چالش های عمده داخلی و شیب ملایم اصلاحات داخلی و سیاست خارجی میرضیایف
فرزاد رمضانی بونش
انتخابات ریاست جمهوری ازبیکستان ۴ دسامبر (۱۴ قوس) در این کشوربه پایان رسید و از بین نامزدهایی چون: سرور آتمرادف از حزب دموکراتیک میلی تیکلانیش، شوکت میرضیایف از حزب لیبرال دموکراتیک، حاتمجان کتمانف حزب خلق دموکراتیک و نریمان عمرف از حزب سوسیال دموکراتیک ، میرضیایف که از سال ۲۰۰۳ به عنوان نخست وزیر ازبیکستان و پس از درگذشت اسلام کریموف، رییس جمهور موقت در صحنه قدرت حضور داشت با کسب ۶۱. ۸۸ در صد آرا پیروز و رییس جمهور این کشور معرفی شد. در این میان نوشتار زیر به چالش های عمده فراروی داخلی و وی و نگاه وی به انجام اصلاحات با شیب ملایم در عرصه داخل و خارج پرداخته می شود.
چالش های عمده داخلی و شیب ملایم اصلاحات داخلی میرضیایف
در واقع هر چند برخی معتقدند که دولت در کنار امنیت آفرینی موضوع ثبات در رویکردهای اقتصادی علیرغم بحران مالی و پولی در منطقه، رضایت بیشتر مردم را فراهم آورده، اما عمده چالش رهبر نوین همچنان اقتصادی است. در این حال بانک جهانی در پیش بینی اخیر خود اعلام کرد رشد اقتصادی در منطقه آسیای مرکزی در سال آینده ۳.۲ درصد و اصطلاح نا امید کننده را برای این رشد بکار برد. در این بین باید توجه داشت که در عرصه داخلی جمعیت ۳۰ میلیون نفری کشور و میراث دولت اقتدارگرا با چالش اقتصادی بیکاری، دستمزد پایین، کاهش پول های ارسالی کارگران مهاجر روسیه (کارگران مهاجر حداقل دو تا سه و نیم میلیون نفر و بیش تر در روسیه) ، کمبود گاز، بازار سیاه ارز و تفاوت گسترده نرخ رسمی و بازاری، تورم، تسلط زیاد دولت بر اقتصاد، مشکلات سیستم های آبیاری و مساله آب، سرمایه گذاری خارجی اندک و.. روبرو بوده است. در بعد دیگری نزدیک به شصت درصد از جمعیت سی میلیونی جامعه در حالی زیر ۳۰ سال هست که با افزایش نارضایتی طبقه متوسط و جوانان روبرو بوده و تهدیدات امنیتی و افراط گرایی جهادی، از جمله جنبش اسلامی ازبیکستان همچنان وجود درد. گذشته از این در حالی که عملا دختر مهم پیشین کریموف یا گلناره از سال ۲۰۱۴ از جانشینی بالقوه ریاست جمهوری حذف شده وضعیت کنونی چینش در بدنه قدرت خود چالش نوینی برای ضیایف است. در این بین آینده افراد و جایگاه های یولداشف ، عظیمف و عنایتف ، نوع کنش اپوزسیون کوچک زیر کنترل شدید امنیتی داخلی، گروه های قدرتمند افراد سمرقند، تاشکند و فرغانه، نگاه به نوع اصلاحات اساسی قانون اساسی در زمستان ۱۳۹۳ (که نظام کشور به نیمه پارلمانی تبدیل شد) هم چالش های مهم و بنیادین است. در کنار این نیز باید توجه داشت که چالش برخورد با حزب جانبدار آزادی قراقالپاقستان با ادعای بیش از یک سوم کشور، نوع رابطه با اقلیت مهم تاجیک چون بخارا و سمرقند و تاثیر گذاری احتمالی آنها در هر نوع افزایش تنش در روابط تاجیکستان و ازبیکستان (رحمان در گذشته گفته بود این شهرها روزی به تاجیکستان بازگردانده می شود)، تداوم یا گشایش در سیاست زبانی ازبیکستان، برخورد با رهبران جامعه مدنی فعالان حقوق بشر و.. هر یک به نوبه خود می تواند چالشی در حوزه های سیاسی ، اجتماعی و امنیتی دولت تاشکند باشد.
