انگیزه ها و اهداف پاکستان در نگاه به پناهنده گان افغان
فرزاد رمضانی بونش
افغانستان با داشتن میلیون ها مهاجر در جهان در شمار کشورهای با بیشترین مهاجر و پناهنده قرار دارد. در این بین در آغاز دهه هشتاد ترسایی بیش از پنج میلیون شهروند افغان، میهن خود را به مقصد پاکستان ترک کردند و با بهبود نسبی وضعیت امنیتی در افغانستان سه میلیون و هشتصد هزار پناهده افغانی به کشور خود بازگشتند اما همچنان یک میلیون و ششصد هزار پناهنده افغانی در پاکستان و حدود ۳ میلیون پناهنده غیرقانونی افغان مقیم پاکستان هستند . در این بین از سال ۲۰۰۹ ترسایی چندین بار مدت اقامت این پناهنده گان را به خواسته دولت کابل تمدید شده و پاکستان برای تمدید اقامت پناهنده گان تا ۲۰۱۷ ترسایی آماده گی کرده است اما در ماه های گذشته پناهنده گان افغانی مورد توجه بیشتری از سوی اسلام آباد قرار گرفته است. چنانچه از یک سو رییس جمهور پاکستان تاکید کرد که بازگشت پناهنده گان افغان از پاکستان برای برقراری صلح در منطقه ضروری است و از سویی دستیار ویژه نخست وزیر پاکستان هم از عدم میزبانی این کشور از پناهنده گان افغان خبر داده است. در واقع از نگاه پاکستان در چند دهه گذشته میزبان بیش از ۳ میلیون پناهنده افغان بوده است اما اکنون ادامه آن امکانپذیر نیست. در این رویکرد اسلام آباد چند رویکرد را نسبت به این مساله دنبال میکند.
نگرانی ها و مسایل امنیتی مهاجران و پناهنده گان افغانی
از گذشته منتقدان پاکستانی حضور پناهنده گان افغان معتقد بودند در گذشته بیش از پنج میلیون پناهنده افغان همراه با سلاح و مواد مخدر به پاکستان سبب بی ثباتی پاکستان شدند. این نگاه در حالی است که در نظرسنجی اخیر در ۴ ایالت این کشور اعلام شد که ۹۰ درصد مردم پاکستان مخالف عبور و مرور مهاجرین افغان به کشورشان بدون روادید هستند. موافقان براین باورند که مرز بدون نظارت بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر خط دیورند و تردد روزانه بیش از ۵۰ هزار افغان از مرز دو کشور یکی از عوامل اصلی انجام حملات تروریستی در این کشور است و این مساله عملیات علیه تروریستی را تحت تأثیر قرار می دهد. در همین راستا همچنین چندی پیش نیز پولیس و نیروی امنیتی پاکستان با انجام عملیات جست و جو در پیشاور ۱۲۰ نفر را به اتهام همکاری با گروه‌های تروریستی بازداشت کرده اند که ۳۶ نفر از آنها افغان هستند. ماه گذشته نیز مقامات پولیس پاکستان در ایالت خیبرپشتونخوا اعلام کردند که نزدیک به ۱۱۰۰ نفر را بازداشت کردند که ۶۰۰ نفر از آنها مهاجرین افغانی هستند. در این راستا اسلام آباد معتقد است کمپ های پناهنده گان افغان در پاکستان پناهگاه‌های امن تروریست‌ها است و با اینکه ارتش این کشور زیرساخت تروریست‌ها در مناطق قبایلی را نابود کرده است، اما کمپ‌های پناهنده گان افغان اکنون به پناه گاه‌‌های امن تروریست ها تبدیل شده و با انتقال تروریست‌ها از مناطق قبایلی به کمپ‌های پناهنده گان افغان عملا پناهنده گان افغان در پاکستان به مساله امنیتی تبدیل شده است. لذا روند بازگشت پناهنده گان افغان باید تکمیل شود.
هزینه های اقتصادی و اجتماعی مهاجران و پناهنده گان افغانستان
در واقع از نگاه اسلام آباد بیش از سه میلیون پناهنده افغان از چند دهه گذشته مقیم پاکستان هستند و باری بر اقتصاد این کشور است. در همین چارچوب برخی در درون احزاب و دولت اسلام آباد معتقدند اتباع افغانستان اغلب مشاغل را در سرتاسر پاکستان بدست گرفته و این موضوع فرصت های کمی را برای جوانان پاکستانی را کاهش و آنها مجبورند تا برای تامین زنده گی خود در شهرها و حتا کشورهای دیگر به دنبال فرصت باشند. حضور اتباع افغانستان در پاکستان بار مالی زیادی را به کشور ما وارد می کند و ما دیگر نمی توانیم این وضعیت را تحمل کنیم. در این بین هر چند حزب « پشتونخوا عوامی ملی » پاکستان در واکنش به اخراج پناهنده گان افغان از ایالت خیبرپشتونخوا اعلام کرده بود که افغان ها حق زنده گی در این ایالت را دارند و باید بدون هراس به کار و فعالیت خود ادامه دهند؛ اما در مقابل برخی دیگر از رهبران احزاب مخالف معتقدند که اتباع افغانستان در فعالیت های مجرمانه دست دارند و صلح و آرامش را برهم می زنند و اقتصاد پاکستان هزینه بیش از دو میلیون پناهنده افغان را تحمل نمی کند بنابراین بازگشت پناهنده گان به کشورشان مد نظر است.
