احسان واصل
کابل از زمان های دوردرنوشته های مورخین، جغرافیه نگاران ، سیاحین وجهانگرانی که ازکابل دیدن نموده اند بازتاب گسترده دارد. کشفیات باستانشناسی موید جابجایی تمدن ها و کلتورهای ادوار مختلف تاریخی در شهر کابل و حومه آن می باشد. براساس کشفیات درکول چمن حضوری ، تاریخ کابل به قرن پنج قبل ازمیلاد می رسد.
کابل ازقدیم الایام مرکزتجارتی آسیا ، هند و چین بوده است. به قول مورخ مشهور یونان باستان هیرودت مال التجاره کابل در تمام بازارهای یونان و روم مشتری داشته است.
ظهیرالدین محمد بابرمی نویسد:« میان هندوستان و خراسان از راه خشکی دوبندر است.یکی کابل ودیگری قندهار.کاروان کاشغر وفرغانه وترکستان وسمرقند و بخارا وبلخ وحصار بدخشان به کابل وکاروان خراسان به قندهارمی آید. بین خراسان وهندوستان واسطه همین ولایت می باشدکه سودا خانه بسیار خوبی است.اگر سوداگران به خطا( ختا، چینؤژی ) یا روم بروند همین قدر سودا خواهندکرد. هرسال هفت ـ هشت- ده هزاراسپ به کابل می آید وازجانب هندوستان سفلی نیزکاروان ده ـ پانزده وبیست هزار خانوار بکابل آمده بامتاع هندوستان ـ رخت سفید وقند ونبات برده ، شکر وعقابر می آورند. سوداگران زیادی است که به سود ده، سی وچهل هم راضی نیستند... ، زراعت آن خوب نیست ، زراعت خوب در چاردهی وپنجدهی است ....»
کابل مرکز ادیان مختلف چون بودایی ، زردشتی، مزدکی، نصرانی، هندی وغیره بود که معابد واستوپه های مذهبی بودایی ومیترایی تا زمان هندوشاهیان و کابل شاهان در قرن هفت ترسایی در نقاط مختلف کابل موجود بود واکثر این جاها پس از استیلای عرب با تغیرنام و یا به همان شکل بحیث عبادت گاه مردم باقی ماند . مثل چشمه خضر ، معبد آسمایی ، خواجه صفا وغیره. کشف مجسمه بزرگ سوریا ( رب النوع آفتاب) از هزاره بغل در خیر خانه ثابت می سازد که این محل الی قرن پنجم وششم ترسایی بزرگترین عبادت گاه مذهبی هندوشاهی های کابل است .
جاهایی که ممکن بارها ازآنجا گذر کرده باشید ولی نام اش را نمی دانستید:
تپه خزانه :
در انتهای غربی کوه شیرر دروازه فراز قلعه هزاره های چنداول و شفاخانه ابن سینا( گندای سابق) رابنام تپه خزانه یاد می کنند و دراثرکاوش ها آثاری ازآنجا بدست آمده و درموزیم کابل موجودبود(*). دربالای همین تپه بابرتختی ساخته بود که بنام تخت شاه یاد می شود وبیش ترین قسمت کابل از آنجا نمایان است.
خواجه صفا:
در دامنه کوه شیر درازه مکانی است مقدس . درگذشته ها درفصل بهار درختان ارغوان اش از شهرکابل نمایان ومیله جای خوبی برای شهریان کابل بود. در سال ۱۹۰۵ترسایی مجسمه بودای کوچک از این محل بدست آمده،تحقیقاتی که صورت گرفته بین سال های (۳۰۰- ۵۰۰) ترسایی معبد بودایی بوده و با تسلط اعراب ودین اسلام در سال های (۸۷۹-۸۶۷) تخریب گردیده است.
تپه مرنجان :
این تپه بزرگ و طویل درشرق کابل موقعیت داشته دراطراف آن چمن ، گذرشاه شهید (سید نور محمد شاه مینه)، میکرویان و قلعه زمانخان واقع شده است. در سال ۱۹۳۳ ترسایی حفریاتی درآنجا صورت گرفت که درنتیجه بقایای ساختمان ها و دو مجسمه گلی که در موزیم نگهداری می شد، کشف گردید .
در سال ۱۹۸۱ ترسایی حفریات تپه مرنجان از طرف کارمندان علمی و مسلکی باستانشناسی دوباره آغاز و تا سال ۱۹۸۹ ترسایی ادامه داشت که پارچه های مجسمه های سنگی ، ظروف سفالی و سکه های مسی بدست آمده بود.درسال های اخیر بنام تپه شهدا یاد شده است .
واماچرا مرنجان: می گویند هیات افغانی که در زمان امیر امان الله به هند بریتانیوی فرستاده شد نرنجان سنگهـ هم عضوهیات بود که شاه امان الله تپه وجمن زار پهلویش را به نرنجان سنگهـ بخشید.دراوایل تپه به نام نرنجان وبعد ها به تپه مرنجان معروف شد .
تپه نارنج:
در شهدای صالحین جوار« زیارت پنجه شاه » وجنوب بالاحصارکابل موقعیت دارد. درسال۱۸۳۳ ترسایی ازطرف افرادمربوط کمپنی هندشرقی کاوش های غیرقانونی صورت گرفته بود.
