اخراج دسته جمعی مهاجرین افغان از ایران:
بحران انسانی در سایه نقض حقوق بین‌الملل و حق آموزش
هایده صدیقی
مقدمه
در ماه های اخیر، جمهوری اسلامی ایران اقدام به اخراج گسترده و دسته جمعی هزاران مهاجر افغان کرده است. این روند در شرایطی صورت می گیرد که افغانستان تحت حاکمیت طالبان با بحران های شدید سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی روبروست و شمار زیادی از شهروندان آن، به ویژه زنان و کودکان، برای حفظ جان، آزادی و حق آموزش، به کشورهای همسایه از جمله ایران پناه آورده اند.
این مقاله با هدف تحلیل جامع و علمی این بحران، به بررسی آن درسه بٌعد اصلی می پردازد:
نخست: تعهدات بین‌المللی ایران از منظر حقوق پناهندگی و حقوق بشر،
دوم : ریشه‌های مهاجرت اجباری و نقش ساختار سیاسی طالبان در آن،
سوم : پیامد های اخراج مهاجرین بر حق آموزش، به ویژه آموزش دختران افغان.
۱ـ زمینه شناسی مهاجرت اجباری و نقش نظام طالبان
سقوط دولت جمهوری اسلامی افغانستان در اگست ۲۰۲۱ و تسلط طالبان، نقطه عطفی در تاریخ مهاجرت اجباری افغان‌ها به شمار می رود. نظام طالبان با تحمیل سیاست‌های واپس گرایانه، موجب گسترش فقر، ناامنی و نقض سیستماتیک حقوق بشر شده است. مهم ترین عوامل موثر بر مهاجرت اجباری افغان ها عبارت‌اند از:
۱.۱ـ سرکوب حقوق زنان و دختران
طالبان آموزش دختران را بالاتر از صنف ششم ممنوع کرده و محدودیت‌های شدید اجتماعی و شغلی بر زنان اعمال نموده‌اند. این محدودیت‌ها خانواده های بسیاری را ناگزیر به ترک کشور برای حفظ حق آموزش فرزندان شان کرده است.
۱.۲ـ ناامنی و خشونت ساختاری
سرکوب مخالفان سیاسی، هدف گیری اقلیت های قومی و مذهبی، عدم حاکمیت قانون و نبود امنیت عمومی، مهاجرت را به تنها راه نجات بسیاری از افغان‌ها تبدیل کرده است.
۱.۳ـ فروپاشی اقتصادی
با قطع کمک‌های بین‌المللی و اعمال تحریم ها، اقتصاد افغانستان به مرز فروپاشی رسیده است. فقر گسترده، بیکاری و گرسنگی، محرک‌های اصلی مهاجرت به شمار می روند.
۱.۴ـ تهدید اقلیت‌ها
اقلیت‌هایی در افغانستان با خطر آزار سیستماتیک مواجه اند. ترس از پاک سازی قومی یا مذهبی، دلیل مهاجرت بسیاری از آنان است.
با توجه به این عوامل، مهاجرت افغان‌ها به ایران بیشتر از آنکه اقتصادی باشد، جنبه انسانی و پناهندگی دارد و مشمول اصول حقوق بین‌الملل بشر‌دوستانه و پناهندگی است.
۲ـ تحلیل حقوقی اقدام ایران بر اساس تعهدات بین‌المللی
۲.۱ـ اصل عدم بازگشت اجباری (Non-refoulement)
طبق پروتوکول ۱۹۶۷ الحاقی به کنوانسیون ۱۹۵۱ مربوط به وضعیت پناهندگان، ایران ملزم به رعایت اصل عدم بازگشت اجباری است. این اصل که یکی از ارکان بنیادین حقوق بین‌الملل پناهندگان است، دولت‌ها را از بازگرداندن افرادی که در معرض خطر شکنجه، تعقیب یا آسیب جدی قرار دارند، منع می کند. اخراج مهاجرین افغان به افغانستان تحت حاکمیت طالبان، نقض آشکار این اصل به شمار می رود.
۲.۲ـ ممنوعیت اخراج جمعی
بر اساس ماده ۱۳ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR)، اخراج افراد خارجی باید براساس رسیدگی قضایی و بررسی فردی انجام شود. اخراج دسته جمعی بدون دادرسی منصفانه، ناقض این ماده و مغایر با اصول عدالت است.
