ارج گذاری و بزرگداشت از شخصیت شفیق الله توده یی در شهر بست کشور شاهی هالند
روز شنبه ۱۵ جولای سال روان ترسایی از نخستین سالگرد نبود رفیق شفیق الله توده یی شخصیت سیاسی و اجتماعی ، مبارزنستوه و یکی از چهره های بااعتبار جنبش چپ و دموکراتیک کشور با برپایی نشست گسترده یی از سوی اعضای خانواده، رفقا و دوستانش در شهر بست ( Best ) کشور شاهی هالند تجلیل به عمل آمد.
در این محفل با شکوه که افزون بر اعضای خانواده و خویشاوندان، شمار زیادی از همرزمانش از کشورهای مختلف اروپایی اشتراک ورزیده بودند، همه از کارنامه های ماندگار و خاطرات فراموش ناشدنی از کار و رزم مشترک سیاسی شان با زنده یاد توده یی یاددهانی نموده و نبود او را ضایعه جبران ناپذیر برای خانواده، دوستان و جنبش ترقی خواهانه کشورما دانستند.
نشست با سخنرانی رفیق ولی محمد زیارمل یکی از یاران فداکار و نزدیک رفیق توده یی شروع گردید. وی با خوانش پارچه شعری که بدین مناسبت سروده بود و در زیر می خوانید به صحبت پرداخت:
توره شپه، توره ترو ږمۍ شوه سهار لا ړو
دمرسل گلان شول مړاوی بهار لا ړو
انسان دسوكالۍ او دوطن داباد ۍ لمبی یی ز ړه كی
په ارمان، ارمان دنیانه هغه هسك چنار لا ړو
په خو ښۍ دهرچاخو ښ و، په دردونویی درمن و
اوس هر څوك مرو ړی لاسونه چی بی وخته می یارلا ړو
په خپل هو ډباندی ولا ړو، دغیرت هسكه شمله وه
دیارانومحفلوكی تل ژوندی، استوار لا ړو
روح دی ښاداوسه شفیقه، ارمانونه دی ژوندی دی
داكاروان به ځی په و ړاندی، خوافسوس چی سالارلا ړو
رفیق زیارمل در بخشی از سخنانش چنین گفت :« پوره یک سال و ۱۷ روز پیشتر از امروز یعنی در ۲۹ جون سال ۲۰۱۶ ، فرزند مبارز و سرسپرده میهن رفیق شفیق الله توده یی با مرگ نابهنگام و زود رس خود با زنده گی بدورد گفته و همه یی ما را در غم و اندوه خویش نشاند. با آنکه یک سال از این رویداد غم انگیز سپری شده است، ولی برای یک لحظه هم یاد و خاطرات او فراموش ما نگردیده و غم و اندوه نبود او را با خود داشته ایم. زیرا نقش فعال و ارزنده او نه تنها در مبارزه به خاطر تحقق آرمانهای والای انسانی و عدالت خواهانه، بلکه در مناسبات نیکو و صمیمانه شخصی نیز مانده گار است.
زنده یاد توده یی فرزند رنج و درد مردم کشور بوده، که از میان توده ها برخاست . به خاطر تامین عدالت اجتماعی بر ضد تمام نابرابری ها و هنجارهای نامیمون رزمید و در آوان نوجوانی سرنوشت خویش را با نهضت ترقی خواه و داد خواهانه کشور گره زد، و پرچم رزم و پیکار را به خاطر آزادی، ترقی و عدالت اجتماعی بر شانه هایش بلند نمود و تا پایان عمر بدون جبن و ترس با شجاعت و دلیری در اهتزاز نگهداشت.
او که در مدرسه انسانیت، شرافت و صداقت یعنی ح.د.خ.ا با درک عمیق از اندیشه های نوین علیه ظلم، استبداد، ثروت و سرمایه به خاطر آزادی، دموکراسی و عدالت اجتماعی که رهبران جنبش دادخواهانه بنیاد نهاده بودند و جامعه را به سوی افق های روشن و روزنه نور را بر روی مردم زحمتکش کشور می گشود تربیت یافت. آلام و رنج های مردم را عمیقأ درک و آنرا تجزیه و تحلیل کرد و برای برون رفت از آن تدابیر اتخاذ می نمود....
