آیا ایران و عربستان سعودی آشتی می کنند ؟

ولادیمیر ساژین شرق شناس و پژوهشگرعلوم سیاسی می گوید :

به نظر می رسد که در خانواده  پادشاهی عربستان سعودی تحت تاثیراوضاع جدید در خاور میانه و تغییر نقش امریکا شکاف ایجاد شده است.

سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان سعودی ، همتای ایرانی خود محمد جواد ظریف را برای دیدار رسمی به ریاض دعوت کرد. ضمن توجه به وخامت ارتباط بین دو کشور ، در جهان آنرا غیرمنتظره خواندند. دلیل تغییر شدید مواضع ضد ایرانی سعودی ها چیست؟ عکس العمل تهران چه خواهد بود؟ ولادیمیر ساژین در این رابطه می گوید :

ارتباط بین ایران و پادشاهی عربستان سعودی همواره دشوار و پیچیده بوده است و پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی در ایران نهایتاً از بین رفت. مبارزه برای سلطه در جهان اسلام ، معنا و مفهوم ارتباط آنها بود.

پس از انتخاب حسن روحانی به ریاست جمهوری ایران ، باد تغییرات از تهران وزیدن گرفت. او عملاً در خصوص قصد خود برای توسعه ارتباطات همه جانبه با عربستان سعودی گفت و آنها را « کشور برادر و همسایه » خواند. رییس جمهور جدید بارها تکرار کرد که پادشاهی عربستان سعودی«  دوست نزدیک ایران است و ابراز امیدواری نمود که همسایگان بتوانند » اختلاف نظرهای ناچیزی را که موجب وخامت ارتباط شان شده است ازبین ببرند.

پیروان در دولت نیز از رییس جمهور خود حمایت می کنند. وزیر امور خارجه ایران  محمد جواد ظریف بیان داشت که تهران برای ایجاد ارتباط با ریاض آماده است. منافع مشترک در منطقه پایه و اساس آن را ایجاد می کنند. همکاری بین دو کشور ممکن است با عث حل و فصل درگیری های منطقه و در کل جهان اسلام گردد.

کل خاور میانه ( اردن و لبنان ، عمان و مصر، ترکیه و عراق  ) به دلایل مختلف به کاهش سطح تقابل ایرانی ها و سعودی ها علاقه مندند . این تمایل آنقدر شدید است که روزنامه های عربی بارها پیشنهاد یکی از سیاست مداران بانفوذ ایرانی و رییس جمهور سابق هاشمی رفسنجانی را برای سفر به پادشاهی عربستان سعودی به نشان حسن نیت و ایجاد مسیر آشتی مقامات دو کشور یاد آوری کردند. به طور مثال در ماه مارچ رسانه های لبنانی اطلاع دادند که حسن روحانی رییس جمهور ایران دعوت نامه ای برای سفر به عربستان دریافت کرده است. در واقع وزارت امور خارجه ایران این خبر را تکذیب نمود. تهران دعوت نامه ای از سعودی ها دریافت نکرده و این بدان معناست که در برنامه های رییس جمهور ایران سفر به ریاض در آینده ای نزدیک نخواهد بود. اما هر چیزی ممکن است. کاملاً بدیهی است که دعوت نامه ی سعودی ها برای وزیر امور خارجه ایران ، پیش درآمدی برای کمیته ایران و عربستان سعودی است.

اگر چه باید خاطر نشان نمود که تا همین اواخر ریاض ، برای فراخواندن تهران به ایجاد ارتباطات بهترهیچ عجله ای نداشت. بنابراین ابتکار سعود الفیصل ، هیجان انگیز است. سرچشمه آن از کجاست؟ به نظر می رسد که در خانواده  پادشاهی عربستان سعودی تحت تاثیر اوضاع جدید در خاور میانه و تغییر نقش امریکا شکاف ایجاد شده است.

پیروان پادشاه عبدالله و پسرش متعب ، طرفدار اتحاد نظامی – سیاسی و اقتصادی تمامی شش پادشاهی خلیج فارس درساختار قدرتمند منطقه و گفتگوی برابر با ایران هستند. از طرف دیگر قبیله سعودی سدیری ، که رییس پیشین سازمان اطلاعات عربستان سعودی و شخصیت با نفوذ ، باندر بن سلطان از آنجاست ، طرفدار سلطه سعودی ها در خلیج و تقابل شدید با ایران هستند. استعفای بن سلطان از مقام ، نشان بارز موفقیت حزب پادشاهی و شروع احتمالی دگرگونی سیاست های منطقه ای و جهانی ریاض است. ولادیمیر یوسیف در این باره می گوید:

البته نباید انتظار داشت که همین فردا یا پس فردا تهران و ریاض یکدیگر را در آغوش بگیرند. منافع آنها به شدت متفاوت است. اما شرایط کنونی در جهان و در منطقه ، لزوم درک موضع طرف دیگر را دیکته می کند. فکر می کنم که ایران و عربستان در مراحل اولیه ی ارتباط ، واسطه هایی را جستجو می کنند. برای این منظور ، همانطور که بسیاری از سیاست مداران حدس می زنند بهترین واریانت پاکستان است. این کشور ، دوست نزدیک گذشته عربستان سعودی است که این اواخر ارتباط خود با ایران را بهتر می کند. شاید بهتر است که روند نورمال شدن ارتباطات دو جانبه از طریق واسطه انجام شود. مسله ی مهم در روش های نزدیکی نیست، بلکه در خود نزدیکی دو کشور است.

با این توصیفات شاید بهتر است که روند جدیدی در سیاست خارجی عربستان سعودی از جمله در ارتباط با ایران بررسی شود. اگر این خط مشی سعودی ادامه یابد ، بدون شک به فکتور ثبات در خاور میانه ای درگیر و پر آشوب تبدیل خواهد شد.

ص.ر

بامداد ـ سیاسی ـ ۱۴/۱ ـ ۱۷۰۵