نقش منطقوی سازمان همکاری های شانگهای و نزدهمین اجلاس آن
داکترعبدالرشید جانباز
سازمان همکاریهای شانگهای یا ( Shanghai Cooperation Organization ) در سال ۱۹۹۶ به منظور خلع سلاح سازی مرزها به خصوص مرزهای آسیای میانه و چین به میان آمده است. در آن زمان روسیه، چین، تاجیکستان، قزاقستان و قرغیزستان پنج عضو اصلی این سازمان بودند.
اوزبیکستان در سال ۲۰۰۱ترسایی به طور رسمی، ششمین عضواین سازمان شد. منشور آن از
سوی دولت‌های عضو در سال ۲۰۰۲ در سن پترزبورگ روسیه تصویب شد.
درحال حاضر چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان و هند اعضای اصلی و ایران، مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان اند.
کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری های شانگهای نه تنها بزرگ ترین توان اقتصادی،
نظامی، هسته ای و فضایی جهان را دارا هستند، بلکه بیشترین تولیدکننده و مصرف کننده انرژی در جهان نیز به شمار می آیند.
این کشورها بیش از ۲۵.۱ میلیون کیلومتر مربع یا یک چهارم سطح خشکه زمین ، حدود یک
چهارم جمعیت کره زمین را به خود اختصاص داده اند.
اعضای این سازمان هم اکنون یک سوم از رشد تولید ناخالص داخلی جهان و ۸۰ درصد از منطقه قلمرو اوراسیا را شامل می شوند و این نهاد بزرگترین سازمان منطقه ای از لحاظ میزان همکاری های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و نظامی است.
اهداف اصلی ایجاد سازمان همکاریهای شانگهای اعتماد متقابل میان دولت‌های عضو، همکاریهای مؤثر، صلح، ثبات وامنیت منطقوی و به میان آوردن یک نظام جدید اقتصادی و
سیاسی درجهان می باشد. بازیگران اصلی این سازمان روسیه و چین استند و نقش آنان در
تشکیل این سازمان کاملا بارز و حیاتی بوده است.
فعالیت ها و همکاری های سازمان
همکاری های امنیتی:
مبارزه با تروریزم و افراط گرایی در کنار جدایی طلبی، مهمترین شعار و همکاریهای امنیتی در کشورهای منطقه، محوراصلی فعالیت های اعضای این سازمان است. اعضای این سازمان در سالهای فعالیت شان پیمانهای امنیتی و نظامی بسیاری را با یکدیگر
امضا کردند که به موجب آن درمقابله با تنشهای نظامی هر یک از اعضا با هم همکاری می کنند.
همکاری های اقتصادی :
امضای توافق نامه بین اعضای این سازمان برای توسعه همکاریهای اقتصادی با هدف ایجاد منطقه آزاد تجاری، اجرای طرح های مشترک در حوزه انرژی، اکتشاف و استخراج حوزه های هیدروکربنی جدید و استفاده مشترک از منابع آبی و تشکیل شورای مشترک بانکی
بین کشورهای عضو سازمان از مهمترین اقدامات اعضای سازمان شانگهای درحوزه همکاری های اقتصادی بوده است.
همکاری های فرهنگی:
همکاری های فرهنگی بخشی از چارچوب فعالیت سازمان همکاری های شانگهای است.
وزیران فرهنگ کشورهای عضو سازمان برای نخستین بار در ۱۲ اپریل ۲۰۰۲ ترسایی سند همکاری مشترک فرهنگی را درنشست پکن امضا کردند.
برای سرعت بخشیدن به همکاری های مشترک فرهنگی ، اعضای سازمان در سال ۲۰۰۵ ترسایی جشنواره و نمایشگاه مشترکی در شهر آستانه پایتخت قزاقستان برگزار کردند.
نوزدهمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای با حضور سران کشورهای عضو و ناظر به تاریخ (۱۴جون ۲۰۱۹ ) در بیشکک، پایتخت قرقیزستان برگزار شد.
سورونبای جینبکوف، رییس‌جمهور قرقیزستان از سران دولت‌ها و مدیران موسسات بین المللی در مرکز کنگره در ساختمان ریاست جمهوری این کشور استقبال کرد.
