شاهزاده رویاهای سعودی
« کارنامه ولیعهد عربستان در دو سال گذشته پر از اقدامات جاه طلبانه و غافلگیرانه بوده است: عملیات توفان قاطعیت (جنگ یمن)، طرح انزوای قطر، اعطای حق راننده گی به زنان و اجازه صدور فتوا به آنها، پخش آواز ام کلثوم از تلویزیون دولتی، شکستن تابوی همدستی با اسراییل، بازداشت جمعی از شاهزاده‌ها، مقامات حکومتی و صاحبان سرمایه به جرم فساد و پول شویی و در نهایت درام استعفای حریری.»
عربستان جدیدی متولد شده، عربستانی که دیگر وهابیت به ساده گی کلید فهم آن نیست، و ولایتعهدی درآن جایگاه و تشخصی نهادی پیدا کرده است: عربستان محمد بن سلمان که از بالا و با شتاب سرسام آور در حال به روزشدن است. حالا دیگر هیچ کس نمی تواند اقتدار او را انکار کند، نه در خارج عربستان و نه در داخل پادشاهی آل سعود. سخن از شاهزاده‌ای است که امروز آوازه‌اش از پادشاه بیشتر است، جوان ترین وزیر دفاع جهان: محمد بن سلمان، که با حفظ سمت در وزارت دفاع در ۲۱ جون ۲۰۱۶ ترسایی به ولیعهدی عربستان سعودی برگزیده شد. او کیست؟ و چه رویایی در سر دارد؟
از اوایل سال ۲۰۱۵ ترسایی که این شاهزاده سعودی وارد بازی قدرت در پادشاهی آل سعود شد، تاریخ عربستان سرعت و شتاب بی سابقه‌ای یافته است. با کلید زدن یک انقلاب اجتماعی، با به‌چالش کشیدن اقتدار مذهبی و تصفیه رقبای سیاسی، از هم اکنون نام محمد بن سلمان به نقطه عطفی در تاریخ عربستان بدل شده است. پس از فرزند سلمان، عربستان دیگر همان کشوری نیست که پیش از او وجود داشت.
قبل از هر چیز، در این عربستان جدید، دیگر این وهابیت نیست که محتوا و جهت رفتار سیاسی حاکم را تعیین یا دست کم کادربندی می کند. اکنون کلیت دستگاه مذهبی در عربستان به نفع نظام قدرت و تصمیمات آن به حالت تعلیق درآمده است. اگر در دهه ۹۰ ترسایی، مفتی اعظم عربستان، شیخ عبدالعزیز ابن باز، راننده گی زنان را منشا « آشکار بسیاری از شرها و گناهان » و عملی « بدون شک » ممنوع و غیرمجازمی دانست، حالا دبیرخانه شورای علمای اعظم این کشور - نهادی که در رأاس آن مفتی اعظم امروز عربستان عبدالعزیز آل شیخ قرار دارد - در بیانیه ای از پادشاه به خاطر پرده برداشتن از مفاسد و شرهای ناشی از عدم راننده گی زنان تشکر می کند. بله، این سیمای جدید عربستان است: عربستانی که در آن تابعیت علمای عظام از تصمیمات سیاسی حاکم به موضوع ریشخند در شبکه های اجتماعی بدل شده است.
عربستان کشوری جوان و ۷۰ درصد جمعیت آن زیر ۳۰ سال است. ولیعهد ۳۲ ساله این کشور درصدد ایجاد فضاهای کار و سرگرمی و تبدیل عربستان به مملکتی است که برای جوانان معمولی نیز قابل زیستن باشد. محمد بن سلمان اگرچه جایگاه و مقام خود را مدیون خون سلطنتی است، اما سرمایه اجتماعی‌اش را نزد همین جوانان جست و جو می کند؛ نزد اکثریت خاموشی که نه اعتقاد راسخی به اسلام دارند و نه به گروه‌های نخبه و ثروتمند جامعه تعلق دارند و زمان تهی و ملال آور خود را در سرزنده ترین حالت با راننده گی جنون آمیز در صحرا و با « تفحیط و هجوله » یا به‌اصطلاح خشونت و تروریسم خیابانی تاب می آورند. این جوانان برای توصیف وضعیت خود امروز اصطلاحی به کار می برند که هم زمان به معنای «خلأ» و « ملال» اجتماعی و حتا « خشم و جنونی » است که این تهی بوده گی زنده گی به بار می‌آورد: اصطلاح «طفش» که ریشه لغوی آن فعلی است به معنای آخرین دست وپازدن‌های قبل از غرق شدن است.
