درمانده گی ۱۴۰۰ ساله و راه گشایی داهیانه اندیشمند افغانستان
سلیمان کبیر نوری
از مدت ها بدین سو پرسش های گونه گونی، در هر کجا و در هر احوالی ذهن انسان ها را به خود منهمک می سازد که گویا، چرا مسلمانان و کشور های اسلامی همه و همه با بحران های جدی و متحیر کننده اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و اخلاقی گرفتار اند؟
به ویژه توسعه و تسریع روز افزون جنگ های قومی، مذهبی در درون « جهان اسلام» از این جهان گویا خدایی و معنوی ؛ کویر وحشت و دهشت، قتل و بیرحمی، بی ناموسی و رذایل عدیده درست کرده است.
از این ها که بگذریم شیوه های عبادی و مناسک، مراسم و تکالیف شرعی و شرعی خوانده شده این آیین و قراات های گوناگون آن؛ روز تا روز با واقعیت زنده گانی و شرایط تحول یافته و منقلب شده عصر کنونی تضاد و تکر پیدا میکند. یکی از مهمترین و بارز ترین موارد همانا روزه ماه رمضان میباشد.
هفته گذشته مقاله دانشورز گرانمایه ی وطن ما محترم عالم افتخار، را زیر عنوان « روزه؛ عنعنه ماقبل عصرِ کار “اجتماعی شده” است! » به مطالعه گرفته بودم. جناب ایشان قریب همه مشکلات موضوع را با شاخص های درشت، روشن و صریح چون:
ـ روزه و سوال روز های طولانی تا شش ماهه،
ـ روزه و سوال عدم تمایز غنی و فقیر،
ـ تکلیف فردی و تعارض با مسوولیت اجتماعی،
ـ کی ها نباید روزه بگیرند و کی ها نباید مجاز باشند که روزه بگیرند؟
ـ آیا خدا به روزه بشر یا حیوان دیگر محتاج است؟!
ـ آیا تحولات و انقلابات هزاره پسین؛ اهمیت تغییر میل جنسی اعراب را هم نداشت؟!
ـ چرا زنان در امر و نهی همخوابگی با مردان؛ مورد خطاب نیستند؟!
ـ جغرافیای قرآن؛ «اُم القری و حولها» و مخاطبش «عرب زبانان» بود و هست!
ـ متباقی هرآنچه در باره روزه... بافیده و لافیده اند و می بافند و می لافند چِرت است و چرند و یاوه و دروغ و حتا شیطنت و منافقت!
به تحلیل گرفته اند. آنچه درین مقال جلیل یافتم، کشف چرایی و چگونگی عدیده ای از پروبلم های مربوطه است. آنچه بر قوت و گرانسنگی و برازنده گی ی این نوشتار می افزاید، نشان دادن راه های برون رفت از این همه منگنه ها و تنش های پیچ و در پیچ است که مسلمانان جهان با آن دست و گریبان اند. این کمینه با مطالعه آن واقعاً کیف کردم و سود بردم. اما بسیار جالب بود که سایت بی بی سی نیز عین مشکلات را در نبشته تتبعی از نام آقای حسیب عمار به دست نشر سپرده است. درین نبشته نیز مشکلاتی از روزه و روزه داری در روز های دور و دراز و ضدیت آن با اصول تندرستی و حیات به تبصره گرفته شده است. انبوه نظرات و فتوا ها و امر و نهی نامدار ترین و همه کاره ترین علمای شعب مختلفه و متضاد اسلامی بررسی شده است.
اما بدبختانه نه فقط از همه آنها کدام گشایشی حاصل نشده و کدام راه برون رفت عملی و معقول، منطقی و علمی دران ها پیشکش نشده است، بل به نظرم هنوز بر مشکلات و درماندگی ها افزوده است و حتا با طرح و توصیه احکام و فتوا های بی اساس و متضاد با نصوص غیر قابل تآویل قرآن؛ عده ای هم خود و هم خدا و هم قرآن و دین را مسخره کرده اند. مانند اینکه در روز های بسیار دراز بالای ۱۸ ساعت باید روزه مطابق ساعات مکه گرفته شود و در حالیکه آفتاب در آسمان است، روزه افطار شود وغیره.