درین نشست سران کشورهای عضو و ناظر حضور داشتند. نخست سران کشورهای عضو
اصلی طی یک جلسه خصوصی٬ پشت درهای بسته به گفت‌وگو و تبادل نظر پرداختند. سپس سران کشورهای ناظر این سازمان نیز در جلسه مذکور شرکت کردند.
در این نشست موضوعاتی همچون؛ اثربخشی سازمانی این نهاد در منطقه٬ توسعه، اینترنت و امنیت اطلاعات، حمل و نقل، تدارکات، مبارزه با خطراتی که افغانستان را تهدید میکنند و همکاری در زمینه امنیتی مورد گفت‌وگو و تبادل نظر قرار گرفت.
سورونبای جینبکوف، رییس جمهور قرقیزستان طی سخنانی در مراسم افتتاحیه این نشست ضمن
اشاره به امنیت اطلاعات در اینترنت گفت: اخبار و اطلاعات نادرست در اینترنت،امنیت کشورها را تهدید می کند. می بینیم که فنآوری های اطلاعاتی در راستای جرم و جنایت ، تروریزم ،
اهداف سیاسی و نظامی مورد استفاده قرارمی گیرند. تامین امنیت اطلاعات باید یکی از مهمترین موضوعات سازمان همکاری شانگهای باشد.
ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه نیز که ریاست دوره ای سازمان همکاری شانگهای را از قرغیزیستان تحویل گرفت، طی اظهاراتی در خصوص امنیت اطلاعات گفت: ازکشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای می خواهیم تا در زمینه جلوگیری از گسترش عقاید افراط گرایی، رادیکالیسم و تروریسم در اینترنت و همچنین عدم استفاده از فنآوری اطلاعات برای ارتکاب جرایم با هم همکاری داشته باشند.
وی همچنین گفت: در زمینه مبارزه با تروریسم در سوریه پیشرفت هایی به دست آمده است.
قسمت اعظمی از خاک سوریه از لوث تروریست ها پاکسازی شده است. روند مبارزه باتروریسم در ادلب ادامه خواهد داشت.
قاسم جومارت توکایف، رییس جمهور قزاقستان نیز ضمن اشاره به اهمیت همکاری در زمینه فناوری اطلاعات٬ ایجاد یک مرکز امنیت اطلاعات در سازمان همکاری شانگهای راپیشنهاد کرد.
توکایف ضمن اعلام آمادگی قزاقستان برای کمک به روند مذاکرات سوریه گفت: اولویت سیاست خارجی ما توسعه گفت وگوهای سیاسی در جهان و منطقه است. ما آماده هستیم تا به مذاکرات سوریه و برقراری صلح در این کشور کمک کنیم.
شی جین پینگ، رییس‌جمهور چین نیز با اشاره به اهمیت توسعه فناوری اطلاعات و به اشتراک گذاری اطلاعات گفت: افزایش گفت‌وگوی سیاسی در درون سازمان٬ مبارزه باتروریسم، افراط گرایی و تهدیدات افراطی نیز حائز اهمیت بسیار است.
نارندرا مودی، نخست وزیر هند نیز طی سخنانی گفت: روابط درون سازمان باید باز و بی طرفانه باشد. از تلاش برای تامین امنیت در افغانستان حمایت می کنیم.
عمران خان، نخست وزیر پاکستان نیز گفت: اسلام آباد مایل به ایجاد یک کریدور گردشگری بین کشورهای آسیای مرکزی، اوراسیا و کشورهای شرق دور است. ما سیاست خارجی صلح آمیز را دنبال می کنیم و نگران تحولات اخیر در منطقه خلیج هستیم.
امام علی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان و الکساندر لوکاشنکو، رییس جمهور بلاروس نیز آمادگی کشورهای شان در راستای حمایت از اقدامات سازمان همکاری شانگهای علیه تهدید ها در زمینه اطلاعات را اعلام کردند.
حسن روحانی، رییس جمهور ایران نیز بر اهمیت این نشست تاکید کرد و خواستار متحد شد
علیه تروریزم ، بدون درنظر گرفتن تفاوت های مذهبی، زبانی، نژادی یا فرقه ای آن شد.
این نشست بعد از اتمام سخنرانی سران کشورها به پایان رسید.
