« آب » اهـرمـی برای تحت فشار قـرار‌دادن هنــد
فرزاد رمضانی بونش ، تحلیل گر و پژوهش گر مسایل منطقه ای
ابعاد تنش دو کشور بر سر آب روندی رو به افزایش را طی کرده و می کند. برای بررسی این امر باید به چند بعد توجه شود.
نخست ـ آن که فلات تبت در نزاع های آینده بر سر منابع آبی دو کشور نقشی بسیار استراتیژیک خواهد داشت. این منطقه در شمال شرق هیمالیا از دهه ۱۹۵۰ ترسایی ضمیمه خاک چین شده است. تبت سرزمینی مقدس برای بوداییان است. سیاست هند برای عدم شناسایی چین واحد و همچنین سیاست پکن مبنی بر به رسمیت نشناختن آروناچال پرادش و جامو و کشمیر به مثابه بخشی از هند، بستر لازم را برای افزایش تنش‌ها در مورد مالکیت آبی میان دو کشور فراهم کرده است.
دوم ـ اینکه در واقع نیازهای دو کشور به آب روز به روز افزایش می باید .یعنی برخی از بلند ترین کوه‌های جهان و بزرگ ترین یخچال‌های جهان نیز در تبت قرار دارند و پس از قطب جنوب و قطب شمال، بزرگ ترین یخچال های جهان را دارد و برخی آن را « قطب سوم » نیز می نامند بخشی از بزرگ ترین و مهم ترین رودخانه های آسیا از تبت سرچشمه می گیرند و این منطقه مرتفع و کوهستانی را « قلب آب آسیا » نیز لقب داده‌اند و عملا آب بخش عمده‌ای از آسیای شرقی و جنوب شرقی بین دو کشور بزرگ هند و چین را تامین می کند. اما با تغییرات اقلیمی از آن جا که بزرگ ترین رودخانه های هند ، دو کشور بزرگ و در حال توسعه ، به یخچال ها و منابع آبی زیر زمینی تبت وابسته است، هرگونه تغییر عمده در اندازه یخچال‌ها می تواند در سرنوشت آب و میزان آب برای این کشورها نیز تاثیر گذار باشد. در واقع از این منظر کم آبی برای دو کشور پرجمعیت در حالی است که از با در نظر گرفتن جمعیت‌های میلیاردی چین و هند و همچنین کشورهای اطراف مانند بنگلادش، می توان گفت بخش زیادی از منابع آبی حدود دو و نیم میلیارد نفر به تبت و حوزه‌هایی که از آن آب می گیرند وابسته است. در واقع چین و هند برای توسعه به منابع آبی تبت وابسته هستند و از یک سو چین که یک چهارم آن را صحرا تشکیل می دهد، به شدت با مساله تامین آب رو به روست. بخش زیادی از رودخانه های چین آلوده هستند. در این شرایط به نظر میرسد چین قرار است دو نیروگاه تامین برق انرژی خود را از آب های رود برهما پوترا تامین کنند و بخشی از این آب نیز برای راکتورهای هسته‌ای استفاده کند. به علاوه مساله اصلی برای چین انتقال آب از فلات تبت در غرب چین به مراکز صنعتی و شهرهای بزرگ در شمال و شرق کشور است و در سال های گذشته چینی ها در حال ساختن سدی بر روی رودخانه « برهما پوتر» بوده که می تواند بر میزان آب این رودخانه در بخش هندی آن تاثیر بگذارد. در این حال اگر این امر مد نظر بیش تری قرار گیرد بر سهم کشورهای پایین دست چون هند تاثیر منفی می گذارد. از سوی دیگر نیز باید توجه داشت که بیش از ۳۰۰ میلیون نفر از جمعیت هند با کمبود منابع آب مواجه هستند. در حالی که هند ۲۰ درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است تنها به ۴ درصد از منابع آب شیرین جهان دسترسی دارد و بیم آن می رود که با تداوم رشد جمعیت، هند با بحران آب مواجه شود. بنابراین وابسته گی هند به این مخزن آبی طبیعی که اکنون در حال کوچک تر شدن است، می تواند تاثیرات مهمی در روابط آینده دو کشور و شکل دادن به نزاع ها و اختلافات منطقه ای بر سر آب داشته باشد و هند نیز در تلاش است که سهم بیش تری از منابع آب حوزه تبت را به خود اختصاص دهد.
