شاه امان الله و آزادی مطبوعات

شاه امان الله و آزادی مطبوعات

میرمحمد شاه رفیعی

آزادی مطبوعات همانند یک ضمانت نامه از جانب دولت ها به رسانه های عمومی ومطبوعات در مقابل مواجهه با روند های محدود کننده ابراز نظر در جوامع امروزی می باشد.

آزادی مطبوعات یعنی حق قانونی برای فعالیت آزاد رسانه ها اعم از چاپی، تصویری و شنوایی و همچنان موجودیت مراجع با صلاحیت برای رفع اختلاف بین رسانه ها و شاکیان که باید مشخص و معین باشد.

اما مطالعات بی طرفانه و دقیق بیانگر آنست که در افغانستان مطبوعات آزاد به غیراز موارد و مراحل محدود، وجود نداشته است.

مطبوعات همیشه تحت قیادت، آزار و سانسور حکومت ها و رژیم های بر سراقتدار قرار داشته است.

رسانه های چاپی همیشه توسط دولتمردان و حاکمان وقت تحت بازپرسی و پیگرد جدی قرار می گرفت و مطبوعات دولتی منحیث یک منبع مستقل برای آگاهی دهی مردم فعالیت می کرد.

با آن هم سال های ۱۲۵۲الی ۱۳۵۲هـ.ش دوره طلایی مطبوعات افغانستان محسوب می گردد، زیرا در سال ۱۲۵۲ اولین جریده شمس النهار به چاپ رسیده است. به قول مورخ شهیر کشور میرغلام محمد غبار اولین نشریه بنام افغان از طرف ابرمرد علم و سیاست در افغانستان، سید جمال الدین افغان آماده نشرگردیده بود که ازطرف دولت وقت اجازه نشر نیافت.

دومین نشریه که در کشور ما به فعالیت آغاز کرده سراج الاخبار است.

اما ازسال ۱۹۰۲ الی ۱۹۱۹ترسایی فعالیت های فرهنگی و نشراتی در افغانستان بطی بوده است.

با به قدرت رسیدن امیرامان الله، شاه ترقی خواه و روشن ضمیر تغییرات بنیادی در سیستم تشکیلاتی مطبوعات و مطبوعات آزاد به وجود آمده است.

امیر امان الله غازی در ساختار سیستم پالیسی درعرصه های مختلف از جمله مطبوعات رول عمده و بسزایی را ایفا نموده است.

اولین نشریه زن در سال ۱۹۲۲-۱۹۲۳ ترسایی از طرف ملکه ثریا به نشر رسیده است.

در دوره حکومت امیر امان الله ۲۳ نشریه فعالیت داشت و درقانون اساسی آن زمان نشرات و آزادی مطبوعات تسجیل گردیده بود.

در سال ۱۹۲۸ ترسایی بار اول رادیو در افغانستان به فعالیت آغاز کرده است.

جریده سراج الاخبار که در زمان حکومت امیر حبیب الله فعالیت می کرد ناشر و محرر آن محمود طرزی به صفت وزیر خارجه تقرر حاصل کرد و جایش را نشریه امان افغان گرفت.

محرر اولی امان افغان عبدالهادی داوی از جمله محرران سراج الاخبار بود و چندی بعد میرسید قاسم خان از مشروطه خواهان عصر امیر حبیب الله به جای او مقرر شد.

ازجمله سایر جراید «اتفاق اسلام» به محرری صلاح الدین سلجوقی در هرات و «طلوع افغان» به محرری عبدالعزیز خان در قندهار، «شاه افغان » به محرری میرمحمدالحسینی (بعدها غبار) در جبل السراج، «بیدار» در مزار شریف و«اتحاد مشرقی» در جلال آباد به نشرات آغاز کردند.

این همه نشرات با وجودی که از طرف دولت تاسیس شده بودند اما در نشر مطالب از آزادی کافی برخوردار بودند و مطالب انتقادی و اصلاحی را نشر می نمودند.

اولین جریده غیر دولتی در سال ۱۳۰۶هـ.ش به تشبث و محرری غلام محی الدین خان با عنوان «انیس» انتشار یافت. تقریبأ درهمان وقت جریده «افغان» به نگرانی پاینده محمد خان فرحت در دو زبان فارسی و پشتو نشر شد. همچنان جریده «نسیم سحر» به نگارندگی احمد راتب و«پشتون ژغ» به مدیریت مسوول فیض محمد ناصری و «نوروز» به مدیریت مسوول محمد نوروز خان در سال ۱۳۰۷ تاسیس شدند و به این صورت مطبوعات آزاد غیر دولتی در کشور پایه گذاری شد.

دیده می شود که آزادی مطبوعات و نشرات مترقی با علاقه مندی خاص و به آرزوی خدمت به مردم و روشنگری اجتماع در عصر درخشان امانی پایه گذاری شده بود و مهم تر از همه آن که در سال های بعدی با وجود پیشرفت جامعه و موجودیت امکانات مادی تخنیکی در کشور دیده نمی شود.

پخش و نشر مطبوعات چاپی در اکثر از ولایات مهم کشور است حالانکه در سال های بعدی از جمله طی سال های دهه چهل که دهه دموکراسی مشهور است، نشرات در شهر کابل تمرکز داشت و از نشر جراید و روز نامه ها در سایر ولایات خبری در دست نیست.

چیز دیگری که قابل توجه است در دهه اول استقلال کشور ناشران و هریک از محررهای نشرات شخصیت عالم ، ادیب و نامدار وهمه آن ها در وطندوستی و آزدای خواهی عشق وعلاقه به ترقی و تعالی کشور و مردم دوستی پیشاهنگ و شخصیت های قابل احترام در جامعه بودند مانند عبدالهادی داوی، صلاح الدین سلجوقی، احمد راتب و محی الدین انیس.

ارتجاع و دشمنان سعادت و خوشبختی مردم افغانستان بعد از سقوط حاکمیت امیر امان الله خان، ناشران و روشنگران عصرامانی را مورد پیگرد و آزار واذیت قرار دادند، عده ای آن ها (مانند میرغلام محمد غبار و عبدالهادی خان داوی) از زندان های مخوف ارتجاع جان به سلامت بردند وعده ای هم به اعدام محکوم و در زمره شهدای با عزت کشور به مقام والای سعادت معنوی رسیدند، مانند عبدالرحمن لودین، احمد راتب و ده ها و صد ها روشنفکر ترقی خواه، نویسنده و ادیب کشور.

روح همه رهروان ترقی خواه و پیشرفت کشور، نویسنده گان، شعرا و ادبای وطن شاد و یاد شان جاودانه باد.

ما همه و نسل های آینده باید از آن ها بیآموزیم وخاطرات شان را زنده نگهداریم.

( برگرفته از شماره ویژه ماهنامه حقیقت زمان )

بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۱۹ـ ۰۶۰۹

یادداشت : دیدگاه های ارایه شده اندیشه و نظر نویسنده را بازتاب می دهـد. دیدگاه های حزب آبادی افغانستان دراسناد و اعلامیه های رسمی آن انعکاس یافته است.