ولادیمیر نوروف، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای در کنفراس مطبوعانی با بیان این که کشورهای عضو دراین نشست در بیشکک پایتخت قرغیزستان موضوعاتی مانندگسترش اعضای سازمان، مسائل منطقه ای و بین المللی را مورد بررسی قرار دادند، اعلام کرد: بیانیه نهایی به امضا رسید و بر این اساس سازمان همکاری شانگهای در موارد مربوط به روابط بین المللی مسوولیت پذیری خواهد کرد.
به گفته وی این سازمان با به کارگیری ابزار سیاسی مسالمت آمیز برای رفع تنش های منطقه و بین المللی و همچنین برقراری صلح و امنیت در این مناطق تلاش خواهد کرد.
نوروف ادامه داد: کشورهای عضوهمچنین به گسترش پروپاگندای رویکردهای افراط گرایانه و تروریزم اینترنتی اجازه نخواهند داد.
مطابق این خبر، اعضای این سازمان همچنین در مورد همکاری با سازمان های گردشگری
جهانی، دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد و مرکز مالی بین المللی آستانه یادداشت تفاهم امضا کردند.
همچنین برای بهبودی وضعیت افغانستان، نقشه راه گروه کار سازمان همکاری شانگهای-افغانستان به تصویب رسید.
مقامات کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای درسخنان خود به توسعه اقتصادی
منطقه ای و عادی سازی وضعیت افعانستان تاکید نمودند.
ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه نیز در سخنان خود برنامه های ریاست این کشور در سازمان همکاری شانگهای را ارایه کرد.
برنامه های مورد اشاره پوتین در دوره ریاست روسیه بر سازمان همکاری شانگهای توقف تامین مالی تروریسم، کمک به افغانستان و تقویت ظرفیت مقابله با بحران های اقتصادی، جلوگیری از دسترسی تروریست ها به تسلیحات شیمیایی و دفاع از مرزهای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از جمله برنامه های مورد اشاره پوتین در دوره ریاست روسیه بر این سازمان بود.
اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در حالی در بیشکک برگزار شد که تنش ها در روابط قدرت های بزرگ این سازمان همچون چین و روسیه با امریکا و تمایل دیگرکشورهای عضو
یا ناظر این نهاد برای تقویت همکاری های منطقه ای موجب شد تا در این نشست بخش عمده ای
از تاکیدات سران شرکت کننده بر لزوم تدوین سازوکاری موثربرای توسعه همکاری های
اقتصادی چندجانبه درون سازمانی باشد.
چالش های جنگ تجاری امریکا علیه چین:
با آغاز جنگ تجاری امریکا علیه چین از سال گذشته و بروز چالش‌هایی برای اقتصاد
صادرات محور این کشور، موجب شد تا پکن برای جایگزینی شرایط محدود شده تعرفه ای برای صادرات کالا به امریکا، ظرفیت های جدیدی برای این عرصه پیدا کند.
روسیه نیز که پس از تحولات اوکراین و الحاق کریمه به آن کشور با تحریم کشورهای غربی از جمله امریکا مواجه شده است در سال های اخیر تلاش کرده از ظرفیت منطقه ایبرای
مقابله با این تحریم ها استفاده کند که سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس از جمله آنان است.
چالش های موجود در روابط برخی دیگر از اعضای دائم و ناظر سازمان همکاری شانگهای با امریکا از جمله پاکستان و ایران نیز سبب شده تا آنان نیز توسعه روابط اقتصادی دراین
سازمان را کلید مقابله بار فشارهای امریکا بدانند.
به همین دلیل است که در برنامه های پوتین که کشورش ریاست دوره ای سازمان همکاری شانگهای را برعهده گرفته است، تقویت ظرفیت مقابله با بحران های اقتصادی موردتوجه جدی قرار گرفته است.
لازم به تذکر است که همکاری مشترک کشورها در چارچوب سازمان همکاری شانگهای برای مقابله با تروریزم که تهدیدی برای همه اعضای این سازمان محسوب می شود،الزامی بوده که با تحقق آن زمینه مناسبی برای توسعه همکاری اقتصادی آنان مهیا می شود.
بنا بر چنین ضرورت است که کمک جمعی به دولت افغانستان برای عادی سازی شرایط امنیتی و بازگشت ثبات به این کشور در فهرست اولویت سازمان همکاری شانگهای درنزدهمین نشست سران این سازمان قرار گرفته است.