در دوران پسین حاکمیت دموکراتیک کشور از ناهنجاری های درون حزبی رنج می برد و با تمام قوت در دفاع از آرمان ها، اصول و موازین حزبی مبارزه کرده و بر اصل تامین رهبری جمعی در حزب معتقد بود.چنانچه پس از فروپاشی حاکمیت دولتی برای اتحاد و بسیج دوباره فعالان و اعضای ح.د.خ.ا و سایر ترقی خواهان در یک ساختار واحد سیاسی و یا ایتلاف به خاطر تحقق آرمان ها و ارزش های ملی- دموکراتیک در پهلوی زنده یاد رفیق بریالی در داخل کشور باقی ماند و از خود کارنامه های قابل لمس و افتخار آمیز بجا گذاشت. زنده یاد توده یی دوست انسان زحمتکش، شخص صادق و مهربان، با ایمان، جوانمرد و عیار بود.وی در بدترین شرایط در کنار رهبر فقید خویش شادروان رفیق ببرک کارمل قرارگرفت. با تحمل ناملایمات فراوان به مثابه یار و یاور آن را یاری و کمک رسانید.
رفیق توده یی سازمانده مجرب و خلاق بود. او در شکل گیری و ایجاد نهضت میهنی، سپس نهضت فراگیر دموکراسی و ترقی افغانستان در پهلوی سایر رفقای همرزم خویش نقش برازنده داشت. او برای تشکل تمام نیروهای ملی ـ دموکراتیک و وطن پرست در یک ساختار و یا حزب واحد سیاسی تمام نیروی خویش را به خرج داد.در جلسات تمام حلقات سیاسی که بعد از فروپاشی حاکمیت طور مستقلانه فعالیت داشتند، شرکت می ورزید و آنان را به همدلی و صمیمیت بدون خود محوری در یک تشکل واحد سیاسی دعوت می کرد.»
در ادامه نشست رفیق بصیر دهزاد رییس شورای کشوری هالند حزب متحد ملی ترقی مردم افغانستان سخنرانی نموده که در قسمتی از آن می خوانیم:« یکسال قبل از امروز اجتماع و خانواده بزرگ سیاسی که ما که با اندیشه و عمل واحد بدان متعلق بودیم، مردی مبارزه، استقامت ، پاک طینت و فداکار را از دست داد. رفیق زنده یاد ما رفیق شفیق الله توده یی نا به هنگام وفات نمود و به ابدیت پیوست. او جایگاه فعال سیاسی و اجتماعی اش را برای همیشه خالی گذاشت. امید وارم که اکنون بعد از یکسال همسر و فرزندانش این ضایعه بزرگ و جبران ناپذیر را با صبر و شکیبایی تحمل و غم و اندوه شان فروکش نموده باشد. من از نام شورای کشوری هالند حزب متحد ترقی ملی مردم افغانستان برای فامیل شادروان توده یی صحتمندی و زنده گی فارغ از غم و اندوه آرزو می کنم. ما اکنون بعد از یکسال از یک رهرو با تقوی، با ثبات، جوانمرد و با قول یاد بود به عمل میآوریم. یادبود از شخصیتی که معناٌ در قلب های مان جایش را حفظ نموده و بدان افتخار می نماییم که وی همسو وهمراه راه و مبارزات ما برای انسان و انسانیت بوده است.
