از سلطه اعراب در سرزمین ما شهرت یافت ، رنگ و رخ میدهند. یعنی طرحی که با روحیه ای عرب ستیزی و تعقیب خط ناسیونالیزم آریایی آنها در ضدیت قرار دارد.اما بازهم ازآن منحیث حربه ایی بخاطرنفی نام افغانستان کار میگیرند. اینجاست که آنها در روند ذهنی گری های خود هم دچار اشتباه شده و میکوشند تا صرفاْ به منظور گردآوری یک کمیت به دور خود به هر وسیله ، ولو مضر هم باشد ، چنگ بی اندازند.

قبل از جنگ های تنظیمی ، پروسه ای تفاهم میان گروهای قومی و زبانی در شهرها، بالخصوص شهر کابل سیر طبیعی خود را دنبال میکرد. « در کابل کثیرالاقوامی ، گروه های مختلف نژادی ـ لسانی باهم امتزاج می یافتند و با همدیگر« یکی» میشدند واز آنها یک هویت کلتوری سراسری افغانی معروف به « افغانیت» بوجود میآمد ..... وقتی که برخورد های نژادی ـ لسانی و جنگها ، کابل را فرا گرفت ، خطوط سکتاریستی درسراسر افغانستان ظاهر شدند. ذهنیت نضج یافته « افغانیت » از هم پاشید. حالا بخش بزرگ وظیفه ای«" ملت سازی » معطوف به ترمیم واحیای مجدد « افغانیت » است ، تا ملت ما خودرا در تحت آن منحیث یک هویت واحد بیابد و این کلمه به معنا واقعی آن تمام باشنده گان افغانستان را تمثیل نماید. مفکوره « افغانیت » باید یک اساس وسیع البنیاد و ذوجوانب برای تمام ادیان ، نژادها ، زبانها ، عقاید سیاسی و مناطق در افغانستان باشد»(16)

افغانها وقتی مفهوم وسیع « افغانیت » را تحقق داده می توانند که از میلان های « تنگ نظرانه » طرزدیدهای « بین المللی » و« جهان وطنی » خود را کنار کشیده و یکجا با همدیگربی آمیزند و از اختلافاتی که موجب ازهم پارچه شدن ملت ما می شود ، بپرهیزند.

متأسفانه گروه های تنگ نظر درک نمی توانند که افتخارات یک کشور و مردم آن تنها به نام آنکشور خلاصه نمیشود . بلکه معرفی تمدن گذشته و داشته های فرهنگی یک کشور درجهان کنونی ، به نسل های امروزو فردای آن الهام بخش و غرورآفرین میباشد. به عوض آنکه به مناقشات بی ثمر پیرامون نام کشور ما، ادامه بدهیم ، بهتر خواهد بود تا در مورد چگونگی تمدن گذشته وطن ما و اثرات آن برمدنیت سایر ملل کاوش نماییم . نگذاریم که از طریق بازی با کلمات ، مراکز تمدن ، شعرأ و دانشمندان کشور ما ایرانی قلمداد شوند. اگر فردوسی و فرخی از سلطان محمود غزنوی با القاب ، با سربلندی خودرا وارث نیاکان پر افتخار خود دانسته ، یکجا با ما شعار خواهند داد که : پاینده باد افعانستان شاه ایران ، ایرانشاه و یا شاهنشاه ایران نام برده اند ، معنی آنرا میدهد که در عصرمحمود غزنوی ، فلات شرقی و غربی ایرن (خراسان و فارس) در تحت رایت او قرار داشت. نه آنطوریکه نویسنده گان عظمت طلب ایران کنونی ، او را ایرانی معرفی میکنند. اگر با انتشار وسیع تحقیقات درمورد تاریخ وطن ما جعلیات را افشأ و مشت دروغ گویان را باز کنیم ، آنوقت تما م مغالطه ها پایان یافته و حتی آنهایی که امروز نام « افغان» و « افغانستان » را مورد سوال قرار میدهند ، با سربلندی خود را وارث نیاکان پر افتخار خود دانسته ، یکجا با ما شعار خواهند داد که : « پاینده باد افغانستان ! »