در این میان به نظر می رسد میرضایف با حفظ سیاست ها و تاکتیک های کریموف برخی اصلاحات آهسته با شیب ملایم را در حوزه داخلی اجرا کند. در واقع وی هر چند مشهور به سرسختی و خشونت فیزیکی و نزدیکی به اندیشه کریموف مشهور است، اما پس از حدود ۱۳سال نخست وزیری وضعیت جمهوری ازبیکستان را می شناسد و با توجه به رویکردهایی چند ماه گذشته چون نوع مدیریت بحران جانشینی بدون شورش داخلی و نمود بیرونی اپوزیسیون داخلی و خارج نشین تغییر جهت گیری های سیاسی اقتصادی رویکردهایی با هدف انجام اصلاحات و تصویب قانون مبارزه با فساد، آزادسازی بازار ارز ، جلب سرمایه گذاری خارجی اصلاحات آرام را در نظر دارد. این امر در حوزه های گوناگونی چون توجه به احداث مناطق آزاد تجاری در ولایات، تنوع بخشیدن به اقتصاد، جلب سرمایه گذاری خارجی، بهبود جدی فضای اقتصادی و تجاری و ورود سرمایه‌های خارجی (۴۰ میلیارد دلار برای پنج سال آینده ) ، پشتیبانی از بازرگانی و جذب سرمایه گذاری خارجی ، برنامه مبارزه با فساد، کاهش نقش برجسته و زیاد مالکیت دولتی در بخش های راهبردی، اصلاحات تدریجی اجتماعی و... تلاش خواهد کرد تا بدون شتابزده گی و حفظ ثبات و جلوگیری از اغتشاشات اجتماعی بر کاهش نارضایتی اجتماعی و افزایش فعالیت های اقتصادی و نوسازی تاکید کند.
شیب ملایم اصلاحات در سیاست خارجی میرضیایف
در دوران رییس جمهور پیشین ازبیکستان به نگاه برخی سیاستی انزواگرایانه و برخی دیگر پاندولی و متوازن را مدنظر داشت. در این مسیر میرضیایف مجری برنامه های کریموف بود در سال های گذشته سیاست خارجی اصولی چون عدم عضویت در بلوک های نظامی، عدم مشارکت در عملیات حفظ صلح، عدم میانجی گری خارجی در کشورهای آسیای مرکزی و.. را در نظر داشت و درهمین مسیر عدم عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و بی توجهی به امنیت جمعی مدنظر بود. اما در وضعیت نوین اگر به رویکردهای چند ماه گذشته میرضیایف توجه کنیم دعوت از ناظران غربی برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری ، تشدید تبادل هیات‌ها بین ازبیکستان و تاجیکستان، بهبود روابط با همسایه گان و برخی بازیگران دیگر منطقه ای چون ترکیه نشان از نگاهی نوین به سیاست خارجی است. در این میان به نظر میرسد چین همچنان بهترین شریک ازبیکستان به شمار رود. چرا که از یک سو پکن بدون در خواست های غربی چون حقوق بشر و آزادی سیاسی آماده همکاری است و از سویی نیز به دلیل تحریم‌های غربی و رکود در اقتصاد، چین برای سرمایه گذاری در ازبیکستان جایگزین خوبی برای مسکو ( با درخواست های گسترده سیاسی و اقتصادی) است لذا توجه به روابط ابعاد نوینی خواهد یافت.
