جنبش کوپراتیفی درافغانستان

نوشته: کریم پوپل

تعریف:  کوپراتیف عبارت ازانجمن اجتماعی تعدادی است که بر بنیاد تقویه اقتصادی بنا شده باشد. این انجمن روی علایق مشترک، اهداف مشترک مساعی مشترک سهمگیری مشترک وضرورت مشترک استوار باشد .هدف غایه مشترکین کوپراتیف رسیدن به یک وضع اقتصادی بهتر که متکی براساسات اداره دموکراسی وسهم گیری مساویانه درتامین سرمایه مورد نیازومتقبل شدن نفع وضرر مشترک باشد ویا : « کوپراتیف انجمنی است که افراد آن به روی علایق واهداف معین متکی بر اساسات اداره مشترک به منظورنایل شدن به یک وضع بهتراقتصادی واجتماعی تشکیل میشود. کوپراتیف ها واتحادیه های آن سازمانهای اجتماعی واقتصادی دهقانان، کسبه کاران وسایرزحمتکشان میباشد که داوطلبانه جهت تحقق اهداف خویش متحد شده اند.»

تاریخچه

برای نخستین بار در سال ۱۳۳۳ کوپراتیف های کشاورزی در افغانستان  ایجاد گردید. در ابتدا  به تعداد ۱۱۳کوپراتیف زراعتی توسط مولدین پوست قره قل وکرم پیله تشکیل گردید.روند توسعه  کوپراتیفها  با تاسیس نظام جمهوری درافغانستان  ارتقا یافت. درر سال ۱۳۵۲ در قانون کوپراتیفها تعدیلات بوجود آمد که بنفع کشاورزان تمام شد. متعاقباً در سال ۱۳۶۰  قانون جدید کوپراتیف ها در کشور نافذ و  امتیازات بیش تری برای کوپراتیف ها در نظر گرفته شد. در دوره سلطنت محمد ظاهرشاه موضوع تشکیل وانکشاف کوپراتیفها دردهات در پلان سوم انکشافی دولت گنجانیده شد. و هم برای تطبیق  تاسیس وپیشبرد کار کوپراتیفها دولت  مساعدت  موسسه کاروکارگرجهانی (ILO) را جلب نمود. این موسسه با موجودیت سه کارشناس فعالیت خویش راآغازنمود وموفق به تشکیل  ۵ انجمن کوپراتیفی گردید. درسال ۱۳۴۲  کوپراتیفها استهلاکی تحت سرپرستی ورهنمایی ریاست انکشاف دهات درولایات لوگر فعالیت خویشرا آغاز نمود .( درپایان سال ۱۳۴۸ریاست انکشاف دهات منحل وامورسرپرستی ریاست انکشاف کوپراتیفهای مذکوربه دوش وزارت زراعت سپرده شد که متاسفانه به این کارتیم کاروکارگر(ILO) همکاری خود راقطع ودرپهلوی آن موسسه دیگربه نام پروژه کریدیت وکوپراتیفهای زراعتی برای افغانستان (PACCA) به کمک مالی کشورسویدن ازطریق (FAO) یاموسسه خوراکه و زراعتی جهانی به منظورایجاد وگسترش نهضت های کوپراتیفی درافغانستان دست به کارشدند). در سال ۱۳۴۹ ریاست بنام ریاست کوپراتیف های زراعتی در چوکات وزارت زراعت تاسیس گردید. فعالیت این ریاست در چوکات سازمان غذایی وزراعت جهانی  به امداد مالی حکومت سویدن (SIDA) بپیش برده میشد.  