بهتر است شما دوستان محترم صرف نظر از اینکه مقاله جناب عالم افتخار را خوانده اید و یا نه؛ این مقاله جالب و عبرت ناک بی بی سی را یکبار مرور بفرمایید:
جناب عمار در ویب سایت بی بی سی چنین به تصریحات پرداخته اند:
روزه داری در روزهای بلند؛« به تعداد ساعات روز در مکه روزه بگیرید.» همزمان با طولانی شدن روز در بعضی از کشورهای اروپایی در ماه رمضان در سال‌های اخیر، برخی دانشمندان مسلمان ساکن این کشورها می‌گویند که دراز بودن روز، روزه گرفتن را برای بسیاری‌ها در کشورهای اروپایی که طول روز در آن بیش از هجده ساعت است، به شدت دشوار می سازد.
آنها خواستار آن شده‌اند که باید راه حل شرعی برای این مشکل سنجیده شود و ساعت‌های روزه‌داری دراین سرزمین‌ها کاهش یابد.
در مقابل برخی دیگر از دانشمندان مسلمان با این نظر موافق نیستند و گفته‌اند که یک مسلمان بالغ مکلف است که تمام روز روزه بگیرد، چه روز دراز باشد چه کوتاه.
مبنای استدلال طرفین چیست؟
قرآن تصریح میکند که زمان روزه از سحر تا اول شب یعنی غروب آفتاب است. در آیه شماره ۱۸۷ سوره بقره آمده است:
« و بخورید وبنوشید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه که همانا شب است، برای شما روشن شود. سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید. »
این آیه مبنای استدلال بسیاری از فقیهان مسلمان و مجامع فقهی بوده است، از جمله دارالافتای عربستان سعودی و شیخ حسنین مخلوف، از مفتیان اعظم سابق مصر. مطابق به این دیدگاه، مسلمانان در هرجایی که باشند باید تمام روز، چه ساعت‌های آن طولانی باشد چه کوتاه، روزه بگیرند.
پروفسور عبدالفتاح ادریس، استاد فقه تطبیقی در دانشگاه الازهر معتقد است که اینجا نص قرآن مطلق است و خالی از هر نوع قید مکانی. به بیان دیگر « ساکنان سرزمین‌هایی که آفتاب در آن طلوع میکند و شب و روز در آن شناخته می‌شود، به موجب حکم این آیه، ملزم و مکلف هستند که روزه را تا غروب آفتاب کامل کنند.»
جمعی از فقیهان سنی و شیعه، از جمله شمار زیادی از فقیهان برجسته دانشگاه الازهر مانند مفتی کنونی و تعدادی از مفتیان سابق مصر که از دریچه مکتب فقهی غایت‌گرا یا فقه مقاصدی به روزه نگاه می‌کنند، این دیدگاه را به چالش گرفته و به مکانی بودن حکم آیه بالا تاکید می‌کنند.
از اهل تسنن، شیخ محمد عبده، نخستین مفتی سرزمین مصر، شیخ محمود شلتوت، شیخ جاد‌الحق علی جاد‌الحق از شیوخ اسبق الازهر، شیخ نصر فرید واصل، مفتی اسبق مصر، علامه مصطفی زرقا از سوریه، و از اهل تشیع، آیت الله ناصر مکارم شیرازی و آیت الله سید صادق حسینی شیرازی از مراجع برجسته تقلید شیعه و محسن کدیور، مجتهد و فقیه اصلاح طلب، از آن جمله هستند.
مبنای استدلال آنها، در کنار استنباط احکام از دیگر آیات قرآن و احادیث پیامبر و اصل فقهی استحسان، واقعیت‌های جغرافیایی جهان امروز است. بر اساس این دیدگاه، قرآن در آیه بالا ساکنان سرزمین‌های دارای شرایط اقلیمی مشابه را خطاب قرار داده است، نه مناطق دارای شرایط خاص اقلیمی. چرا که بر اساس آنچه علمای اصول فقه اهل تسنن می‌گویند، پدیده‌های کمیاب، حکم و قانون خاص خود را دارند.