ما امروز از توده یی زنده یاد به خاطری این یاد بود به عمل نمی آوریم که او از کجا بود، متعلق به کدام قوم بود و به کدام زبان حرف می زد. بلکه برای ما او یک انسان با شرافت بود که برای انسان و انسانیت می اندیشید و انسان جامعه برایش مطرح و هدف سیاسی اش بود. این خیلی ساده به نظر می رسد ولی ابعاد این ایده و نظر ساده خیلی ها وسیع، عمیق و حلال بزرگ ترین پروبلم ها و مشکلات کورگره خورده شده اجتماعی در جامعه افغانی ماست. ما اکنون بعد از گذشت یک سال با تداعی همه خاطره ها از زنده گی شاد روان توده یی در ذهن خویش بدین نتیجه اخلاقی رسیدیم که وی و ایده هایش قابل احترام بوده اند و یادبودش افتخارآمیز. او بدین ایده بود که انسان مظلوم جامعه افغانی باید از تحت ظلم و ستم رها و تحت حمایت عدالت و قانون قرار گیرد ، زیرا یک انسان مظلوم در جامعه ما در قدم اول در بین منطقه، قوم و توسط همزبان جابر و قدرتمند خودش مورد تظلم قرار می گیرد ، قبل از آنکه این سوال را در بعد رژیم سیاسی مطرح نماییم.
رفیق توده یی مرد تعهد، وفا و قول بود. من همان کتابچه کوچک جیبی اش را بیاد میآورم که همیشه با خود داشت. آنچه را وعده می داد در آن کتابچه جیبی اش یادداشت می کرد و بعد از معیاد معین حتماٌ دوباره ادای وعده و قرار می کرد. او در زنده گی شخصی ، سیاسی و اجتماعی اش به مانند مردان افسانوی مبارزه سیاسی و عدالت خواهانه اش را دربین مردمان از لحاظ اقتصادی و اجتماعی اسیب پذیر و آسیب دیده آغار نمود. با پوشیدن دستار و گذاشتن ریش در چهره یک دهقان، درد یک دهقان را با او مطرح می نمود و همان درد و مشکل دهقان را بالای زمین ، بالای یک خرمن و یا کنار یک جوی آب نشسته با آنان مطرح می نمود و راه نجات را از اندیشه انقلابی اش فرمولبندی و به بیان ساده به دهقان توضیح می نمود . رفیق توده یی در این راه جانانه مبارزه نمود و همان نام مستعار جانان زیب همین رفیق مبازه ما بوده است.
رفیق توده یی در سال های جوانی سرنوشت خود را با یک حزبی گره زد که ایدیالوژی و مبارزه انقلابی هدفمندانه بر علیه نظام و یا رژیم وقت یگانه وسیله رسیدن به هدف بود. این ایدیالوژی و مبارزه انقلابی زاده جو سیاسی همان عصر و ضرورت همان زمان بود. زنده یاد توده یی در زمانی به سیاست رو آورد که پذیرش ایدیالوژی و سر به کف گرفتن به خاطر خطرات موجود یک اصل بود که تزلزل را در آن راهی نبود. او داشتن این شجاعت را برای حزبش تثبیت کرده بود.
رفیق توده یی شخصیتی بود که در اوج قدرت سیاسی حزبش ، رهبری قدرت و اداره دولتی و حزبی در سطح ولایات را به عهده دشت ولی با همان گلیم که بر خانه دولتی رفت و فرش نمود، با همان فرش و گلیم دوباره همان خانه را ترک نمود، گویی همان جانان توده یی دهقان هست که بوده است.
با یاد بود ار رفیق توده یی زنده یاد بی جا نیست ما همان دوره مبارزات سیاسی حزب اش را که او بدان قول تعهد بسته بود، به یاد بود گیریم. آن یک دوره از تاریخ مبارزات روشنگرانه، ترقی خواهانه و وطن پرستانه بوده است که خود ادامه مبارزات ترقی خواهانه جریانات قبلی ضد استبداد وضد ارتجاع بود.و مشخصه یک دوره معین بود که با اوضاع کنونی سیاسی در ابعاد وسیع متمایز دیده می شوند ولی در بعضی روند های گنگ و ناپیدا کنونی مشابهت های را نیز با آن دوره یا مقطع تاریخی متبازر می سازد.