در بعد دیگری برخی ضیایف را طرفدار روسیه میدانند. در این بین دیدار وی با ولادیمیر پوتین و سخنان پوتین در مورد پیروزی قاطع میرضیایف و دعوت وی به مسکو در کنار دیدار وزیران دفاع روسیه و ازبیکستان و تمرکز بر گسترش همکاری‌های نظامی و دوجانبه برای سال ۲۰۱۷ میلادی، اقدامات مشترک و تحکیم پتانسیل‌های نظامی و مدرنیزه، تجهیز نیروهای مسلح ازبیکستان با فناوری‌های روسیه تا سال ۲۰۲۰ میلادی نشان از آغاز روندی نوین در روابط دو کشور است. در همین میان به نظر میرسد تلاش مسکو نیز برای متقاعد کردن تاشکند به ورود به اتحاد اقتصادی اوراسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی و افزایش مبادله تجاری گسترده تر شود
در حوزه ای دیگر با وجود تعطیلی مرکز رییس دفتر ناتو در تاشکند ازبیکستان ، سفر اخیر معاون دستیار وزیر امور خارجه امریکا در امور آسیای جنوبی و مرکزی به ازبیکستان، استراتژی جدید امریکا در بازگشت به آسیای مرکزی و رفع ادعاهای در مورد «نقض حقوق بشر در ازبیکستان» ممکن است تاشکند را وادارد تا برای حداکثر رسانیدن منافع سیاسی، مالی و اقتصادی گام هایی برای حفظ توازن بردارد.
گذشته از این به نظر می رسد از یک سو هر چند کریموف با چهار کشور همسایه خویش در آسیای مرکزی روابط متشنج داشت، اما بنا به اعلام میرضیایف، آسیای مرکزی در دیپلوماسی خارجی تاشکند در اولویت قرارخواهد گرفت. در این تبریک هر یک از رهبران ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان و فوری تاجیکستان بعد از پیروزی « میرضیایف » کاهش تنش و یا لغو ویزا برای ساکنان مناطق مرزی، عدم طرح نیروگاه برق آبی راغون در سخنرانی امسال وزیر امورخارجه ازبیکستان در نشست مجمع عمومی، در کنارتوجه تاشکند به حفظ جایگاه ژیوپولیتیک ازبیکستان در کنار رقابت با قزاقستان، دوری از اقدامات تند چون مسدود کردن راه آهن، در اولویت بودن عدم تحریک مناقشات منطقه ای ،حل مشکلات امنیت انرژی و مرزها و اختلافات مرزی حل نشده و ناحیه های جداشده در عین رقابت های منطقه ای بر سر آب و منابع دیگر و نیاز ازبیکستان به آب قرقیزستان و تاجیکستان همه گی بسترهای نوینی برای تنش زدایی منطقه ای از سوی تاشکند است.
آنچه مشخص است برنامه پیش از انتخابات « شوکت میرضیایف » در مورد انجام اصلاحات سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی و اقتصاد باز ازبیکستان و جذب سرمایه های خارجی بدون سیاست خارجی خوب و بدون تنش غیر ممکن است. در این بین در سیاست خارجی رهبر نوین تغییر گسترده رویه سیاست خارجی با توجه به چارچوب اصلاحات اساسی قانون اساسی مدنظر نیست، اما همچنان توازن پایدار بین منافع قدرت های بزرگ جهان روسیه، امریکا، چین، اتحادیه اروپا و گسترش آرام و ملایم روابط با کشورهایی همسایه و منطقه ای مد نظر خواهد بود. چنانچه سفر اردوغان به ازبیکستان پس از یک دوره سرد در روابط و اظهار امیدواری وی در مورد نخستین سفر خارجی رییس جمهور آینده ازبیکستان به ترکیه و تعمیق روابط دوجانبه و در کنار آن احتمال بهبود در روابط تاشکند با ایران، اتحادیه اروپا و سایر بازیگران نیز می تواند قابل درک باشد.
بامداد ـ دیدگاه ـ ۳/ ۱۶ـ ۲۱۲۶