محسن کدیور باور دارد که در آیه بالا یک بخش جغرافیایی مشخص مورد نظر است نه همه جا: «از ابتدا شارع حکم آغاز و پایان روزه را در حجاز و مناطق مشابه آن بیان کرده و در این آیه نظری به دیگر مناطق نداشته تا به اطلاق آن تمسک شود. اینکه حکم دیگر مناطق چیست به اجتهاد فقها بسته گی دارد، و الا در آیه صریحا در این زمینه چیزی نیست. به عبارت دیگر آیات و روایات از این حیث در مقام بیان نیستند تا مقدمات حکمت برای انعقاد اطلاق تمام باشد.»
سه دسته گی کشورهای جهان
امروز کره زمین را به لحاظ حکم نماز و روزه می‌توان به سه بخش جغرافیایی تقسیم کرد:
سرزمین‌هایی که بین مدار ۴۳ درجه شمالی و جنوبی قرار دارند و طول روز و شب گاهی مساوی و در نهایت، طول یکی از هفده ساعت بیشتر نمی‌باشد. در مورد حکم نماز و روزه در این مناطق فقیهان اختلاف نظرعمده ندارند. هر انسان بالغ ساکن این بخش از کره زمین که عذر شرعی ندارد، مکلف است که روزه بگیرد. سرزمین‌هایی که بین مدار ۴۳ تا ۶۶ درجه شمالی و جنوبی موقعیت دارند. طول روز بین اردیبهشت تا مرداد (ثور تا اسد، می تا اگست) از هجده تا کمتر از بیست و چهار ساعت و طول شب از چند دقیقه تا شش ساعت می رسد. مناطق قطبی که بالای مدار ۶۶ درجه و ۳۳ دقیقه شمالی و جنوبی هستند. این سرزمین ها چند ماه پی هم شب و چند ماه پی هم روز دارند.
در مورد حکم نماز و روزه در سرزمین‌های بخش سوم، فقیهان، دست کم اهل تسنن، تقریبا اتفاق نظر دارند که ساکنان آنها باید براساس مناطقی که شب و روز آن مشخص است روزه بگیرند. منتها برخی می‌گویند که مطابق به ساعت‌های روز مکه روزه بگیرند و بعضی دیگر معتقدند که بر اساس افق نزدیک ترین سرزمین معتدل روزه بگیرند.
در سنت پترزبورگ در شمال روسیه طول روز در ماه جون تا ۲۲ ساعت هم می رسد
« رحمت در برابر مشقت »
اختلاف اصلی بر سر سرزمین‌های بخش دوم است که طول روز در آن از هجده تا کمتر از بیست و چهار ساعت می رسد و نزدیک به ۳۰٪ از خشکی‌های کره زمین را تشکیل می‌دهند. کشورهای حوزه اسکاندیناوی، بریتانیا، المان، هلند، فرانسه و شمال روسیه، از جمله همین سرزمین‌ها هستند.
بسیاری‌ها در این کشورها می‌گویند که در چنین ساعات دراز روزه گرفتن بسیار دشوار خواهد بود، بخصوص برای افراد مسن.
دانشمندان مسلمانی که خواستار کاهش ساعت‌های روزه گرفتن در این کشورها هستند، به آیه ١٨٥ سوره بقره اشاره می کنند که در پی آیه صیام آمده است. این آیه تصریح میکند که « خداوند برای شما آسوده گی می‌خواهد نه مشقت و عُسر.» این به آن معناست که روزه برای بیش ازهجده ساعت برای انسان مشقت می‌آفریند و این مخالف حکمت الهی و خلاف مقاصد شارع است که برای بنده گانش رحمت می‌خواهد و در تناقض کامل با اصل رفع حَرَج است که قرآن بر آن تصریح کرده است.
به گفته شیخ مصطفی زرقا ، هم این برای عقل پذیرفتنی نیست که مثلا نمازهای روزیا شب را تنها بر نیم ساعت تقسیم کرد و هم این که، یک ساعت روزه گرفت و بیست و سه ساعت روز، روزه نگرفت.