آن حزب که رفیق توده یی زنده یاد در آن رو آورد، پرورش یافت ، پخته و آبدیده گردید، یک حزب شجاع و با رهبران شجاع بودند. آنها ماهیت نظام سیاسی را تعریف و موقف سیاسی خویش را در برابر آن مشخص و با روحیه اپوزیسیونی معین می ساخت. رهبران آن حزب سیاسی نظام سیاسی آن زمان را از همان پالیسی سیاسی خود به تحلیل و انالیز می گرفتند و سیاست خویش را روشن می ساختند و تمام برآمدهای سیاسی شان ، از سطح پارلمان تا مظاهرات و اعتصابات ، متکی بر همان پالیسی قبلاٌ تنظیم شده بود. این رهبران شجاع آنچه بیان می داشتند، از نام سازمان سیاسی شان بود. آنها ایده های « ما » یعنی « حزب ما » را مطرح و حزب خویش را به معرفی می گرفتند و در وجود اجتماع سیاسی آن زمان این توانایی را داشتند تا نشان دهند که این حزب نیز در روند سیاسی قابل حساب است. رهبران این حزب که توده یی های بی بدیل را در خود پرورش داد، با برآمد های به موقع و متناسب با سیاست روز ، حزب خویش را به اصطلاح عامیانه « با مرچ و با نمک » می ساختند تا روان اجتماعی بدان با توجه و علاقمندی بنگرند. این بدین معنا است که زمانی باید تند و شجاع بود و هم روان جامعه خواست ها و آرزوهای خویش را در برنامه ها و سیاست های جاری و عمومی دریابند و آنها را احساس نمایند.
ما یاد رفیق توده یی ، یاد مبارزات شجاعانه، یاد رفاقت و قول قرار و مورد پذیر قالب های پر تپش وطن پرستانه را جاویدان و خاطراتش را گرامی می خوایم.»
سپس رفیق صدیق کاوون یکی از چهره های سرشناس سیاسی و فرهنگی کشور که روزگاری مدیر مسوول روزنامه ح.ا.ث ارگان کمیته مرکزی ح.د.خ.ا بود از خاطرات دوران آموزش و مبارزه مشترک با رفیق توده یی زنده یاد یاددهانی کرده و چنین گفت:
« دا دی یو کال له هغې شومې او بدمرغې ورځې څخه تیریږی چې د افغانستان د خلکو مبارز او وطنپال زوی،ملگری شفیق الله توده یی خپل ابدی سفر پیل کړ او د ژوندانه له اغزنې او کږلېچنې کرښې پورې ووت .
اجازه راکړئ ددې غمجنې پېښې له امله د خپل تاثر او تالم مراتب د ارواښاد ملگری توده یی درنې کورنۍ، په ځانگړی ډول د هغه محترمې مېرمنې او د ژوند ملگرې او هملارې ته وړاندې کړم.
همدا راز غواړم د ارواښاد ملگری توده یی سیاسی کورنۍ، د هغه گران گوند او همرزمو ملگروته تسلیت ووایم .» ( متن کامل صحبت رفیق صدیق کاوون را درهمین ستون به خوانش بگیرید ـ بامداد)
پس از آن رفیق اسد کشتمند یکی از چهره های سرشناس سیاسی صحبت نموده و در بخشی از سخنانش چنین گفت:
« حرف معروف است که می گویند به هر اندازه یی که از دامنه کوه دور شوید، عظمت کوه نمایان می شود.بر مصداق همین سخن ما در سالگرد درگذشت رفیق توده یی به عظمت شخصیت او بیشتر از پیش پی برده و زنده گی و کارنامه هایش با جلایش بیشتر روشنتر می گردد.
او دارای صفات برجسته اخلاقی و سیاسی بود. دو صفت عمده او را صداقت و وفاداری تشکیل می داد. سراسر زنده گی او نشان می دهد که زنده یاد توده یی به خانواده، حزب، رفقا و جامعه صادق بود. در طول زنده گی کوتاه خویش نشان داد که در هر گام زنده گی همیشه صادق بود. زنده گی او مشحون از وفاداری به راه دوستی ها بود.او نماد انسانیت نوین بود، نماد حزبی خوب بود. وطنپرست و انقلابی خوب بود. من افتخار دارم که دوستی او را با خود داشتم و برای همیش به عنوان یک انقلابی در ذهنم باقی خواهد ماند.»
رفیق کشتمند در ادامه سخنانش گفت:
« توده یی » نماد پرجوش وقف انقلابی وایمان به راه رفته خویش بود.