/1/ غبار، میرغلام محمد (1967)" افغانستان در مسیر تاریخ" جلد اول ، کابل ، مطبعه ای دولتی ص 308 - 309

/2/ غبار ، میرغلام محمد (1967) همآنجا ص 9

/3/ غبار ، میرغلام محمد(1967) همانجا ص 71-72

/4/ گرتس بخ ، دکتورایروین (1990) " افغانستان – شناسلیی علمی کشور" (المانی)،جلد 37 ،المان ، دارم شتات ص 6

/5/ کهزاد ،احمد علی کهزاد(1951) " افغانستان و ایران" ، کنفرانس اقای کهزاد در موزیم ایران باستان ، تهران ، چاپخانه مظاهری ، ص 23

/6/ کهزاد ، احمدعلی (1946- 1947 ) " افغانستان و یک نگاه اجمالی به اوضاع مملکت مذکور"، د کابل کالنی ، کابل ص 246

/7/ سادات ، میرعنایت الله (1998) " افغانستان سرزمین حماسه و فاجعه" جرمنی – بن ص 5-6

/8/ غبار، میرغلام محمد (1967) همانجا ص ....

/9/ قاضی ، عطاالله –(1947) " د پشتنو تاریخ" ، پیشاور، جلد اول ، ص 55

/10/ توکلی ، احمد (1948) " افغانستان" تهران ، دانشگاه تهران ص 15

/11/ کالیفورد ، مری لوییس (1993) " افغانستان : کشور و مردم افغانستان" (دری) مترجم مرتضی اسدی ، تهران ص 16

/12/ سادات ، دکتور میرحکمت الله (2006) " تجربه ای افغانها" (انگلیسی) کالیفورنیا، کلیرمونت گرجوید یونورستی ، ص 39

/13/ عطایی ، ابراهیم (1969) " د پشتونستان مسیله" (پشتو) کابل ص 89

/14/ " آریانای باستان ، خراسان پهناور و افغانستان"(2006) سایت آریایی

/15/ کهزاد ، احمد علی (1951) کنفرانس اقای کهزاد در موزیم تهران همانجا ، ص3 :

" در فلات بزگی که بین اندوس (سند) و تیرگرس ( دجله) و اوقیانوس و مجرای اکسوس ( آمو دریا) و بحیره ای خزر و سلسله ای قفقاز منبسط است دو کشور افتاده آریایی نژاد که اجداد شان ده هزار سال قبل از دامنه های پامیر از(بام دنیا) فرود آمده (پامیر و خاک های ماحول آن زادگاه آریایی نیاکان افغانی و ایرانی است.) آریایی ها از دامنه های پامیر به جلگه ها و دره های افغانستان پراگنده شده یک برادر اینجا ماند و برادر دیگر بطرف غرب رفت و در خاک های بین سواحل جنوبی خزر و شمالی اقیانوس تا کناره های دجله رحل اقامت افگند و آهسته آهسته از احفاد ایشان ، آنجا قبایل افغانی و اینجا عشایر ایرانی منشعب شد و نشو نما پیدا کرد و بر تعداد ایشان افزود.

/16/ سادات ، دکتور میر حکت الله (2006) همانجا، ص 41

بامـداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۲/ ۲۲ـ ۲۰۰۱

استفاده ازمطالب بامداد با ذکرماخذ آزاد است.

