نظرى گذرا به پيشينه نوروز باستان
بهار آمد و گل ها شگفت و دل هـا شاد
در اين زمان خجسته كسى ملــول مباد
به بهاران بگير « واعظى » تو كام اميد
كه نقد عمر ز كف ميرود چو صرصر باد
زبير واعظى
نوروز باستانی پیشینه دیرینه دارد و همیشه روایتگر خوبی‌ها و نیکویی ها بوده ومیباشد. نوروز و جشن نوروزی یکی از کهن ترین سنن بجا مانده از دوران ها و زمان های دور و باستان است . زمان و برگزاری این جشن پراهمیت مصادف با آغاز فصل زیبای بهار میباشد. بدین لحاظ نوروز در کشور عزیز ما افغانستان و کشور همسایه هم زبان وهم فرهنگ ما ایران آغاز سال نو محسوب میگردد و هم چنان در برخی از کشورهای دیگر جهان درین روز تعطیل رسمی است. یاد و خاطره نوروز در نزد آبا و اجداد ما در طول تاریخ سنگ بنای خیلی دیرینه دارد و آیین و رسم برگزاری اش یک میراث غنامند و با‌ارزش نیاکان ماست. ادیبان و مورخان آورده‌اند که خداوندگار در همین روز
عالم و آدم را آفرید و به فرمان او هفت کوکب به گردش و چرخش درآورد.
گویند هنگامیکه جمشید مجددآ بر تخت نشست ، خاصان و نزدیکان را نزد خود طلبید و مراسم نیکو برگزار کرد و آنگاه حاضرین را مخاطب قرار داد و اظهار داشت:
خداوند بنده گان را آفریده است، پس باید قدراین نعمت را دانست و شکرانه ى آنرا به جا آورد. بایست با آب پاک جسم و جان را شست وشو نمود و به درگاه ایزدی سر به سجده گذاشت و دعا و نیایش خواند و آنگاه این روز را نوروز خاصه نامیدند.
مجمع عمومی سازمان ملل در ۲۳ فبروری سال ۲۰۱۰ ترسایی ۲۱ ماه مارچ هر سال را به عنوان روز جهانی عید نوروز به رسمیت شناخته و آنرا در تقویم خود جای گذاری کرد. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل ، نوروز جشنی است با قدامت سه هزار ساله که امروز بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در جهان آنرا جشن میگیرند.
جشن نوروز از لحظه‌های اعتدال بهاری آغاز میگردد. درعلم ستاره شناسى ویا استرولوژى اعتدال بهاری به آن لحظه‌ای گفته می شود که خورشید از صفحه استوای زمین میگذرد و به سوی شمال آسمان میرود. در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که تقویم هجری خورشیدی به کار برده می شود ، نوروز روز آغاز سال نو است. اما درکشورهای آسیای میانه وقفقاز نظر به دلایل تاریخی و سیاسی تقویم ترسایی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می شود ولی روز آغاز سال محسوب نمی شود واژه ى نوروز یک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژه فارسی « نو» و « روز» به وجود آمده و این نام در دو معنا به کار میرود:
۱ ـ نوروز عام : که روز آغاز اعتدال بهاری و آغاز سال نو می باشد،
۲ ـ نوروز خاص : که روز ششم حمل ویا فروردین است.
منشآ و زمان پیدایش نوروز دقیقآ معلوم نیست. در شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید را و در برخی دیگر از متن ها، کیومرث را به عنوان پایه گذار نوروز معرفی کرده اند.
پدید آوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان،دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بروی تخ نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آنروز را روز نو نامیدند.
پدید آمدن نوروز را فردوسی در شاهنامه اینگونه به نقش میکشد
چو این کار های وی آمد به جای ز جای مهی بر تر آورد پای
به فر کیانی یکی تخت ساخت چه مایه برو گوهر اندر نشاخت
که چون خواستی دیو برداشتی ز هامون به گردون بر افراشتی
چو خورشید تابان میان هوا نشسته بر او شاه فرمانروا
سر سال نو هرمز فروردین بر آسوده از رنج تن، از دل کین
به نوروز و شاه گیتی فروز بر آن تخت بنشست فیروز روز
به جمشید بر گوهر افشاندند مر آن روز را روز نو خواندند
بر آن تخت بنشست پیروز روز بفرمانش مردم نهاده دوگوش
به فرمایش مردم نهاده دو گوش به رامش جهان پر ز آوای نوش
بزرگان به شادی بیاراستند می و جام و رامشگران خواستند
چنین جشن فرخ ازان روزگار به ما ماند ازان خسروان یادگار
بر طبق بعضی روایات رواج نوروز به۵۳۸ سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کوروش بزرگ به بابِل بازمیگردد. در برخی از روایت ها از زرتشت به عنوان بنیان گذاز نوروز نام برده شده است. کوروش دوم بنیانگذار هخامنشیان نوروز را در سال ۵۳۸ ترسایی جشن ملی اعلام کرد. وی دراین روزبرنامه هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا مینمود . در زمان اشکانیان و ساسانیان هم چنان نوروز گرامی داشته می شد. دراین دوران جشن های رنگارنگ و متعددی در طول یک سال برگزار میشد که مهمترین آن‌ها نوروز و مهرگان بوده است.