حالا درعربستان سخت گیری ها نسبت به موسیقی کمتر شده است. اهمیت این موضوع به ویژه از آن جهت است که وضعیت موسیقی سنجه‌ای مناسب برای اندازه گیری شیزوفرنی حاکم بر پادشاهی آل سعود و ترس مقامات سنتی آن از پاره شدن تاروپود سنتی جامعه است. در فبروری گذشته، کنسرتی در جده برگزار شد که اگرچه تنها مردان اجازه ورود به آن را داشتند، اما نفس این رویداد در ۲۴ سال گذشته بی‌سابقه بود.
شاهزاده غیرمترقبه
بله، تصویری که امروز از عربستان به جهان مخابره می شود، دیگر به ساده گی تصویر کلیشه ای کشوری با ثروت های باد آورده نفتی و مکان های مقدس نیست که سلفیزم و تروریزم را به منطقه صادر می کند. عربستان اکنون با محمد بن سلمان، سرزمین اتفاق های غیرمنتظره است. کارنامه ولیعهد عربستان در دو سال گذشته پر از اقدامات جاه طلبانه و غافلگیرانه بوده است: عملیات توفان قاطعیت (جنگ یمن)، طرح انزوای قطر، اعطای حق راننده گی به زنان و اجازه صدور فتوا به آنها، پخش آواز ام کلثوم از تلویزیون دولتی، شکستن تابوی همدستی با اسراییل، بازداشت جمعی از شاهزاده‌ها، مقامات حکومتی و صاحبان سرمایه به جرم فساد و پول شویی و در نهایت درام استعفای حریری.
بزرگ ترین سلاح ولیعهد عربستان در برابر دشمنان خارجی و رقبای داخلی اش همین « غافلگیری » بوده است. ماجرای استعفای سعد حریری به حدی غیرمنتظره بود که بسیاری از رسانه ها، به شایعه دستگیری و حصر حریری در عربستان متوسل شدند و روی آن مانور دادند.
صحنه پرداز رویدادهای غیرمنتظره ماه گذشته در ریاض کسی جز محمد بن سلمان نبود، امیر جاه طلبی که سعد حریری پس از استعفا او را « برادر » خود خواند. ولیعهد عربستان امروز در دوران نضج ملی گرایی عرب و افول قدرت اخوان المسلمین، « برادر بزرگ » تمام اعراب سنی منطقه است. غافلگیری اما همواره شمشیری دولبه است و هر بمبی ممکن است در دستان سازنده اش منفجر شود. شتاب زده گی، جاه طلبی و ماجراجویی ترکیب انفجاری خطرناکی است و طرح ها و اقدامات بن سلمان همه گی شامل این سه ماده‌اند، از جمله ماجرای دستگیری ولید بن طلال، میلیاردر سعودی و شاهزاده متعب، فرمانده گارد ملی و پسر ملک عبدالله شاه مرحوم و صدها شخصیت بانفوذ سلطنتی دیگر.
اما در داخل کشور، او تعادل میان خانواده سلطنتی و مفتیان وهابیت و مصالحه میان پادشاه و دربار را برهم زده و همین ممکن است باعث تضعیف خاندان آل سعود شود و در درازمدت به ضرر خود او به پایان رسد. در خارج کشور تا همین جا نیز جنگ یمن، هزینه بسیاری برای عربستان داشته است و همه می ترسند امیر جاه طلب عربستان پس از ماجرای حریری، جنگ تازه‌ای را در منطقه آغاز کند. آنچه مشخص است، اینکه فهرست دشمنان او، از درون قصر تا بیرون شبه جزیره، طولانی است و در مقابل، او نیز آماده انجام هر کاری برای نابود کردن دشمنانش است. این معادله نوید اتفاقات خطرناکی را می دهد./شرق
بامداد ـ دیدگاه ـ ۲/ ۱۷ـ ۰۴۱۲