اهداف سیاسی و تلاش های سیاسی و دیپلوماتیک
در واقع هرچند در یک دهه گذشته بسیاری امیدوار بودند که زمینه بازگشت پناهنده گان پیشین افغان به میهن فراهم گردد، اما نداشتن امنیت در برابر طالبان و گروه های افراطی ، نبود امنیت در ابعاد گوناگون و احساس نامنی روانی ، نبود چشم انداز روشن از وضعیت سیاسی و امنیتی افغانستان در کنار عوامل و متغیرهای امنیتی- سیاسی و انگیزه های اقتصادی بیشترین عامل را در تداوم حضور و افزایش پناهنده گان و مهاجران افغانستانی در پاکستان داشته است. در این بین هر چند فرصت های پناهنده گان افغان برای پاکستان در دهه های گذشته بی شمار بوده است و از گذشته اسلام آباد از پوتنسیال پناهنده گان بهره برده و تلاش کرده است تا از پناهنده گان به عنوان ابزاری برای چانه زنی و بهره گیری از اطلاعات، دریافت کمک های اقتصادی سیاسی امنیتی و... از نهادهای بین المللی و از نهادهای مرتبط با موضوع آواره گان از برگه آواره گان استفاده کند. اما پاکستان در وضعیت کنونی در رویکرد اعلامی می خواهد تا پناهنده گان افغان از طریق بازگشت دواطلبانه، محترمانه به کشورشان بازگردند. در این رویکرد پس از تیره شدن روابط با افغانستان به دلیل تنش‌های مرزی، مسئله بازگشت پناهنده گان را جدی تر گرفته است. در ماه های گذشته دولت پاکستان سیاست جدیدی را برای بازگشت پناهنده گان افغان از این کشور طراحی کرده و تلاش می کند از یک سو بزرگان قبایلی افغان مقیم پاکستان را برای بازگشت داوطلبانه پناهنده گان افغان متقاعد کند. در همین راستا جنرال «عبدالقادر بلوچ» وزیر امور ایالتی و مرزی پاکستان اعلام کرد که کشورش خواستار بازگشت محترمانه پناهنده گان افغان است و در بیست و هفتمین اجلاس سه جانبه میان افغانستان، پاکستان و کمیسیون سازمان ملل در امور پناهنده گان، استراتیژی راه حل ها بر بازگشت داوطلبانه آنها و ایجاد فضای مناسب بر ای این پناهنده گان تعهد کرد. اما در بعد دیگری تلاش کرده است تا به استفاده ابزاری سیاسی از موضوع مهاجرین توجه کند. در این حال تنش های بین دو کشور در سال های اخیر، عمق استراتیژیک در منازعه با هند و رقابت با ایران ، توسعه سرمایه گذاری خارجی و حضور هندوستان در افغانستان در شرایطی است که اسلام آباد معتقد است دولت هند نقش مهمی در حملات علیه پاکستان از خاک پاکستان ایفا می کند. لذا فشار و ضرب العجل بر ضد پناهنده گان اکنون مورد توجه بیشتری است و اقدامات شدید علیه پناهنده گان افغان در پاکستان در حالی مد نظر است که پس از جنگ تورخم بیرون راندن اتباع افغانی ، نصب پلاکاردهایی علیه پناهنده گان افغان و حکومت افغانستان ، جلوگیری از ثبت نام فرزندان پناه جوی افغان در مدارس خصوصی، بازداشت بیش از ۷ هزار پناه جوی افغانستان توسط نهادها و احزاب مد نظر بوده است. در این رویکرد هر چند قبلا پاکستان اقدام اجباری گسترده ای برای بازگرداندن افغانها به کشور انجام نداده است اما اکنون اسلام آباد در نظر دارد تا با بی توجهی به خواست تمدید اقامت پناهنده گان فغان تا سال ۲۰۲۰ ترسایی و نارضایتی در مورد سرعت بازگشت پناهنده گان افغان بر نقش ناتوان کابل را در این زمینه اشاره کند. در کنار همین مساله مهاجران افغان را به عنوان اهرم فشار مطرح کرده است. چنانچه بسیاری بر باورهستند که این رویکرد مقامات پاکستان ناشی از موضوع سیاسی و نزدیک شدن بیشتر کابل و دهلی نو می باشد و پاکستان می خواهد با استفاده از اقامت ۳ میلیون مهاجر افغان بر کابل فشار وارد و امتیازاتی اقتصادی، سیاسی و امنیتی بدست آورد.
بامداد ـ دیدګاه ـ ۳/ ۱۶ـ ۱۷۰۸