برگزاری این جشن خجسته در عهد ساسانیان حتا چند روزی طول میکشید پس از ظهور دین اسلام دراین سر زمین‌ها ، به ویژه در اوایل و در زمان امویان از برگزاری آیین های نوروز نشانه ای در دست نیست ودر زمان عباسیان نیز برگزاری این جشن کمرنگ بوده است.
با رویکار آمدن سلسله های سامانی ، غزنوی ها و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد.
در دوران سلجوقیان تعدادی از ستاره شناسان نوروز را در اول بهار قرار دادند و جایگاه آنرا ثابت نمودند و بدین ترتیب جشن نوروز در زمان صفویان نیز کماکان برگزار میشد.
در عصر حاضر نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی مورد توجه خاص مردم قرار داشته و هر سال با شکوهمندی ویژه ای برگزار میشود.
این جشن در کشور های مختلف با آیین های متفاوت برگزار میگردد. طور مثال در کشور عزیز ماافغانستان، سفره هفت میوه می چینند، اما در ایران سفره هفت سین هموار مینمایند.
جغرافیای نوروز با نام نوروز و مشابه آن ، سراسر خاور میانه ، بالکان ، قزاقستان ، تاتارستان ، در آسیای میانه ، چین شرقی ، سودان ، زنگبار ، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیزامریکای شمالی ، هنوستان ، پاکستان ، بنگله دیش ، بوتان ، نیپال و تبت را شامل میشود.
خانه تکانی ، آتش افروزی ، سفره های نوروزی ، غذا های نوروزی ، دید و باز دید ، مسابقات ورزشی ، طبیعت گردی و نوروز خوانی از جمله آیین های نوروز میباشد که هر کشور و هر سرزمین و هر ملت به گونه های متفاوت و جالب بدان میپردازند که جلوه هایی از باورهای آن قوم و ملت را به تصویر می کشد. به گونه مثال در افغانستان در جشن بهاری نوروز مردم شریف ما روز اول سال را فال نیک گرفته و با امیدواری از آن استقبال مینمایند. جشن گل سرخ ، جهنده بالا ، جشن دهقان ، نهال شانی ، خانه تکانی ، لباس نو به تن کردن ، سمنک ، هفت میوه ،ماهی و جلبی و کیک و کلوچه و بعضی تحایف دیگر را به خانه نامزد فرستادن ، به صحرا و باغ‌ها و سبزه زار ها رفتن و پایکوبی کردن از مشخصات برازنده نوروز در کشور عزیزما افغانستان به شمار میروند. مردمان کشور ما در ایام عید نوروز به بازی های محلی از قبیل پهلوانی ،بز کشی ، بیل بازی ،نیزه زنی ، گاو جنگی ، مرغ جنگی ، سگ جنگی ، تخم جنگی ، چوب بازی و دیگر بازی‌ها خود را مصروف مینمایند. پس بهار بهترین بهانه برای آغاز ، و آغاز بهترین بهانه برای زیستن است.
بدینوسیله فرا رسیدن بهار و آغاز سال ١٣٩۸ هجری خورشیدی را به تک تک شما تهنیت گفته و در هر جایی که هستید:
سلامتی ، سعادت ،سیادت ، سرور ، سروری ،سبزی و سر زنده گی هفت سین سفره زندهگی تان باشد.
سال و مال و فال و حال و اصل و نسل و بخت وتخت
بادت اندر شهریاری برقرار و بر دوام
سال خرم ، فال نیکو ، مال وافر ، حال خوش ،
اصل ثابت ، نسل باقی ، تخت عالی ، بخت رام
سال نو مبارک!
بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۸/ ۱۹ـ ۲۰۰۳
استفاده ازمطالب بامداد با ذکر ماخذ آزاد است.