خالق « من لاله آزادم » را گرامى ميداريم

میرعبدالواحد سادات

سوم جدى مصادف به سالروز جاودانه شدن يكى از بهترين فرزانه گان در جمع شور و شر پسندان مى باشد ، كه بخاطر پاسدارى از نهال ازادى قيمت گزاف پرداخته است و پانزده سال از دوره جوانى را در پشت ميله هاى زندان سپرى و داغ حسرت شنيدن اظهار پشيمانى و كم حوصله گى را در دل سياه استبداد گذاشته است :

هرگز نتوانم شد، آن گونه که می خواهند

خوب است همان باشم همواره که هستم من

و تا اخير عمر به همين باور كه زندگى ميدان رزم است ، پايدار ماند :

زنده‌گی صحنه رزم است صفا آگه باش

که در آیی تو به بازوی توانا در جنگ

همو ازاديخواه بزرگ را تبجيل مينماييم كه در عقب ميله هاى زندان « من لاله آزادم » را همچون نمادی برای فکر آزادی و آزاديخواهى سرود ، ازاده زمانه كه متكى بخود است و منت پذير دستگيرى بيگانه نيست .

به اساس نوشته هاى پژوهشى شاعران ورجاوند و مطرح افغانستان دوكتور اسداله حبيب ، دوكتور لطيف ناظمى و پرتو نادرى « من لاله آزادم » از اثر گذار ترين و پر شهرت ترين اشعار معاصر افغانستان است كه بطور گسترده در ميان أقشار مختلف مردم راه يافته وبر سليقه شعرى شاعران تاثير ژرف داشته است . اين سروده جاودان براى شاگردان معارف وقت پر خاطره و نوستالژيك مى باشد .

« من لاله آزادم » با موسيقى كشور عجين شده و در صداى ملكوتى هنرمندان بزرگ از زنده ياد استاد برشنا تا محترم احمد ولى ، جناب استاد مددى و خانم ازاده و ... بازتاب گسترده يافته است .

محمدابراهیم صفا فرزند مرحوم ناظر صفرمحمدخان امین‌ الاطلاعات زمان امیر حبیب‌الله خان و نواسه محمد اعظم خان یوسفزایی از متنفذين دشمن استعمار حومهء گلگت چترال هم میباشد كه در تهاجم انگليس از بين رفته و خانه و كاشانه شان نابود گرديده است .

ازين خانواده درد آشنا ، ازيخواهان بزرگ همانند محمد انورخان بسمل و محمد ابراهیم صفا و برادر کوچک‌ترشان، محمد اسماعیل " سودا " ( كه در زندان وفات يآفت ) و ساير اعضاى فاميل شان محمد اسلم بسمل زاده ، محمد طاهر بسمل زاده، محمد نعیم بسمل‌زاده، محمد هاشم اختر و محمد اکبر اختر نیز سالها زجر زندان را متقبِل شده اند .

صفاى فقيد متولد شهر كابل و از فارغان لیسه عالى حبیبیه است كه درهند نيز تحصیل نموده و به به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، اردو و عربی تسلط داشت و نوشته‌ها ، اثار تحقيقى و ترجمه‌های از او باقی مانده است كه نمايانگر تسلط شان بر ابعاد مختلف علم و فلسفه است .

زنده ياد صفا سند بسيار معتبر و پر ارزش تاريخى «كشف‌الحال نادر به قلم اعلیحضرت امان الله خان» منتشره در جراید اردوی هند در هنگام سلطه استبدادی جنرال نادر را به درى ترجمه و درجوزاى سال ( ١٣٥٧ ) در روزنامه انيس منتشر نموده است كه توسط فرهنگى نستوه قاسم اسمايى بازتايپ و تدوين ديجيتال و در سايت راه پرچم نشر گرديد .

نشر اين كتاب باب بحث هاى وسيع را در ميان هموطنان علاقمند حقایق تاريخ كشور بوجود اورد و دانشمندان گرامى كانديد اكاديمسين سيستانى ، دوكتور سيد عبداله كاظم ، احسان لمر ، داكتر زمانى و تعداد ديگر نوشته هاى ارزشمند را در معرفى شاه امان اله و نهضت امانى بنشر رسانيده اند .

خوشبختانه پسر ارجمند زنده ياد صفا ،جناب محمد يوسف صفا در فيسبوك حضور دارد و در نشر اشعار و اثار شاعر فقيد و ازاديخواه سترگ افغانستان كه نام بزرگش جاودان باد ، كوشا مى باشد .