افغانستان در برنامه های استراتیژیک ایران

نویسنده : نیکولای بابکین

امریکا قصد دارد پس از پایان مهلت مجوز شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۴ در افغانستان باقی بماند و فقط منتظر موافقت رییس جمهور، حامد کرزی است که هنوز از امضای توافقنامه همکاری استراتژیک با واشنگتن امتناع می کند. بر اساس گزارشات منتشره از کابل، چین، روسیه، هند، پاکستان، ترکیه و کشورهای آسیای میانه نسبت به توافقنامه نظر مثبت دارند. ایران تنها کشوری است که با امضای توافقنامه بین افغانستان و ایالات متحده امریکا مخالف است. در روزهای آینده رییس جمهور افغانستان برای مذاکره در مورد توافق افغانستان- امریکا سفر رسمی به ایران خواهد کرد.

در تهران براین باورند، که حضور نظامی امریکا و ناتو میتواند هم برای افغانستان و هم برای منطقه بطور کلی، عواقب منفی داشته باشد. با نگرانی ایرانی ها از اینکه افغانستان می تواند به اهرمی تبدیل شود، که بکمک آن امریکا از تنظیم سطح تهدیدها علیه کشورهای هممرز با افغانستان به نفع خود بهره برداری نماید، میتوان موافق بود. اما سایر همسایگان افغانستان برعکس، معتقدند، پلیس و ارتش افغانستان که کنترل بیش از هفتاد درصد خاک کشور به آنها واگذار شده، بدون حمایت نظامی امریکا مشکل بتوانند از عهده تامین نظم و امنیت کشور برآیند، با موضع مقامات ایران مخالفند. تلفات نیروهای پلیس و واحدهای محلی دفاع از خود افغانستان در حال حاضر، روزانه به بیش از ۱۰۰ نفر کشته و ۳۰۰ نفر مجروح بالغ می شود، و هیچ دلیلی هم برای اثبات این مدعا وجود ندارد، که بعد از خروج نیروهای امریکا از میزان این تلفات واز شدت درگیریهای مسلحانه کاسته خواهد شد. مرحله حاد جنگ داخلی پیش بینی می شود، هشدارهایی مبنی بر تکرار «سناریوی خونین سوریه » شنیده می شود، زیرا هیچ گروه سیاسی دارای توانایی ایجاد تعادل قوا در افغانستان نیست. هر کسی از اجتناب ناپذیری وخامت اوضاع در کشور پس از خروج قوای امریکا بیم دارد، ولی در تهران، مثل اینکه، کمتر در باره شرارتها فکر می کنند. از نظر ایرانیها اجازه ندادن به ادامه اشغال افغانستان تا سال ۲۰۲۴، بطوریکه در پیشنویس توافقنامه آمده و فعلا حامد کرزی از امضای آن خودداری می کند ، مهم است.

از منظر حقوق بین الملل دیپلوماسی ایران کاملا حق دارد کشورهمسایه اش را برای امتناع از امضای توافقنامه حضور نظامی امریکا در افغانستان زیر فشار قرار دهد. بخصوص اینکه مهلت مجور شورای امنیت سازمان ملل متحد پایان می یابد، ولی امریکایی ها تصمیم دارند بر اساس امضای توافقنامه با دولت کنونی افغانستان در این کشور بمانند. چرا که احتیاط می کنند پس از دور بعدی انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در بهار سال ۲۰۱۴ ممکن است امضا نشود. ایران قصد دارد مقامات این کشور را به امتناع از عقد قرارداد با امریکا متقاعد سازد.

کابل براین باور است، که ایران سعی میکند با ایجاد موانع در مقابل امریکا و سایر کشورهای غربی، همه زمینه های گسترش نفوذ خود در منطقه را فراهم سازد. ایران برای ایجاد مناسبات حسنه هم با دولت افغانستان و هم با اقلیت شیعه این کشور تلاش میکند. رژیم ایران با ترویج ایدیولوژی خود، باعث تنش بین پیروان اهل تسنن و تشیع میگردد. همچنین، اتهاماتی دایر بر «هجوم فرهنگی» ایران، کوشش برای کنترل افغانستان بکمک رسانه های جمعی و فعالیتهای دینی شنیده میشود. در حال حاضر ۶ کانال تلویزیونی و ۱۵ فرستنده رادیویی با پول ایران در افغانستان فعالیت می کنند. سازمان امنیت افغانستان متناوباً در باره واقعیت حمایت تهران از گروههای شورشی طرفدار ایران مخالف دولت در مناطق مختلف کشور گزارش میدهد. دولت افغانستان بارها تهران را به رعایت توافقنامه همکاری استراتژیک بین ایران و افغانستان فراخوانده است. همچنانکه معلوم است، دل کابل از اعتراض همسایه غربی به سیاست افغانستان به اندازه کافی پُراست.