« توده یی » مردی بود مهذب ومهربان، استوار وباایمان، صادق وفداکار وجوانمرد وعیار. او ازدشواری های روزگار هرگزنهراسید.
بزرگی « توده یی » ازساده گی و روان بی غش وپاکش برمی خاست. اوباطینت پاکش درقلب رفقا جاگرفته بود...
درودپرشور برتو «شفیق الله توده یی » ای یاردلیرما، ای تمثال شرف انقلابی!
تو از جاودانه های ماستی!
روح شریف توده ای شاد ویاد گرامی اش زنده باد!»
پس از آن بانو عزیزه عنایت شاعره خوش قریحه صحبت نموده که در بخشی از آن چنین آمده است:« درست یک سال پیش زنده یاد توده یی با مرگ نابهنگام خویش نه تنها خانواده و عزیزانش، بلکه همه رفقا و دوستانش را به ماتم نشاند. او شخص مبارز، مهربان و صادق بود که در برابر ظلم و بی عدالتی ها مبارزه می کرد و با همه صمیمی بود.» در ادامه بانو عنایت مرثیه یی که به گرامی داشت از نخستین سالگرد درگذشت زنده یاد شفیق الله توده یی سروده بود به خوانش گرفت.
ای خوشا فرزند نیکوی وطن
کز وجودش شاد گردد مرد و زن
بهر میهن جان سپاری ها کند
دشمنان را کوچک و رسوا کند
او نمیرد زنده باشد دایما
نام نیکویش برند در هر کجا
بس دعا با خود برد از عالمی
دور از خاطر نگردد یکدمی
ای شفیق الله تو بودی اینچنین
مهربان و صادق و فارغ ز کین
افتخاری از شجاعت داشتی
تخم یکرنگی به دلها کاشتی
گاه جایت بود سنگر همچو شیر
در صف از جان سپاران دلیر
دشمنانت لرزه بر اندام داشت
با وجودت نقشۀ ناکام داشت
عزم نیکو بهر میهن داشتی
پرجم آزاده گی و یکدلی افراشتی
دور گشتی از وطن با اه و درد
درد غربت داد رنجت بیشمار
دل ز عشق میهنت پر از شرار
رفتی و دلها پریشان کرده ای
یاد تو هر جا بود با احترام
باد فردوس برین جایت مدام
کشورت از نام تو بالنده است
شاد باد روحش(عزیزه) دایما
باد جاوید یاد او در جمع ما
بعد از آن آقای ولی شاهپور رییس اتحادیه انجمن های افغان ها درهالند صحبت نموده و در بخشی از سخنانش چنین گفت :
« توده یی مردی بود که نه تنها در خانواده سیاسی اش جایگاه خوب داشت، بلکه در میان توده ها نیز قابل احترام بود.آنچه که او برای خانواده و مردمش به میراث گذاشته، ما هم گرامی می داریم. یاد کسانی که با کارنامه های مانده گار شان جاودانه شده اند، عظیم و بزرگ بوده و در حافظه تاریخ باقی خواهد ماند. بدون شک توده یی زنده یاد از همین زمره است و ضمن ارج گزاری از کارنامه هایش باید در راه تحقق آرمان های والا و انسانی اش رزمید.کمبود نیروهای ترقی خواه در درون کشور احساس می شود. نفاق و دشمنی های تباری و زبانی را کارگر و دهقان و یا سرباز دامن نمی زند. سوگمندانه که این نفاق را روشنفکران کژاندیش دامن زده و وطن را به پرتگاه سقوط می کشانند.پس باید همه نیروهای میهن پرست دست بدست هم داده و در راه وحدت و همدلی از هیچ نوع تلاش دریغ نورزند.باید با درنظرداشت شرایط موجود کنونی و حساسیت شرایط موجود اختلاف نظرها را کنار گذاشت و در یک صف واحد برای میهن و مردم رنجدیده آن بسیج گردید.توده یی زنده یاد در این راستا همواره تلاش می ورزید. او از جمله فرزندان صادق میهن و انسان تغییر نگر بود و به دیدگاه ها و عقاید دیگران احترام می گذاشت و می خواست تا فاصله ها زدوده شود.او این تلاش را نه تنها در ساختار سیاسی، بلکه در ساختار های اجتماعی و صنفی نیز دریغ نمی ورزید.او با تلاش می خواست تا حضور فعال در همه ساختار های اجتماعی داشته و موقف انها را در قبال مسایل درون کشور پر رنگ تر سازد. ما کمبود او را در ساختار اجتماعی هم میهنان ما در هالند احساس می نماییم . یک دوست و مشوره دهنده خوب خود را در وجود او از دست داده ایم.»