سوم ـ از نگاه دهلی نو حال احداث سد روی رود برهما پوترا و رود آب به هند و بنگلادش را با مشکلات جدی مواجه می کند. رود براهماپوترا یکی از بزرگ ترین رودهایی است که حدود ۳۵ درصد آب هندوستان را تامین می کند و علاوه بر مقدس بودن زمین‌های کشاورزی را نیز سیراب می نماید بعد از عبور از چین وارد هند می شود. در این بین در سال های گذشته هندی ها معتقدند چین با استفاده از اهرم های خود در هند از آب در واقع به عنوان یک اهرم جدید در روابط چین و هند بهره برده است. در این بین پس از پیشنهاد مانموهان سنگ، نخست وزیر سال ۲۰۱۳، مبنی بر اینکه دو کشور وارد یک معاهده آب و یا ایجاد یک نهاد بین دولتی برای تعریف حقوق و مسوولیت های مشترک در رودخانه های مشترک می شوند، چین عملا توجهی به هند نکرده و از نگاه دهلی نو پکن در حال بهره گیری از آب به یک سلاح سیاسی است. در این رویکرد عدم توجه پکن به داده های هیدرولوژیکی (مربوط به سیل و جریان رودخانه بالادست برای پیش بینی و هشدار سیل) در حالی است که داده ها را در سال های گذشته عرضه می کرد. در بعد دیگری به نظر می رسد اقدام چینی در واقع نقض دو موافقت نامه های دو طرفه سال ۲۰۱۳ ترسایی و یک توافق نامه ۲۰۱۴ ترسایی در وضعیتی است که هند برای همسایگان پایینش (پاکستان و بنگلادش) فراهم می کند.
چهارم ـ از نگاه چین حدود ۱۱ سد که این کشور در مسیر رودهای منتهی به هند احداث کرده برای دریافت سهم آب خود این کشور است و مشکلی برای هند به وجود نمی آورد و از سال ۲۰۱۴ ترسایی سدهایی بر روی رود براهماپوترا هرگز آب این رود را به طور کامل نبسته است و عملا هند طبق قوانین بین المللی هم نمی تواند به چین اعتراض کند زیرا در این زمینه هیچ قراردادی با چین ندارد.
پنجم ـ آنکهسه کشور پاکستان، هند و چین بر سر حاکمیت منطقه جامو و کشمیر ادعا دارند. شمال شرقی منطقه، تحت کنترول چین است و در تقسیمات کشوری چین بخشی از منطقه خود مختار «سینکیانگ» به شمار میرود. شمال غرب و نوار غربی منطقه در کنترول پاکستان است و به «کشمیر آزاد» معروف است. کشور هند نیز جنوب و مرکز این منطقه را در کنترول خود دارد و در تقسیمات کشوری این کشور با عنوان « جامو و کشمیر» شناخته می شود. مناطقی که تحت کنترول این کشورها از نظر راهبردی اهمیت بسزایی برای آنان دارد. در این میان از یک سو کشور پاکستان از زمان استقلال از هند همواره ملاحظات گستردهای در مورد منابع آب ایندوس داشته است و از تهدید قحطی، گرسنه گی و بحرانهایی که از کمبود آب ناشی می شوند نگران بوده است. در این حال سخنان ناناندرا مودی نخست وزیر هند که قبلا گفته بود که « خون و آب نمی توانند همزمان جاری شوند» و به این ترتیب کشور پاکستان را به قطع جریان آب هایی که از مناطق کشمیر هند عبور می کنند تهدید کرد در شرایطی است که زنده گی بیش از ۴۰ میلیون نفر از جمعیت پاکستان به صورت مستقیم از جریان همین آب هایی کشمیر متاثر است. در این بین اگر هند تصمیم بگیرد برای مجازات همسایه ها از سلاح آب استفاده کند، آن گاه چین به عنوان متحد پاکستان، ( قبلا چین هشدار داد در صورتی که هند به قرارداد سند طاس عمل نکند و حق آب پاکستان را ندهد این کشور نیز مسیر رودهایی که به هند منتهی می شود را مسدود خواهد کرد) که توافقی در مدیریت منابع آبی با کشورهای همسایه ندارد، می تواند هند را تهدید کند. در این میان تهدید منابع بالادستی آب در هند توسط چینی ها، می تواند فاجعه ای برای تولیدکننده گان محصولات زراعی در هند ایجاد کند.
آنچه مشخص است چین روی رود برهما پوترا ۱۱ سد احداث کرده و می تواند بدون فشارهای بین المللی این سدها را ببندد و هند را از ۳۶ درصد آب های خود محروم کند و حل و فصل مناقشه مرزی دو کشور را بسیار دشوار کند.
بامداد ـ دیدگاه ـ ۱/ ۱۷ـ ۰۵۰۹