درجهان ما چه میگذرد ؟
سودان: جبهه جدید ایران و روسیه در بحیره احمر
ایدان جی. سیماردون
وزیر خارجه سودان، علی الشریف، در ۱۲ فبروری اعلام کرد که سودان با ایجاد یک پایگاه دریایی روسیه در سواحل دریای سرخ موافقت کرده است. این پایگاه پس از سقوط بشار اسد، رییس جمهور سابق سوریه در دسامبر، به روسیه یک موقعیت استراتیژیک کلیدی می دهد، چراکه مسکو پایگاه‌های خود را در سوریه از دست داده است.
این تحولات همزمان با پیشروی های سریع نیروهای مسلح سودان «نیروهای مسلح سودان» در میدان نبرد رخ داده است. این نیروها موفق شده‌اند مرکز خرطوم و شهر استراتیژیک «ام روابه » را تصرف کنند. در همین حال، روابط بین المللی با « نیروهای مسلح سودان» در جنگ داخلی این کشورعلیه نیروهای پشتیبانی سریع «نیروهای پشتیبانی سریع» مورد حمایت امارات متحده عربی نیز در حال گسترش است.
تا اوایل سال ۲۰۲۴ ترسایی روسیه عمدتاً از « نیروهای پشتیبانی سریع » حمایت می کرد، اما تغییر موضع آن باعث شد مسکو به ایران که حامی اصلی «نیروهای مسلح سودان» است ، نزدیک تر شود. این تغییر، همکاری « نیروهای مسلح سودان » با اوکرایین را کاهش داد و به نفع روسیه برای تأسیس یک پایگاه دریایی در بندرسودان تمام شد.
پیامدهای گسترش نفوذ « نیروهای مسلح سودان » تنها محدود به سودان نیست، بلکه بر کل غرب آسیا نیز تأثیر گذاشته است، منطقه ای که به شدت درگیر این جنگ نیابتی است.
ایتلاف‌های متغیر در جنگ سودان
حامیان «نیروهای پشتیبانی سریع » شامل امارات متحده عربی، ارتش ملی لیبیا، چاد و تا پیش از این روسیه و کنیا بوده‌اند. در مقابل، « نیروهای مسلح سودان » از حمایت مصر، اریتریا، عربستان سعودی، اوکرایین، ترکیه، ایران و اکنون روسیه برخوردار است. این اتحادها گاهی سیال بوده‌اند و وفاداری‌ها بر اساس منافع متغیر، از جمله ذخایر طلای سودان و معاملات پرسود تسلیحاتی، تغییر کرده‌اند.
اما بزرگ ترین پیامد پیشروی‌های « نیروهای مسلح سودان» در حوزه ژیوپولیتیک خواهد بود. با توجه به اینکه ساحل سودان در دریای سرخ در میانه مسیر اسراییل و یمن قرار دارد، حمایت ایران از « نیروهای مسلح سودان» می تواند به تقویت « محور مقاومت » کمک کند و روابط اسراییل و سودان، که در سال ۲۰۲۰ ترسایی بر اساس توافق ابراهیمی برقرار شد، را به خطر بیندازد.
دامنه نفوذ ایران در سودان بستگی به میزان حمایت یا تضعیف « نیروهای مسلح سودان » توسط کشورهای غربی و متحدان آن ها خواهد داشت.
ریشه‌های جنگ داخلی کنونی
سودان از زمان استقلال خود در سال ۱۹۵۶ تقریباً همواره درگیر جنگ داخلی بوده است. در سال ۱۹۸۹، عمر البشیر نخست وزیر وقت، صادق المهدی، را سرنگون کرد و خرطوم را با ایران متحد ساخت. ایران در ازای دسترسی به بندر سودان در دریای سرخ، تسلیحات در اختیار سودان قرار داد. این حمایت ایران به دلیل نسل کشی در دارفور بحث برانگیز شد.
با این حال، روابط ایران و سودان در پی تشدید تنش‌های ایران و عربستان سعودی تیره شد. از سال ۲۰۱۴، سودان تمامی مراکز فرهنگی ایران را بست و دیپلمات‌های ایرانی را اخراج کرد. سال بعد، سودان نیروهای « نیروهای پشتیبانی سریع » را برای حمایت از ایتلاف تحت رهبری عربستان سعودی علیه نیروهای هم پیمان انصارالله در یمن اعزام کرد.