این اداره  کوپراتیفها را در تهیه قرضه زراعتی ، مواد زراعتی، فروش وعرضه محصولات زراعتی وغیره مسایل کوپراتیفی، همکاری می نمود.  پروژه متذکره دارای دومرکزانکشافی بود که یکی آن درکوهدامن ودیگرآن دربغلان فعالیت می نمود ودارای یک مرکزتربیوی نیزبود که دربادام باغ موقعیت داشت، که دراین کوپراتیفها تقریباً ۱۸۳هزارتن عضویت داشتند وتولیدات کوپراتیفهای زراعتی را میوه جات، سبزیجات، پنبه، لبلبو تشکیل میداد. کوپراتیف های زراعتی مذکوردرحدود ۶۰۰۰ تن ازمحصولات مازاد خود را دربازارهای داخلی،۱۳۰۰تن انار،۲۰۰۰تن کشمش،۷۹تن کنجد،۳۲۵ تن پسته را درمارکیتهای خارجی به قیمت مناسب به فروش رسانیدند که دربلندبردن سطح زندگی وحیات اقتصادی اعضای کوپراتیف تأثیرمفید اقتصادی به جا گذاشت. بعداًباگذشت زمان درسال ۱۳۵۲به تاریخ ۲قوس قانون کوپراتیف ها نافذ و الی سال ۱۳۵۷در۱۲ولایت کشوربه فعالیت آغازنمود.در ایام که قانون کوپراتیف هانافذ شد چنین تجویزبه عمل آمدتا درسال یک ولایت تحت ساحه فعالیت های کوپراتیفی درآورده شود. تا برج حمل ۱۳۵۷، تعداد۱۳۵انجمن کوپراتیفی در۱۱ولایات کشور تاسیس گردیده بودکه ازآن جمله ۱۲۴کوپراتیف ابتدایی زراعتی،۶کوپراتیف صنعتی ۴کوپراتیف استهلاکی و۱کوپراتیف زنبورداری عملاً فعال  بود.ازسال ۱۳۵۷به بعد پروگرام عاجل تاسیس کوپراتیفهای زراعتی عملی گردید چنانچه دراخیرسال ۱۳۵۸به تعداد  ۱۲۱۰ باب کوپراتیف های زراعتی تاسیس شده بودند.درتاسیس کوپراتیف های مذکور مسایل زیادی از ابعاد مختلف مدنظر گرفته نشد بدینوسیله  نتوانست رشد نماید. وهم کیفیت ومثمریت کوپراتیف های تاسیس شده راخیلی پایین آورده وبالاخره بالاثر عوامل متعدد اقتصادی ـ سیاسی امنیتی دولتی بانکی پرسونل  فعالیت کوپراتیفها در کشور روبه  نزول قرار گرفت . اگر چه الی سال ۱۳۷۳ ریاست کوپراتیفهای زراعتی در بادام باغ فعال بود ولی پس از سال ۱۳۶۰ بنا بر عوامل سیاسی و جنگ  نتوانست کوپراتیفها توسعه یابد.