پس از آن رفیق اسد شریف یکی از فعالان سیاسی پیرامون کارنامه های زنده یاد توده یی سخنرانی نموده و در بخشی از سخنانش چنین گفت:
« زنده یاد توده یی رفیق خوب حزبی، یار و دوست خوب اجتماعی، هموطن غمخوار و صمیمی در غربت و هجرت بود که کمبود او امروز احساس می شود.او همانند سایر اعضای حزب پر افتخار مان اعتقاد به نفس داشت. از او نه قصر مرمرینی و نه ثروتی و نه آرگاه و بارگاهی به میراث مانده است، بجز نام نیک و خاطرات خوش که برای همیش با ما خواهد بود.او خوشبختی یک انسان را خوشبختی خود میدانست و رنج و عذاب یک انسنا زحمتکش را رنج و عذاب خود میدانست.در یک کلام او یک هومانیست بود و محتوی مبارزه اش را همین اصل در بر می گرفت.»
سپس داکتر طلا پامیر یکی از همرزمان و دوستان دیرینش صحبت نموده و در بخشی از سخنانش چنین گفت:
« شناخت و تماس های نزدیک من بر می گردد به سال ۱۳۶۵ خورشیدی.چه در آن سال های دشوار که وضعیت سیاسی و نظامی خیلی شکنند بود و چه پس از سقوط حاکمیت ح.د.خ.ا (حزب وطن) رفیق توده یی همواره با وقف و از خود گذری به مبارزه ادامه داده و الگوی خوب به همرزمان و رفقایش بود. طی همین مدت شانس برایم دست داد تا مدتی یکجا با هم باشیم.
به باور من رفیق توده یی یک مبارز متعهد بود.مبارز آگاه بود و در دفاع از اصول و موازین حزبی قرار داشته و تا پایان زنده گی بدان وفادار باقی ماند.او راه زنده گی اش را در مبارزه سیاسی یافته بود و با متانت در مقابل دشواری ها برای یک دقیقه هم از آرمان هایش عدول نکرد.
او یک مبارز مسوول بود. او اخلاق سیاسی عالی داشت و با آگاهی تمام مسوولیت را می پذیرفت و هیچگاه از پذیرش آن ابأ نورزیده و رفع مسوولیت نمیکرد.
او یک انسان به مفهوم واقعی کلمه بود. وقار، عزت، غرور، متانت، صداقت، وفا به عهد و قول و تهذیب عالی سیاسی داشت. او مرد تعهد بود. به امر وحدت حزبی احترام داشت و در این را همیشه تلاش پیگیر و خسته گی ناپذیر داشت.»
بانو سیده طلوع یکی دیگر از سخنرانان بود که پیرامون شخصیت سیاسی و اجتماعی زنده یاد توده یی صحبت نموده و نبود او را ضایعه بزرگ برای جنبش دموکراتیک و ترقیخواه کشور دانست.وی در ادامه سخنانش چنین گفت:
« نقش خدمات او در کار حزبی و دولتی در حافظه مردم با سپاس و در تاریخ کشورما مانده گار است.او مبارز شجاع و انسان عیار و سخاوتمند، مرد عمل و رفیق و دوست مهربان و صمیمی بود.»