در سال ۲۰۱۶ ترسایی پس از حمله معترضان ایرانی به اماکن دیپلوماتیک عربستان در واکنش به اعدام شیخ نمر باقر النمر، سودان به همراه سایر کشورهای عربی روابط خود را با ایران قطع کرد. در همان سال، خرطوم روند عادی سازی روابط با اسراییل را آغاز کرد.
در سال ۲۰۱۹، اعتراضاتی علیه افزایش هزینه‌های زنده گی در سودان آغاز شد. در اپریل همان سال، ارتش سودان ( که شامل بخش هایی از «نیروهای مسلح سودان» و «نیروهای پشتیبانی سریع» نیز بود ) دولت را سرنگون کرد. درگیری قدرت میان « نیروهای مسلح سودان» و «نیروهای پشتیبانی سریع» در اپریل ۲۰۲۳ ترسایی به جنگ تبدیل شد، زمانی که نیروهای « نیروهای پشتیبانی سریع » میدان هوایی خرطوم، کاخ ریاست جمهوری و چندین پایگاه نظامی مهم را تصرف کردند.
از جنگ داخلی تا جنگ نیابتی
با طولانی شدن جنگ، قدرت های خارجی نیز مداخله کردند. امارات متحده عربی به دلیل همکاری گذشته اش با « نیروهای پشتیبانی سریع » علیه انصارالله در یمن، این نیروها را مسلح کرد و در برابر آن از معادن طلای تحت کنترول « نیروهای پشتیبانی سریع » بهره برداری نمود. بخش عمده‌ای از این طلا به خارج از کشور قاچاق شده است.
امارات این رابطه را مخفی نگه داشت و امیدوار بود بندری جدید در سواحل تحت کنترول « نیروهای مسلح سودان » در دریای سرخ تاسیس کند، اما پس از افشای حمایت آن از « نیروهای پشتیبانی سریع»، این طرح لغو شد. به طور گسترده‌ای اعتقاد بر این است که « نیروهای پشتیبانی سریع» بدون حمایت امارات کاملاً سقوط خواهد کرد.
چاد، همسایه غربی سودان، که به « نیروهای پشتیبانی سریع» سلاح می رساند، از این نیروها حمایت می کند. ارتش ملی لیبیا نیز در ازای قاچاق کالاهایی همچون طلا، چرس و موترهای دزدی شده به «نیروهای پشتیبانی سریع» کمک می کند.
روسیه که پیش از جنگ در حال استخراج طلا از معادن سودان بود، ابتدا از « نیروهای پشتیبانی سریع » حمایت کرد. اما در سال گذشته، حمایت خود را به سمت « نیروهای مسلح سودان» تغییر داد تا از طریق آن به بندر سودان دسترسی پیدا کند. همچنین، کینیا که قبلاً « نیروهای پشتیبانی سریع » را به رسمیت شناخته بود، اکنون به حمایت از « نیروهای مسلح سودان » روی آورده است.
بزرگ ترین حامی « نیروهای مسلح سودان»، مصر است که نه تنها سلاح تأمین می کند، بلکه با حملات هوایی و اعزام نیرو مستقیماً در جنگ دخالت کرده است. قاهره امیدوار است که « نیروهای مسلح سودان» یک متحد قابل‌اعتماد در برابر اتیوپیا باشد، کشوری که متهم به سرقت منابع آبی نیل است. با این حال، اولویت اصلی مصر، تضمین ثبات در سودان و کنترول موج پناهجویان است. هرگاه « نیروهای مسلح سودان» در جبهه‌های جنگ دچار مشکل شده، مصر حمایت خود را کاهش داده است.
ترکیه، اوکرایین و اریتریا: حمایت از نیروهای مسلح سودان «نیروهای مسلح سودان»
ترکیه نیز از طریق مصر به نیروهای مسلح سودان «نیروهای مسلح سودان» سلاح ارسال می کند. اوکرایین ابتدا نیروهایی را برای مقابله با روسیه اعزام کرد، اما اکنون در حال آموزش نیروی هوایی سودان است. اریتریا که هم مرز با سودان است، نیز از شبه نظامیان هم پیمان با « نیروهای مسلح سودان» حمایت کرده است.
نقش غیرمنتظره ایران در سودان
شاید شگفت انگیزترین تحول، نقش ایران باشد که پیش تر دشمن سودان محسوب می شد. پس از قطع روابط و عادی سازی مناسبات سودان با اسراییل، « نیروهای مسلح سودان » تغییر موضع داده و به دنبال حمایت ایران رفته است.