اما رهبری جنبش «طالبان» که حامد کرزی را به امتناع از امضای توافقنامه با امریکا فراخوانده، با این سیاست ضد امریکایی ایران کاملا موافق است. منطق طالبان قابل درک است: آنها بامید بازگشت به کابل بعنوان طرف پیروز در جنگ داخلی آینده، با ادامه اشغال افغانستان مخالفند. اگر پیروز طالبانی ها قابل تردید باشد، در اینکه این جنگ را آنها براه خواهند انداخت، جای شکی نیست. با وجود نظام سیاسی کنونی، برقراری ثبات در افغانستان بدون «طالبان» غیرممکن است. اما طالبانی ها ضمن اولویت دادن به «قانون زور»، قصد ندارند در انتخابات ریاست جمهوری آینده افغانستان در بهار سال ۲۰۱۴ شرکت کنند. کابل و همچنین امریکاییها شانس زیادی برای رسیدن به تفاهم متقابل با طالبان ندارند. با این وجود، کابل راههای به پشت میز مذاکره نشاندن طالبان را جستجو می کند. امریکایی ها نیز به سهم خود، روی برقراری مجدد تماس مستقیم با «طالبانی ها» حساب باز کرده اند.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند، که ایران هم «طالبان ایرانی» خود را دارد. در هر صورت، ایرانیها نه تنها با طالبان مبارزه کرده اند، حتی در اغلب موارد بر سر تقسیم حوزه نفوذ با آنها به توافق رسیده اند. نمی توان چنین توافقی را در شرایط جدید منتفی دانست. طالبان برای رسیدن به هدف خود بطور کلی میتواند به ایران اتکا نمایند. زیرا، بعقیده آنها ایرانیها بسیار بهتر از امریکاییها هستند و مدعی تمام افغانستان هم نیستند. برای ایران، تسلط بر مناطق سکونت ۱۵ درصد شیعه افغانستان، که نماینده گان آنها در هیچ شرایطی نمی توانند در راس رهبری کشورقرار گیرند، مهم است. تهران بطور سنتی سعی می کند از موضع مقتدری در مناطق مسکونی اقلیت تاجیک برخوردار باشد. لازم به ذکر است، که محمود احمدی نژاد، رییس جمهور سابق ایران در نظر داشت احیای ناسیونالیسم فارسی را در مقابل موضع رهبر دینی ایران مبنی بر فقط اسلام بمثابه هویت ایرانی قرار دهد. تاجیکهای افغانستان جزو محدوده منافع ایران بوده اند و همواره از سوی ایران حمایت شده اند.

همچنین باید در نظر گرفت، که تهران می تواند بحساب بازگشت اجباری بیش از ۳ میلیون نفر مهاجر افغانی مقیم ایران که تقریبا نیمی از آنها مهاجران غیرقانونی هستند، شمار همکاران خود را در افغانستان افزایش دهد. اکثریت افغانی های مقیم ایران، با ایرانی ها ادغام شده اند، به یک زبان صحبت می کنند و دارای فرهنگ و زندگی مشترک هستند. در ماه نوامبر سال ۲۰۱۲ دولت ایران تصمیم گرفت بیش از ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از مهاجران افغانی را تا سال ۲۰۱۵ به میهن شان اخراج کند. این تصمیم با اینکه موجب خشم کابل گردید، اخراج مهاجران افغان از ایران شروع شد. بالاخره، تهران همچنان بعنوان تغذیه کننده اصلی هرات- یکی از استانهای نسبتا بزرگ افغانستان واقع در غرب کشور در مرز ایران باقی می ماند. اکثریت جمعیت هرات شیعه هستند و در سالهای جنگهای داخلی قبلی با واحدهای مسلح جنبش «طالبان» بشدت مقابله کردند. اکنون در نتیجه سرمایه گذاریهای ایران در اقتصاد هرات، حجم مبادلات بازرگانی مرزی دو طرفه تقریبا تا ۲ میلیارد دلار افزایش یافته است (اطلاعات مربوط به سال ۲۰۱۲. )

ایران بموازات گسترش بازرگانی، کارهای بازسازی، تاسیس مراکز تحصیلی و سرمایه گذاری در زیرساختها، توجه خاصی بر همکاری با مقامات استانهای همسایه در کشور افغانستان در عرصه مبارزه با قاچاق مواد مخدر مبذول میدارد. در این مورد هم ایران ایرادات جدی به امریکا دارد.