 اهداف دولتهای افغانستان بمنظور ایجاد کوپراتیف ها

دولتهای سابق افغانستان  کوشش داشت تا مردم را غرض انکشاف جامعه  رشد تولید  به شکل از اشکال منسجم وآماده خدمت همکاری با دولت سازند. بدین ترتیب کارکنان دولت، پیشه وران صنعت کاران و دهاقین را در اتحادیه‌ها کوپراتیفها سازمانها وانجمن ها متحد نموده بود. تا مردم در تطبیق پلانهای خیراندیشانه دولت بی تفاوت باقی نمانده خود سهم گیرند.  سهمگیری مردم در تطبیق پلانهای دولت  خیلی با ارزش بوده برای دولت ارزان ، باکفیت، سهل تمام میشود. ثانیاً دولت  با سهمگیری مردم دارای یک احصاییه قوی میشود. در کشور های پیشرفته ۳ فیصد غلطی در احصاییه را صد فیصد میدانند.در افغانستان احصایه گیری از روی نمونه است .که میتواند ۵۰ فیصد غلطی را در خود داشته باشد. دولت بدون احصاییه یک دولت کور است که نمی داند چه کند. علت عدم سهمگیری   ذهنیت خراب مردم ،  تلقین غلط ، فقدان دانش باعث شده    که  مردم در احصاییه وفعالیت های دولتی  سهم نمی گیرند در حالیکه هرفعالیت خیر اندیشانه دولت بنفع مردم است.  کوپراتیفها و اتحادیه ها در حقیقت تضمین کننده وراحت ساختن زنده گی بشری است .  دولت وقت چندین کارمند فنی زراعت را توظیف نموده بود تا از طریق کوپراتیفها برنامه‌های دولت را به دهقانان واز دهقانان را به دولت برساند. هکذا در چوکات دولت بانک انکشاف زراعتی، ریاست تخم‌های اصلاح شده، ریاست کود کیماوی، ریاست مالداری، ریاست تبلیغ و ترویج زراعتی، مدیریت های خاکشناسی، لابراتوارها، امراض وآفات زراعتی، فابریکه کودکیماوی، ریاست میکانیزه وماشینری، مدیریتهای احصاییه، کلینیک های حیوانی ومدیریت های واکسین سازی را تاسیس  نمود تا کار کوپراتیف ها به هیچ مشکل برنخورد. در هر قریه کوپراتیف ها یک نام خاص خود را داشت. دولت وقت غرض تقویه بنیه مالی کوپراتیف ها قرضه‌های طویل المدت رااز طریق بانک انکشاف زراعتی غرض خرید تخم‌های اصلاح شده، ماشینهای کشاورزی و تجهیزات کشاورزی را برای عرضه خدمات بانکی باز گذاشت. غرض فروش وعرضه محصولات دهقانی بازارهای خارجی و داخلی جستجو گردید. دولت در جنب کوپراتیف های زراعتی کوپراتیف مامورین را ایجاد نمود وهمه ساله محصولات زراعتی را از کوپراتیف ها خریده پس از پروسس در فابریکه‌ها بالای کارمندان دولت از طریق توزیع کوپون به نرخ ارزان بفروش می رسانید. بدین طریق زنجیر اقتصادی کشور خیلی محکم بسته شده بود. درسالهای ۱۳۵۰ افغانستان سالانه حدود ۳۳ میلیون دالر صرف از درک فروش گوسفند بالای کشور ایران بدست می‌آورد.  پس از سال ۱۳۴۵  ساحه کشت تمام نباتات  در افغانستان تثبیت گردید. نسلهای اصلاح شده مروج گردید. تولیدات گندم بیشتراز نفوس گردید. بلاخره افغانستان از لحاظ زراعتی یک کشور خود کفا گردید. نظام کوپراتیفی پس از سال ۱۳۶۷به وخامت گرایید. در سال ۱۳۶۰ محصولات زراعتی در حالت نزول قرار گرفت دولت غرض پر نمودن خلا ،کوپراتیفهای دهقانی را ایجاد نمود. و همه اتحادیه های  خودرا دریک کوپراتیف منسجم نمود.و در شهرها ومحلات مغازه های فروش محصولات زراعتی را ایجاد نمود. تا در فروش محصولات سرعت بخرچ داده شود.. از اینکه تولیدات داخلی در حال ضعیف شدن بود کشورهای خارجی همکاری خودرا باکوپراتیف ها اعلان نمودند وبه ملیونها تن مال به افغانستان سرازیر شد. هکذا دولت وقت  غرض حفظ کوپراتیف مامورین  در جنب تولیداد داخلی یک تعداد مواد خوراکه را از خارج کشور خریداری نموده به کارمندان خود به عوض افزایش معاش   طور رایگان توزیع ‌مینمود. تا آنکه در سال ۱۳۹۳مالها وگدامهای کوپراتیفها ومغازه های تعاونی مورد چور و چپاول تفنگداران بی مسولیت  قرار گرفته از بین رفت. پس از سال ۲۰۰۲ م  دولت افغانستان  تلاش دارد تا کوپراتیفها را دوباره احیا وتوسعه دهد. ولی بنسبت ضعف مسولین و عدم بودیجه وسازماندهی منظم ، کار کوپراتیفها الی سال ۱۳۸۸ خیلی ها بکندی پیش میرفت. پس از سال مذکور وزارت زراعت تلاش نموده است تا کوپراتیف ها را توسعه  و انکشاف دهد تا جلوگیری از ورود  محصولات زراعتی بی کیفیت را نمایند. گویند انگور از چین ویکنوع ناک وتربوز از ترکیه  وارد می گردد. در حالیکه افغانستان گدام میوه جات است . 