در ادامه محفل رفیق فاروق روستایی از خاطرات دوران آموزش در مدرسه و کار مشترک سخن گفته و در بخشی از آن چنین گفت:
« وقتی از کارزماتی یک شخصیت عالی مقام مدبر، یار و یاور انسان زحمتکش، دلسوز مهربان، پرتلاش پرشور، با فهم آگاه، صادق و راستین، قاطع و توانمند، صبور و شجیع یاد می نماییم، در برابر رویای مان با این صفات و بیش تر از آن صفات نیک رفیق چنار، جانان، دهقان، مبارز جوان علاقه داری دهنه غوری بغلان، سپس منشی کمیته حزبی ولایتی بغلان و بعدأ والی و منشی کمیته حزبی ولایتی لغمان زنده یاد توده یی قرار میگیرد.»
وی همچنین خاطرات خود از کار مشترک در دفاع مستقلانه از ولایت لغمان و نقش بارز رفیق توده یی در آن روزهای دشوار بیان داشت.
سپس آقای حفیظ حازم یکی از چهره های اجتماعی و فرهنگی صبحت نموده و از اینکه در محفل گرامیداشت از کارنامه های زنده یاد توده یی بمثابه یک وطنپرست اگاه و مبارز که تمام زنده گی اش را وقف میهن و مردمش نموده ابراز خرسندی کرده و در ادامه شعر معروف خداوندگار بلخ « بی همگان به سر شود...» را دکلمه نمود.
رفیق عبدالرزاق طلوع که سال های دراز همراه با زنده یاد توده یی کار و مبارزه نمود است سخنرانی کرده و خاطرات خود را بیان داشت.وی در بخشی از سخنانش چنین گفت:
« رفیق توده یی که نزدیک به نیم قرن زنده گی خود را صرف فعالیت های سیاسی و حزبی نمود با این آرمان که روزی مردم کشور از یک زنده گی آبرومندانه و با سعادت برخوردار باشند.او شخص با پرنسیپ و اصولی بود و همیشه موازین حزبی را رعایت و در تطبیق آن خود را مکلف می دانست. وی در این روند هیچ گاه ملاحظات شخصی و خانواده گی و رفاقت های شخصی و دوستی را درنظر نگرفته و آنچه در اصول قبول شده جمع بود به وجهه بهتر اجرا می نمود.»
پس از آن رفیق نوراحمد نور یکی از رهبران برجسته ح.دخ.ا (حزب وطن) سخنرانی نموده و در بخشی از آن گفت:
« سپاسگزار و شاد هستم که پس از یک سال از درگذشت زودهنگام و بی وقت رفیق توده یی محفل بزرگداشت از کارنامه های او برپا و با گرمی و حرارت رفیقانه از وی یاددهانی می گردد.اندوه نبود او برای همه رفقا و دوستانش بسیار گران است.اینکه رفقا ضمن سخنان شان به امر وحدت و همدلی همه همرزمان شان را دعوت کردند، ما را امیدوار به این می سازد که صرف نظر از چالش های موجود در راه وحدت همه نیروهای ترقی خواه، این شعار در سرلوحه مبارزه و تلاش دلباخته گان میهن و آرمان های سرکوفته نسل های مبارز پیشین قراردارد و زود یا دیر این آرمان شریفانه تحقق می پذیرد.
۵۳ سال در تدویر کنگره موسس ح.د.خ.ا می گذرد.کنگره نقطه عطف در زنده گی سیاسی کشورما بود. درست از همین جا مبارزه طبقاتی در جامعه ما شروع گردید. حزب ما جامعه را در مبارزه عادلانه میان ظالم و مظلوم، فرودست و فرا دست، دادخواه و بیدادگر سمت و سو داد. حزب ما با آرمان های والای انسانی برای شگوفایی جامعه تلاش نموده و در این راه قربانی های بی شماری را متحمل گردید.
فروپاشی حزب و سقوط حاکمیت دموکراتیک بدون شک سقوط یک بخش سترگ مردم کشورما بود. زیرا دست کم یک و نیم میلیون انسان که در صفوف حزب و سازمان های اجتماعی وابسته به آن مبارز و فعالیت داشتند، برای سعادت و خوشبختی مردم شب و روز در تلاش بودند و کارهای شایانی را در امر خدمت به مردم انجام دادند.