در طول ۱۲ سال حضور نیروهای ایساف (نیروهای بین المللی کمک به تامین امنیت) در افغانستان، این کشور بیش از هر کشور دیگر جهان هرویین تولید و صادر کرده است (عجب نیروهایی! عجب کمک به امنیتی! با احتساب کشتار صدها هزار نفری مردم افغانستان و ایجاد ویرانیهای عظیم مفهوم کمک به امنیت ایتلاف غربی باز هم روشنتر می شود. مترجم). امریکاییها درست در زمانی به خاک افغانستان پا گذاشتند، که در سال ۲۰۰۱ کمترین میزان مواد افیونی (مجموعا ۱۸۵ تن) از سال ۱۹۹۲ به این سو در کشور تولید می شد. تولید مواد مخدر  در افغانستان در سالهای اشغال خارجی تقریبا ۴۰ برابر افزایش یافت. ایتلاف غربی افغانستان را به یگانه رهبر قاچاقچیان مواد مخدر در جهان تبدیل کرد. امروز ۸۰ درصد محصول خشخاش جهان در افغانستان بعمل می آید. ایران در دالان ترانزیت مواد افیونی تولید شده در افغانستان و مصرف کنندگان اروپایی آن واقع است. دولت ایران سالانه بیش از ۸۰۰ میلیون دلار برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر هزینه می کند. این در حالیست، که سازمانهای بین المللی مبلغ ناقابلی، سالانه مجموعا ۱۵ میلیون دلار برای مبارزه با مواد مخدر به ایران پرداخت می کند.

اثربخشی مبارزه ایران با قاچاق مواد مخدر بسیار بالاست. برای مقایسه: اگر نیروهای انتظامی- امنیتی روسیه فقط نزدیک به ۴ درصد هرویین و دیگر مواد افیونی وارده به کشور را از دور خارج میکنند، این میزان در ایران به ۳۳ درصد بالغ می شود. ایران بلحاظ کشف و ضبط مواد مخدر پیشتاز همه کشورهای جهان است و مهمترین همکار سازمان ملل متحد در مبارزه با توزیع آنها بحساب می آید (یکی از علل اصلی خصومت امریکا و غرب با ایران درست همین واقعیت است. مترجم). (۱) در سالهای اخیر بیش از ۷۰۰ کیلومتر خندق در مرز میان ایران و افغانستان حفر شده، احداث استحکامات مرزی، از جمله آنها، موانع مجهز به سیم خاردار و دیوارهای بتونی گسترش یافته است. حاکمیت ایران هزاران مامور امنیتی و سایر نیروهای انتظامی را در شرق کشور مستقر ساخته است. سهم ایران از کشف و ضبط تریاک و مورفین در همه جهان، به ترتیب ۸۰ و ۴۰ درصد است. در مدت پنج سال اخیر ماموران انتظامی- امنیتی ایران سالانه بطور متوسط ۶۰۰ تن مواد مخدر از قاچاقچیان مصادره کرده اند. بعلت امتناع امریکایی ها از مبارزه با قاچاقچیان افغانستان، مواد مخدر برای خود ایران به یک فاجعه ملی تبدیل شده است. شمار معتادان به مواد مخدر در کشور، قریب ۲ میلیون نفر تخمین زده می شود.

چاک هیل، وزیر دفاع امریکا در سفر اخیر خود به کابل اظهار اطمینان کرد، که دولت افغانستان قرارداد دوجانبه را قبل از آغاز سال ۲۰۱۴ امضا میکند. ایرانیها هم در سفر آینده رییس جمهور افغانستان به تهران، سعی خواهند کرد حامد کرزی را به خودداری از گذاشتن امضای خود پای بسته توافقی افغانستان و امریکا متقاعد سازند. تهران از سالها پیش تمایل زیادی به حضور امریکا در افغانستان ندارد.

مترجم: ا. م. شیری

زیرنویس از مترجم:

۱ ــ در باره دلیل امتناع امریکا از مبارزه با مواد مخدر در این نشانی ها بیشتر بخوانید (مقاله های «ذخیره کوکایین امریکا» و «مافیای جهانی مواد مخدر و بانکها- دو بخش »

 سیاسی ـ بامداد۱۳/۱ـ ۱۸۱۲