اتحادیه کوپراتیف های دهقانی

در حقیقت کوپراتیفها اتحادیه های  کشاورزی هستند که کشاورزان برای همکاری بیشتر با همدیگر و تسلط بر بازار محصولات کشاورزی شان تاسیس می‌نمایند.  با  ازدیاد نفوس کم شدن زمین زراعتی  پیشرفت و تکنالوجی و  رقابت ،دهقانان مجبور میشوند بالای زمین خود غرض بدست آوردن محصول پرکیفیت مصارف و  کار زیاد نمایند. باتقبل چنین مصارف در جستجو مارکیتنگ ، گدام ذخیره ، سرد خانه ، وسایل و لوازم کشاورزی  میشوند. در چنین حالت باید حاصل او بفروش رسد، منفعت نماید ، حاصل اوبیمه شود. و هم سهولت غرض بدست آوردن قرضه برای او مساعد شود. درین صورت دهقان حتماً بدولت مراجعه می نماید. دولت باید بانک وقوانین داشته باشد تا محصولات وطن خود را حفظ نماید اولین  ‎‎کنگره‎ی اتحادیه کوپراتیف های دهقانان   افغانستان در ماه قوس سال ۱۳۵۹ درشهر  کابل برگزار شد، ومتعاقباً در سال۱۳۶۰ قانون کوپراتیف‏ ها نافذ گردید. دولت وقت  به صفت ناظر سهولت های را مساعد ساخت تا بتواند در رشد این اتحادیه ها مساعدت نماید. بدین منظور در هر گوشه وکنار مغازه های  مواد ارتزاقی واستهلاکی  ایجاد گردید.  هکذا غرض فروش  اجناس  کمکهای بلاعوض  کشورهای  خارج مغازه های تعاونی وتجارتی را  در چوکات ریاست تعاونی وتجارتی ایجاد و روابط بین این دو را باهم نزدیک ساخت.

وظایف اتحادیه‎  کوپراتیف‏ های دهقانان افغانستان  جمع آوری تنظیم و فروش  محصولات  کوپراتیف‏ های کشاورزی و صنعتی بود.   

کوپراتیفهای تولیدی عبارت بودند از : کوپراتیف‏های صنایع دستی، کوپراتیف‏های تهیه و تولید مواد ساختمانی، کوپراتیفهای صنایع کوچک ، کوپراتیف‏های تهیه و فروش محصولات کشاورزی و کوپراتیف‏های ساختمانی. کوپراتیف های دهقانی در مراحل اول هزار دهقان عضو داشت که این اعضا در ۲۴ اتحادیه‏ ولایتی و شهری و۳۰ اتحادیه‏ ولسوالی و علاقداری فعالیت داشتند.  این اتحادیه که در سال ۱۳۶۹، دو هزار و سی و هفت عضو و مبلغ ۶۵۶۰۷۳۶۳۰۰ افغانی سرمایه داشت عضو اتحادیه ‏ بین‏ المللی کوپراتیف‏ ها بود .