یکی از دلایل این نزدیکی، ناامیدی مطلق « نیروهای مسلح سودان » بود؛ چرا که در طول سال ۲۰۲۳ ترسایی این نیرو بارها زمین‌های تحت کنترول خود را از دست داد و تقریباً پایتخت و شهر دوم، ام درمان، را نیز از دست داد. مهم ترین متحد آن، یعنی مصر، به دلیل نارضایتی از عملکرد « نیروهای مسلح سودان » و تمرکز بر بحران اقتصادی داخلی خود، حمایت خود را کاهش داد.
محور ایران، عربستان و سودان
بهبود روابط ایران و عربستان سعودی برای سودان یک الگو شد. همچنین، کشف حمایت امارات از « نیروهای پشتیبانی سریع » باعث شد که منافع ایران و « نیروهای مسلح سودان » همسو شوند؛ زیرا ایران نیز در یمن از دولت صنعا در برابر نیروهای نیابتی امارات حمایت می کند.
با آغاز حملات اسراییل به غزه ، ایران انگیزه بیشتری برای همکاری با سودان پیدا کرد که در موقعیت استراتیژیکی میان اسراییل و یمن قراردارد. در اکتوبر ۲۰۲۳، « نیروهای مسلح سودان » روابط خود را با ایران عادی کرد و دو ماه بعد، ایران صادرات سلاح « به ویژه پهپادها ) را آغاز نمود. در فبروری ۲۰۲۴ ترسایی همین پهپادها به شکستن محاصره « ام درمان» کمک کردند.
پیشروی‌های « نیروهای مسلح سودان » و پیامدهای آن بر غرب آسیا
در سال ۲۰۲۴ ترسایی «نیروهای مسلح سودان» شهرهای کلیدی را تصرف کرده و مناطق پرجمعیت را تحت کنترول درآورده است، در حالی که «نیروهای پشتیبانی سریع» به غرب عقب نشینی کرده است. اگر تغییرات عمده‌ای رخ ندهد، پیروزی «نیروهای مسلح سودان» محتمل به نظر می رسد.
طول مدت جنگ تا حد زیادی به امارات متحده عربی بستگی دارد، زیرا حمایت آن برای « نیروهای پشتیبانی سریع» حیاتی است. یکی از دلایل حمایت ابوظبی از « نیروهای پشتیبانی سریع »، مقابله با دولت صنعا در یمن بود. اما حتا اگر « نیروهای پشتیبانی سریع » بتواند پیشروی « نیروهای مسلح سودان» را کٌند کند، به نظر نمی رسد که قدرت کافی برای ورود به جنگ یمن را داشته باشد.
در نتیجه، تنها انگیزه باقی مانده امارات برای حمایت از « نیروهای پشتیبانی سریع»، طلا است. در سال منتهی به جنگ، امارات ۲.۳ میلیارد دلار طلا وارد کرد و این رقم از آن زمان افزایش یافته است. با این حال، تأمین تجهیزات « نیروهای پشتیبانی سریع » هر روز دشوارتر و پرهزینه تر می شود، زیرا « نیروهای مسلح سودان» در متوقف کردن محموله‌های تسلیحاتی توانمند تر شده است.
علاوه بر این، ایالات متحده امریکا در جنوری ۲۰۲۵ تحریم هایی را علیه شرکت های اماراتی که از « نیروهای پشتیبانی سریع » حمایت می کنند، اعمال کرد. همچنین، صدور حکم بازداشت از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی برای اعضای « نیروهای پشتیبانی سریع » و حمله اخیر این گروه به یک بیمارستان سعودی در دارفور، بیش از پیش « نیروهای پشتیبانی سریع » را منزوی کرده است. اینکه آیا این هزینه ها امارات را مجبور به تغییر سیاست خود خواهد کرد، هنوز مشخص نیست.
ایتلاف ایران و سودان: پیامدهای ژیوپولیتیکی
حمایت ایران از «نیروهای مسلح سودان»، وضعیت منطقه را تغییر خواهد داد. نخست، سودان از اسراییل فاصله گرفته است. در فبروری ۲۰۲۴، علی الصادق، وزیر خارجه « نیروهای مسلح سودان»، به تهران سفر کرد و با ابراهیم رییسی، رییس جمهور فقید ایران، دیدار کرد.