دارالافتای مصر در این زمینه می‌گوید: « روزه گرفتن برای بیش از هجده ساعت پی هم برانسان دشوار است. کارشناسان گفته‌اند، دست برداشتن از خوردن و آشامیدن در این مدت، قطعا به بدن انسان آسیب می‌رساند و این نمی‌تواند هدف تکلیف شرعی باشد.»
مطابق دیدگاه الازهر و دارالافتای مصر، روزه‌‌داران در ماه رمضان در سرزمین‌هایی که طول روز آن بیش از هجده ساعت است، مطابق ساعت‌های روز مکه افطار کنند.
راه حل دیدگاه سنتی برای رفع این حَرَج که دارالافتای عربستان سعودی از آن نمایندگی میکند، این است که اگر کسی به دلیل دراز بودن روز یا سن بالا، نتوانست روزه بگیرد و یا روزه گرفتن به مرگ می‌انجامد یا بیماری روزه‌دار را وخیم‌تر میکند، روزه خود را افطار کند و در ماه دیگری که توان داشت، قضای آن را به جا آورد.
اما دیدگاه مقابل این است که چنین راه حلی، از یک سو افراد مکلف در این سرزمین‌ها را از فیض و برکت روزه ماه رمضان محروم میکند و از سوی دیگر در تناقض با حکم فرض بودن روزه است که مشمول همه سرزمین‌ها و همه مردم می‌شود.
'مکه؛ ملاک اوقات شرعی'
الازهر و دارالافتای مصر نماینده اصلی این دیدگاه بین علمای اهل سنت به شمار می‌روند. مطابق به این دیدگاه که به حدیثی از پیامبر که در آن از تقدیر اوقات نماز و روزه صحبت کرده، استناد میکند، باید در این سرزمین‌ها اوقات شرعی را تقدیر و قیاس کرد.
اما در مورد اینکه مطابق به ساعت‌های روز کدام شهر، ساکنان این سرزمین‌ها روزه بگیرند، نظر واحدی وجود ندارد. شماری گفته اند که مطابق به نزدیک ترین شهربه محل سکونت که روز آن کمتر از هجده ساعت است، روزه گرفته شود اما دیدگاه غالب این است که بر اساس ساعات روز مکه امساک و افطار شود.
بر اساس این دیدگاه، خداوند مکه را ام‌ّالقری (مادرشهرها) خوانده، نه تنها به خاطر اینکه قبله مسلمانان است بلکه مادر اصل است؛ هم در قبله و هم در تقدیر اوقات شرعی. وقتی اختلال در این اوقات به وجود آید، وقت مکه ملاک قرار گیرد و آنگونه که محسن کدیور نوشته « اولویت با مکه مکرمه است به دلیل اتحاد فعل مکلفین. هیچ شهر دیگری خصوصیت مورد قبول واقع شدن توسط همه مسلمانان را ندارد. اگرچه اگر کسی روز شهر دیگری را هم ملاک قرار داد روزه‌اش مقبول است.»
براین اساس مسلمانان در این سرزمین‌ها روزه خود را در فجر به وقت محل آغاز کنند و بر اساس ساعت‌های مکه در همان روز، روزه خود را تکمیل کنند. مثلا اگر صبح در سرزمین‌شان ساعت ۳ شروع می شود و مردم مکه چهارده ساعت روزه می گیرند، مسلمانان هم در این سرزمین‌ها می‌توانند ساعت پنج بعد از ظهر یعنی پس از چهارده ساعت روزه خود را افطار کنند، حتا اگر آفتاب در آسمان دیده شود.
شیخ مصطفی زرقا در پاسخ به این اشکال که وقتی آفتاب غروب نکرده باشد، مردم این سرزمین‌ها به کدام دلیل می توانند افطار کنند، نوشته است: « بر اساس همان دلیلی که دیدگاه مقابل به ساکنان سرزمین‌های قطبی که شش ماه روز دارند و شش ماه شب، جواز می‌دهد که می‌توانند افطار کنند در حالیکه روزشان دوام دارد و آفتاب در آسمان است.»