کوپراتیف ها پس از سال ۲۰۰۲

با بوجود آمدن نظام جدید در افغانستان  دولت کوشش نمود تا کوپراتیفها را  احیا و توسعه دهد. بالاثر این تلاش افزونی  بر کمیت و کیفیت محصولات وطنی  وارد گردیده است. در ماه جدی سال ۱۳۸۶، قانون کوپراتیف ها در ۶ فصل و ۳۱ ماده، در ولسی جرگه به تصویب رسیده . این قانون زمینه رشد وفعالیت دهقانان  مولدین وصنعتگران  را خیلها مساعد نموده است. هکذا در ماده ۱۳ و ۱۴ قانون اساسی نیز دولت همکاری خود را با بنیاد های اجتماعی اعلام داشته است. ولی با وجود چنین سهولت کهالتهای وجود داشت که نتوانسته است کوپراتیفها را طورلازم رشد دهد. که نا شی از عدم توجه مسولین ، نبودن پلان  و عدم بودیجه بوده است. پس از سال ۱۳۸۸ وضع کوپراتیفها به خود حالت بهتر را گرفت.طبق گزرش وزارت زراعت  بیش از ۱۵۰۰ میلیون افغانی را از طریق کوپراتیفها به صورت قرضه و کمک برای  کشاورزان داده است.‎ عبدالغنی غوریانی معین مسلکی این وزارت که در مراسم تجلیل از هشتاد و هشتمین سالروز جهانی کوپراتیف صحبت می‎کرد گفت: « در سال ۲۰۱۱   به تعداد ۵۵۳ کوپراتیف ثبت شده است و تعداد کوپراتیفهای افغانستان فعلاً  به ۲۹۷۱ رسیده است . از شروع سال جاری  ۸۰۰ هزار دالر به کوپراتیف های ولایت بامیان توزیع شده است و توزیع بیش از ۱۵ میلیون دالر کمکهای مختلف برای کشاورزان ولایت هلمند جریان دارد و تفاهمنامه‎  توزیع سه میلیون دالر قرضه نیز برای کشاورزان این ولایت به امضا رسیده است.‎‎ قرار است ۳٫۶ میلیون دالر کمکهای وزارت زراعت، مالداری و آبیاری برای کشاورزان ولایت کندهار نیز توزیع شود.‎ هکذا ده ها عراده تراکتور به کوپراتیفها در ولایات مختلف توزیع شده است که عمده‎ترین آن، توزیع ۴۶ عراده تراکتور در ولایت بامیان و توزیع تراکتور در بغلان، لوگر وننگرهار می‎باشد. درسال ۱۳۸۹دولت فرانسه بمنظور  ارتقای ظرفیت در فعالیت های زراعتی افغانستان و به ویژه تقویت بخش کوپراتیف ها کمک خود را به ارزش ۶ میلیون و پنجصد هزار یورو به وزارت زراعت، آبیاری و مالداری کشور اعلان نمود . وزارت زراعت افغانستان گفته است  با بودن چنین پول  نخست ضروریات ظرفیتی ۴۰ کوپراتیف تعیین شده، و سپس با این کوپراتیف ها در تهیه طرح کسب و کار، آموزش به اعضای آن و ایجاد صندوق قرضه کار صورت خواهد گرفت.

روز بین المللی کوپراتیف ها

تاریخ ۳ جولای یا ۱۲ سرطان  روز جهانی کوپراتیف ها در جهان میباشد که همه ساله از طرف دولتها و کوپراتیف های جهان تجلیل می گردد.سال ۲۰۱۲ هشتادوهشتمین روز جهانی کوپراتیف ها در جهان تجلیل میگردید.

قوانین کوپراتیف های افغانستان

قانون کوپراتیف های افغانستان ۴ بار تعدیل گردیده است. برای  آخرین بار این قانون در ۱۳ جوزا سال ۱۳۸۷ در ۶ فصل و ۳۱ ماده از طرف پارالمان افغانستان بصویب رسید.

اجتماعی ـ بامداد۱۳/۲ ـ ۰۸۰۷