در این دیدار، رییسی کشورهایی مانند امارات متحده عربی را به دلیل عادی سازی روابط با اسراییل محکوم کرد. الصادق نیز اعتراضی نکرد و برای نخستین بار، به صراحت حملات اسراییل به غزه را محکوم کرد. پیش تر، سودان صرفاً خواستار پایان درگیری و رعایت حقوق فلسطینیان شده بود، اما این بار مستقیماً اسراییل را هدف انتقاد قرار داد.
سودان برای ایران از اهمیت استراتیژیکی برخوردار است، زیرا در دریای سرخ، میان اسراییل و یمن قرار دارد. پیش از قطع روابط ، بندر سودان مرکزی برای ارسال سلاح های ایرانی به گروه‌های مقاومت فلسطینی بود. اگر روابط تهران و خرطوم احیا شود، نه تنها حماس، بلکه یمن نیز از این ارتباط بهره مند خواهد شد.
حضور ایران در سودان همچنین می تواند به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر اسراییل و ایتلاف تحت رهبری عربستان در یمن عمل کند. سودان با هفت کشور هم مرز است، که این امر به ایران اجازه می دهد نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد. از سال ۲۰۱۸، اتیوپیا نیز به ایران نزدیک تر شده است، به ویژه پس از اینکه تهران در «جنگ تیگرای » پهپادهایی در اختیار این کشور قرار داد. این مساله می تواند ایران را به عنوان یک میانجی احتمالی در مذاکرات میان سودان و اتیوپی بر سر رود نیل مطرح کند و رقابتی را با تلاش‌های مشابه ترکیه ایجاد نماید.
چشم‌انداز آینده: نقش سایر کشورها در سودان
میزان وابستگی « نیروهای مسلح سودان » به ایران به حمایت دیگر کشورها بستگی دارد. « نیروهای مسلح سودان » حمایت‌هایی از سوی متحدان غربی همچون مصر، عربستان سعودی و ترکیه دریافت کرده است. مصر که در ماه‌های اخیر موقتاً از سودان فاصله گرفته بود، مجدداً در این کشور فعال شده و ماه گذشته اعلام کرد که با اریتریا و سومالیا برای آموزش نیروهای « نیروهای مسلح سودان» همکاری خواهد کرد.
درخواست ایران برای ایجاد پایگاه دریایی در بندرسودان ظاهراً به دلیل نگرانی از واکنش متحدان غربی رد شده است. اما ایجاد پایگاه دریایی روسیه در سواحل سودان در دریای سرخ، می تواند این خلأ را برای ایران پر کند، به ویژه پس از آنکه تهران و مسکو در جنوری ۲۰۲۵ یک توافق راهبردی تاریخی امضا کردند.
نتایج احتمالی جنگ و تأثیر آن بر منطقه
تحریم‌های امریکا علیه عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش « نیروهای مسلح سودان »، در ماه گذشته، همراه با حمایت مستمر امارات از « نیروهای پشتیبانی سریع »، ممکن است موجب نزدیکی بیشتر «نیروهای مسلح سودان» به دشمنان غرب، یعنی ایران و روسیه، شود.
پیروزی احتمالی « نیروهای مسلح سودان» می تواند در سراسر غرب آسیا تأثیر بگذارد و اتحادها و توازن قدرت را تغییر دهد. اگرچه کشورهای غربی تلاش خواهند کرد که نفوذ ایران را مهار کنند، اما تهران تا اکنون جایگاه خود را در سودان تثبیت کرده است.
موضع جدید سودان در قبال اسراییل در میان کشورهای عربی که به دنبال عادی سازی روابط با تل‌آویو هستند، به شدت چشمگیر است. پس از پایان جنگ، سودان احتمالاً از ایران برای حمایت‌هایش قدردانی خواهد کرد.
در حالی که حمایت امارات از « نیروهای پشتیبانی سریع » از نظر اقتصادی سودآور بوده است، اما ادامه آن دیگر پایدار به نظر نمی رسد. مصر، عربستان سعودی و ترکیه همچنان از « نیروهای مسلح سودان» حمایت می کنند، اما تداوم حمایت امارات از « نیروهای پشتیبانی سریع » خطر دور شدن سودان از بلوک غرب را افزایش می دهد. اگر امارات از حمایت خود دست بکشد، پیروزی « نیروهای مسلح سودان» و پایان جنگ تقریباً قطعی خواهد بود، رویدادی که اثرات پایداری بر منطقه خواهد گذاشت./ج ج
بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۲۵ـ ۰۷۰۴
Copyright ©bamdaad 2025