پس از فراز و فرودهای فراوان وضعیت سیاسی کشور ما دگرگون گردید و ما تلاش نمودیم تا در کنار سایر نیروهای میهن پرست و ترقی خواه کشورکشتی شکسته را به ساحل نجات بکشانیم. از همی نرو بازمانده های ح..د.خ.ا همراه با متحد سیاسی خویش به ساختار جدید سیاسی دست یازیدند که خوشبختانه اکنون به حزب مطرح سیاسی در کشور مبدل گردیده است.شکی نیست که نقش زنده یاد توده یی در نضج گیری نهضت میهنی و تمام پروسه های بعدی ان در کنار سایر رفقا برجسته بود.
خوشبختانه هستند رفقایی که ضرورت درس های ۵۳ ساله را فراموش نکرده، بلکه با انطباق از شرایط کنونی در جهت همسویی نیروهای ترقی خواه می پردازند.زیرا افغانستان امروز در شرایطی قرار دارد که کمبود این نیروها در عرصه سیاسی برجسته است.این وضعیت ناهنجار برای این امر بزرگ میهنی به صبر و حوصله فراوان نیاز دارد. در این راه مقدس باید با تمام نیرو و توان با شکیبایی به پیش رفت.سخنرانی عاطفی و ریختاندن اشک های رفیق اسد (رفیق اسد کشتمند ـ بامداد ) که غم و غصه را در روح و روان ما شست، این نوید خوش را نیز به ما داد که ما با تعهد رفیقانه به پیش رفته و پیروز خواهیم شد.
حزب ما، حزب تعهد است. ما خود را در اختیار خدمت به مردم قرار می دهیم. ما به خاطر رفاه مردم هر خواری و تلاش را پذیرفته و به خاطر کار بهتر و موثر برای مردم نزدیکی نیروهای ترقی خواه نیاز است.حزب ما در این راه از هیچ نوع تلاش دریغ نخواهد کرد و توقع رفیقانه ما از تمام نیروهای میهن پرست و دموکراتیک و ترقیخواه همین است.
حزب ما استقلالیت خود را دارد. هیچگاه به معامله و سازش نمی پردازد و با اتکا با اراده مردم راه خود را می پیماید.
ما به جانبداری معامله گرانه سر نخواهیم گذاشت. ما در راه ایجاد ایتلاف ها و جبهات نیروهای های وطن پرست تلاش کرده و با حفظ اصول و موازین سیاسی و اخلاقی کار و پیکار خواهیم کرد.
ما به آرمان های نخستین مان باورمند بوده و آرزو داریم که حزب ما با تدویر کنگره خویش رهکارهای جدیدی را در انطباق با شرایط کنونی و اوضاع و احوال کشور اتخاذ و نقش برجسته یی در ساختار سیاسی کشور ایفأ نماید.و ما اعضای حزب در راه تحقق فیصله های کنگره همه نیروی مانرا بخرج خواهیم داد. در پایان یکبار دیگر روان رفیق توده یی را شاد و برای همه یی تان در کار و پیکار در راه مبارزه به خاطر دفاع از انسان زحمتکش موفقیت آرزو دارم.»
در پایان نشست رفیق روح الله توده ایی فرزند زنده یاد توده یی به نماینده گی همه اعضای خانواده ضمن ابراز سپاس و امتنان از ارج گذاری وهمدردی همه رفقا، هوادران و دوستان چنین گفت:« با عرض حرمت و احترام فراوان به همه رفقا و دوستان که از راه های دور و نزدیک در محفل گرامی داشت از نخستین سالگرد وفات پدرم تشریف آورده اند سپاس گزاری نموده ؛ و دستان گرم و صمیمی هر یک تانرا با محبت رفیقانه می فشارم. امیدوارم که درپهلوی شما رفقای بزرگواربتوانم آرزوهـای ناتمام پدرم را در راه خدمت به مردم و وطن عزیزما افغانستان تحقق بخشیده و وارث خوب معنوی او بوده باشم.»
گفتنی است که بانو فوزیه سهاک ، رفقا عسکر چالاک و انجنیر محمود صافی نیز پیام های شانرا به آدرس محفل فرستاده بودند./ روزبه
بامداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۳/ ۱۷ـ ۲۴۰۷