آنچه از دید او مهم است، مراعات مقاصد شرع در توزیع اوقات نماز و روزه است، به گونه ای که عُسرِ بالاتر از توان انسان پیش نیاید و مقصود شرعی بدون کم و کاست، تحقق یابد.
نظرات که تا شام ۲۷.۶.۲۰۱۵ ابراز شده:
توسط زوار
خوب بالاخره نفهمیدم که این بحث شیرین به پایان رسید یاخیر؟ خوب است که بحث متذکره بین شیعه وسنی روبرو نیست اگرنه میدید که فجایعی دیگری مانند فجایعی که داعش خلق میکند خلق میکردند نمی فهمم که خداوند اول انسان را خلق کرد یا عقل را؟ به نظر میرسد که خداوند اول انسان را خلق نموده است چون یکعده تا هنوز به جستجوی عقل اند وانرا نمی یابند.
توسط hamid
طرفداران ادیان مدعی هستند که دین برای هدایت بشریت از آسمان نازل شده اما هنوز بعد از ۱۴۰۰ سال حتا مطمین نیستند چند ساعت در روز باید روزه گرفت و یا هنوز بحث می کنند سنگسار بکنیم یا نکنیم و یا دست را باید برید و یا کوتاه کرد. این ها همه براساس کتابی است که مدعی است هیچ شک و تردیدی درآن نیست.
این ها همه نشان می دهد پیروان ادیان نه از دستورات خدا بلکه از دستورات کسانی اطاعت می کنند که خود را مفسر کلام خدا می نامند. بنابراین شما می توانید از دستورات آقای مکارم شیرازی و یا کدیور اطاعت کنید و در واقع خدای شما که به شما می گوید چه کنید و چه نکنید همان آقای کدیور و یا مکارم شیرازی است.
این آقایان بدون این که از زور استفاده کنند فقط با اقناع دینداران به این که آنها مفسران کلام خدا هستند رفتار دینداران را کنترول می کنند.خوب که دقیق شوید می بینید ریشه دین هم همین جاست. ابتدا یکی مدعی می شود که نماینده خداست و کتابی هم به مردم عرضه می کند و مردم را کنترول می کند، سپس مفسران همان کلام (که بعد معلوم می شود هزار مشکل دارد) وارد می شوند تا از این نمد برای خود کلاهی بسازند.
توسط13581127
يك راه حل هم اين است كه اصلا روزه نگيرند و بين فقهای اسلام ، اين دين رحمت ، تفرقه نيانداخته ، سبب فتنه ی جديدی نشوند.
توسطIRAN
جالب اينه تو نيم کره شمالی ساعت روز بلند تر و تو نيم کره جنوبی ساعات روز کمتره مثلاً اگر اسلام در قطب جنوب ساخته ميشد چون تو اين فصل اونجا همش شبه کلاً روزه نمي گرفتن .اين از خواص تقويم قران و مسلمانان هست که هيچ نظمی در اون وجود نداره.
توسطعلی
اميدوارم يك روزی تحقيقات وسيع علماي اعلام به اين نتيجه ختم بشه كه روزه نه تنها از نظر زماني، بلكه از نظر مكاني هم فقط واسه اهالي مكه مكرّمه واجبه!
توسطomid_azimbek
سلام و عرض ادب دارم بدین ترتیب آیه ۱۹۵ سوره بقره مبارکه ?؟
توسط majh
به جای این بحث های بی پابان چرا برای تثبیت تقویم قمری بحث نمیشه که یک بار برای همیشه ثابت بشه زمان روزه گرفتن در سال، مثلا در فصل پاییز یا زمستان.
توسط مـدارا
حال که علما دارند به این نتیجه می‌رسند که ڼ در آیه روزه یک بخش جغرافیایی مشخص مورد نظر است نه همه جا ة، کاش رودربایستی را کنار بگذارند و بگویند که قرآن یک برهه تاریخی مشخص را مورد نظر داشته و نه همه زمان‌ها، نه این که توجیهات عجیب بتراشند برای چیزهایی از قبیل مساله وجود خفت آسمان و جن در قرآن و حقوق نابرابر زن و مرد و مومن و غیرمومن و در جان و مال.