۲.۳ـ ممنوعیت رفتار غیرانسانی
ماده هفتم (ICCPR)هرگونه رفتارغیرانسانی، تحقیرآمیزیا شکنجه را ممنوع می داند. گزارش‌های مستند نشان می دهند که بسیاری از مهاجرین در فرایند اخراج تحت فشارهای روانی، ضرب وشتم، بازداشت خودسرانه و شرایط غیربهداشتی قرارگرفته‌اند ، که این موارد نقض جدی تعهدات حقوق بشری ایران است.
۲.۴ـ نقض حقوق کودک
ایران عضو کنوانسیون حقوق کودک (CRC) است که بر حفاظت از منافع عالیه کودک، از جمله حق آموزش، امنیت و رشد سالم تأکید دارد. اخراج اجباری کودکان مهاجر بدون ارزیابی وضعیت آنان و بدون تضمین جایگزین مناسب، نقض تعهدات ایران در چارچوب CRC محسوب می‌شود.
۳ ـ پیامد های آموزشی اخراج مهاجرین، تمرکز بر وضعیت دختران
اخراج اجباری مهاجرین افغان، به ویژه زنان و کودکان، تأثیرات ویرانگری بر حق آموزش داشته است. ایران تا پیش از اخراج ها، میزبان صدها هزار کودک مهاجر افغان بود که در مدارس دولتی و غیردولتی تحصیل می کردند.
۳.۱ـ قطع حق آموزش دختران
در افغانستان تحت حاکمیت طالبان، آموزش دختران بالاتر از صنف ششم ممنوع است. بازگرداندن دختران مهاجر به چنین ساختاری، عملاً به معنای محرومیت کامل آنان از آموزش و نقض صریح ماده ۲۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده ۲۸ کنوانسیون حقوق کودک است.
۳.۲ـ پیامدهای اجتماعی و روانی
محرومیت از آموزش، کودکان را در معرض پدیده‌هایی همچون کارکودک، ازدواج زودهنگام، فقر پایدار و افسردگی قرار می دهد. این امر نه تنها بر رشد فردی تأثیر منفی دارد، بلکه تهدیدی جدی برای توسعه پایدار و آینده افغانستان و منطقه محسوب می شود.
۳.۳ـ نابرابری جنسیتی فزاینده
اخراج مهاجرین دختر از فضای آموزشی نسبتاً امن ایران و بازگرداندن آنان به نظام تبعیض‌آمیز طالبان، شکاف جنسیتی در دسترسی به آموزش را عمیق تر می کند و فرصت‌های اجتماعی آنان را به شدت کاهش می دهد.
۴ـ ابعاد سیاسی پنهان در سیاست اخراج ایران
درتحلیل های سیاسی، این پرسش مطرح است که آیا سیاست اخراج تنها تصمیمی در راستای مدیریت امنیت مرزی است یا بخشی از راهبرد فشار بر طالبان؟
برخی تحلیل گران معتقد اند که ایران با استفاده از کارت مهاجرین افغان، در تلاش است تا توازن قدرت در روابط منطقه ای را تغییر دهد یا طالبان را به پذیرش برخی امتیازات وادار کند. با این حال، چنین سیاست‌هایی، قربانیان بی دفاع را درمعرض سرکوب بیشتر قرار می دهند و موجب انتقاد گسترده از ایران در سطح بین‌المللی می گردند.
نتیجه گیری
اخراج گسترده مهاجرین افغان از ایران، نقض صریح اصول بنیادین حقوق بین‌الملل و اقدامی غیراخلاقی در قبال یکی از آسیب پذیرترین گروه‌های انسانی است. در شرایطی که میلیون‌ها زن و کودک افغان از حق آموزش، امنیت و کرامت انسانی محروم اند، کشورهای میزبان از جمله ایران، مسوولیت اخلاقی، انسانی و حقوقی دارند تا از اخراج های غیرقانونی پرهیز کرده و چارچوب‌های حمایتی تقویت گردد.
بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۲۵ـ ۱۵۰۷
Copyright ©bamdaad 2025