درسال ۲۰۰۴ ترسایی حفریات این منطقه توسط کارمندان انستیتوت باستانشناسی دوباره صورت گرفته که درنتیجه یک معبد بزرگ وپنج حجره که درداخل آن مجسمه های خورد وبزرگ موجود بود کشف و از همه مهمتردریکی ازاین حجره ها پاهای یک مجسمه که ممکن بلندی آن تا پنج مترمی رسیده پیدا شد . دربین یکی از تالارها آتش دان هشت ضلعی کشف گردیده که نشان می دهد که این معبد ازقرن اول تا قرن نهم مورد استفاده قراد داشت .آثارمنقول به موزیم انتقال و استوپه ها ومجسمه های بزرگ درساحه بشکل موزیم حفظ گردیده است.
البته دراطراف شهرکابل تپه های(خاک بلخ) درشاه شهید، تپه دوست خیل درسید نورمحمد شاه مینه، تپه شهرآرا، تپه شیرپور وکلوله پشته، تپه قلعه بلند درخیرخانه که ازکوه کافرنه برجه وباغ بالا تا کتل(کوتل) خیرخانه امتداد دارد نیزمی باشد . این تپه هاممکن در گذشته ها بعضاً باهم پیوست بوده باشند ودر جاهای مختلف بنام های مختلف یادشده اند مثل تپه کلوله پشته وشهرآرا ویا تپه بی بی مهرو وتپه شیرپور وغیره.
منار چکری
ویسل آباد:**
درزمان میرزاالوغ بیگ، میرزاویس الدین آتکه، درکارهای عمرانی کارهای فوق العاده انجام داده است ازآنجمله جوی بزرگی که بطرف غرب کوه شیردروازه وازباغ بابر می گذرد (بالاجوی) محصول دست میرزاویس الدین است.
مرحوم احمدعلی کهزاد در(بالاحصارکابل وپیش آمد های تاریخی) صفحه۲۸ ازموجودیت کتیبه ذیل درموزیم کابل تذکر داده است : « بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله والسلام علی عباده الذین اصطعاء واما بعد،بیرون آورد جویی ویسل الاباد را حفر کرد حوض واین مسجد تهنیت آباد را درشهود سنه سبعین وثمان مائه و وقف کرد امیرمعظم امیر وایسل الدین امیر مغول اتابک سلطان زاده عالمیان سلطان الغ بیگ ابن بیگ ابن سلطان اعظم ابو سعید گورگان خلدالله ملکها.»
اطراف کابل: (عوام بنام شش کروهی کابل یاد میکنند)
یخ دره :
درجنوب شهر کابل ودردوکیلومتری شیوه کی واقع است که درسال های ۱۸۳۴ و۱۸۶۵ ترسایی توسط خارجی ها به شکل غیرقانونی حفریات گردیده که شاید بردنی آنرا برده باشند ولی بقایای دو استوپه ومجتمع معابد در آنجاموجودبود.
شیوه کی:
منطقه سبز و زیبا درجنوب کابل درپای کوه های نزدیک یخ دره واقع شده وشامل برج کمری، سنجددره وقلعه مفتی می باشد.آثاری که ازاین منطقه بدست آمده مربوط به قرن اول تا سوم ترسایی است که عبارت ازبقایای یک معبد، ستوپه وچند عدد سکه های طلا ونقره می باشد.
کمری:
درچهارده کیلو متری جنوب شهر کابل وپنج کیلومتری شرق شیوه کی واقع است.درسال۱۸۳۳ ترسایی توسط ژرارد ازکمپنی شرق الهند به صورت غیرقانونی حفریات شده که بازیافته های آنها دو استوپه، یک عدد سکه طلا کدفیزیوس و چراغ های تیلی می باشد .
منارچکری:
درجنوب شرق کابل بالای تیغه کوه به ارتفاع ۲۷ متراعمارشده بود .این منارازقدیمی ترین منارهای تاریخی شهر کابل وازنگاه مهندسی وهنری خیلی ها با ارزش بود. درفاصله دوکیلو متری غرب چکری مناری بنام منارسرخ درنزدیک یخ دره قرارگرفته بود که درگذشته های دور برای جهت یابی و رهنمایی کاروان ها اعمار گردیده بودند.این دو منار براساس شواهد تاریخی مربوط به قرن اول ترسایی ودوره کوشانی ها بود که فعلاً جزتهداب آنها چیزی دیگری باقی نمانده است.***
*درسال۱۹۹۲ ترسایی وقتی قدرت بدست« مجاهدین » افتادموزیم کابل متاسفانه چوروچپاول شد وآثار قیمتی افغانستان دربازارهای پشاور به قیمت نازل بفروش رسید ویک تعداد آن هم ازطرف سران تنظیم های هفت گانه وهشت گانه برای رهبران پاکستان وعربستان طورتحفه پیشکش شد(روزنامه ه اواخبارمتعددجهان)
**بعضی از مردمان کابل ویسل آباد را به اشتباه ( واصل آباد) یاد می کنند.
***درمورد منار چکری بیش تربخوانید از: دکتورصبورالله سیاه سنگ http://www.kabulnat.de/…/Sho…/dr.%20Ssasang.Chakari-2.html
دراین نوشته از بابرنامه ، صفحه انترنتی شاه محمود محمود ، ویادداشت های شخصی استفاده شده است.