الآن در زمانه ای زنده گی می کنیم که عقل جمعی بهتر ازهرکتاب کهنی می تواند راه گشای مسایل روزمان باشد، مخصوصا که می بینیم که دستورالعمل های کتاب‌های کهن چه فجایعی را در منطقه رقم می‌زند و زده است.
http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2015/06/150625_mar_islamic_fatwa_on_ramadan
اینجانب؛ البته که دعوی ندارم که ارزش این مقاله و نظریات مندرج در آن و یا ارزش و بهای کامل مقاله و طرح و تحلیل اندیشمند وطن مان عالم افتخار، را صد فیصد دانسته ام و میتوانم سخن آخر را بگویم.
به نظرم مقاله بی بی سی؛ مقاله معلوماتی خیلی مفید و ضروری است و نه بی بی سی و نه نویسنده محترم آن جناب عمار دعوا ندارند که مسایل را طرح و ریشه یابی و حل نموده اند یا می نمایند.
ولی مقاله جناب عالم افتخار نویسنده کتاب بی پشینه و بی نظیر «معنای قرآن» به طرح و ریشه یابی و حل مشکل می پردازد.
ایشان با خود حقیقت زنده گی مشکل را مطرح می نمایند. کارگری به ایشان گفته است که برای آنکه بتوانم روزه ماه رمضان را بگیرم یک ماه رخصت بدون معاش گرفتم. یعنی گرسنگی میکشم و در خانه میخوابم؛ به زن و فرزند خود نفقه نمی آورم، روزه برای خدا میگیرم تا مرا نسوزاند . به دوزخ عذاب نکند.
می بینید که طرح مشکل فراتر از کوتاه و درازی روز هم است. اصلا چرا یک فرض خدا موجب شود که ده فرض دیگر او مانند تامین نفقه فامیل و کار ضرور و مفید به خلق الله، ازان متاثر گردد؟
نقص در خداست یا در شارع و مدعی نماینده گی خدا؟
آیا خدوند نعوذ بالله روز های بالاتر از ۱۸ ساعت تا شش ماه را نمی دانسته که روزه را از سحر تا غروب حتمی آفتاب در همه دنیا فرض کرده یا طبق قرآن کتاب خدا؛ گپ جای دیگر است؛ آیا خدا در مقابل فرضیت روزه؛ فرایض دیگر خود را فراموش کرده یا تعطیل نموده است؛ یا عقل مدعی های نماینده گی از خدا و پیغمبر قفل و مهر و موم شده میباشد؟!
به نظر من؛ در برابر درماندگی قرون و حتا ۱۴۰۰ ساله تیکه داران محترم دین و عبادات؛ آقای افتخار مشکلات را کاملاً با دیگاه روشن علمی، عقلانی و قرآنی به تحلیل گرفته و راه های برون رفت را نیز تصریح فرموده اند. ازجانب دگر، هموطنانی در پای نبشته محترم عالم افتخار نظریاتی ارایه داشته اند که در خور تعمق و تفکر است. اینگونه نظرات و جسارت ها حتا۵-۱۰سال قبل نامتصور بود.
با درنظرداشت مراتب فوق این جانب از همه عالمان روشن بین دین، دانشمندان، خردورزان، محققین و پژوهشگران اساطیر و تواریخ و جریانات عینی عصر و زمان ما؛ احترامانه و صمیمانه متوقع بوده و تقاضا به عمل می آورم که این دو مقاله را به دنبال هم به مطالعه گرفته به پخش و تعمیم مندرجات آنها میان مردم و نسل جوان همت نمایند و نظریات اضافی و تکمیلی خویش را در مورد اقامه فرمایند. این مقالات باید در تمامی مدارس و مکاتب و دانشگاه ها درس داده شود و اهل منبر باید خود را به اطلاعات و دانش های عمیق و جدید مندرج در آنها مجهز نمایند.
لینک مقاله محترم عالم افتخار که حاوی نظریات هموطنان نیز میباشد:
http://homayun.org/?p=5711
بامداد ـ دیدگاه ـ ۱ /۱۵ ـ ۲۹۰۶