طرح « شام جدید » نیاز داخلی یا ضرورت منطقه‌ای

حسن فحص

بغداد، پایتخت عراق، میزبان اجلاس سران کشورهای مصر، اردن و عراق بود و سران کشورهای عربی یاد شده در نشستی گردهم آمدند که هدف از آن تاسیس یک نظام جدید منطقه‌ ای تحت عنوان « شام جدید» است. طبق سخنان مصطفی‌ الکاظمی، صدراعظم عراق، طرح « شام جدید» قرار است در آینده گسترش یابد و کشورهای سوریه، لبنان و فلسطین را نیز شامل شود. به این معنا که این طرح، نقطه آغازی برای حرکت به ‌سوی پروژه خاورمیانه بزرگ است، به‌ ویژه اینکه طرح مورد نظر، روابط بغداد، عمان و قاهره را با جهان عرب و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دچار تهدید نمی ‌کند، بلکه با چشم ‌انداز آنها درباره ایجاد یک منطقه همکاری اقتصادی عربی که هدف نهایی آن گسترش روابط اقتصادی با اروپا باشد، همسویی دارد.

اجلاس اخیر که به‌ عنوان سومین اجلاس سران کشورهای عراق، مصر و اردن به شمار می ‌رود، در ادامه تلاش ‌های قبلی برگزار شد که هدف از آنها تاسیس نظام منطقه ‌ای جدیدی در شرق جهان عرب بود. این تلاش‌ ها را حیدر العبادی، صدراعظم پیشین عراق، آغاز کرد و در دوره عادل عبدالمهدی، صدراعظم سابق عراق، برخی گام‌ های عملی در مسیر تحقق این پروژه به سمت اردن و مصر برداشته شد و زمینه ارایه این طرح را در نخستین اجلاس سه ‌جانبه قاهره که در ماه مارچ ۲۰۱۹ ترسایی برگزار شد، فراهم کرد. برگزاری نشست سران کشورهای عراق، مصر و اردن در بغداد، در سایه دولت کنونی عراق، به‌ عنوان برگه‌ قدرتی در دست مصطفی‌ الکاظمی، صدراعظم عراق محسوب می ‌شود و پیام واضحی را به جریان‌های سیاسی و مولفه‌ های مختلف و تاثیرگذار عراق می ‌رساند که دولت کنونی عراق توانایی بازگرداندن کشور را به جایگاه فراخور آن در سطح منطقه و جامعه جهانی دارد و توانسته است در این مسیر گام‌ های آغازین عملی را بردارد. میزبانی این اجلاس توسط بغداد، پیام روشنی به تمام کشورهای همسایه عراق است که عراق را در راستای گسترش نقش و نفوذش در خاورمیانه و رویارویی که با امریکا در غرب آسیا دارد، به‌عنوان « حیاط خلوت » خود می‌ داند. این پیام به همه گوشزد می‌ کند که عراق جدید، دیگر وابسته یا در محور منافع آنها نخواهد بود و منافع ملی خود را قربانی اهداف دیگران نمی ‌کند؛ بنابراین همه قدرت‌های منطقه ‌ای باید محاسبات خود را در زمینه برخورد با عراق بازنگری کنند، به ‌ویژه اینکه عراق در تلاش برای بازگشت به موقعیت تاثیرگذاراش در منطقه است و می ‌خواهد تصمیمات آن مستقل و در راستای منافع ملی خودش باشد. هدف عمده اقتصادی که عنوان اصلی جلسات سران کشورهای طرح „ شام جدید» را تشکیل می ‌دهد، فعال ‌سازی رابطه اقتصادی بین کشورهای یادشده از طریق احیای مجدد خط لوله انتقال نفت است که از مسیر اردن به بصره عراق و سینای مصر متصل می‌ شود. در‌این‌ صورت، اردن و مصر می‌ توانند به نفت عراق دسترسی پیدا کنند و در ازای صدور برق به عراق و سرمایه ‌گذاری در آن کشور، نفت عراق را به قیمت تشویقی که ۱۶ دلار نسبت به قیمت نفت در بازارهای جهانی، کمتر خواهد بود، به دست آورند. هرچند بعد اقتصادی اجلاس « شام جدید» حایز اهمیت فراوان است، اما ابعاد سیاسی این پیمان جدید و پیامدهای بعدی آن در سطح ژیوپولیتیک و ژیواستراتیژیک منطقه را نمی ‌توان نادیده گرفت، به ‌ویژه اینکه فعال ‌سازی این همکاری اقتصادی ـ سیاسی از نظر ایران دور نیست، درحالی‌که تهران، عراق را برای پیشبرد برنامه‌هایش در منطقه، مهم و حیاتی می ‌داند و با خروج عراق از حوزه نفوذ اقتصادی، سیاسی و امنیتی ‌اش به ‌شدت مخالف است. با وجود تاثیرات مثبت اقتصادی این نظام منطقه ‌ای، تهران با توجه به چالش‌های متعددی که در راستای احیای برجام با آنها روبه‌ رو است و این نگرانی را دارد که بن‌ بست مذاکرات ویانا ممکن است تمام دستاورد های گذشته را تهدید کند، نمی ‌تواند نسبت به پیامد های سیاسی طرح « شام جدید» مطمین باشد. با این‌ حال رهبران سیاسی عراق این پرسش را مطرح می ‌کنند که آیا دولت بغداد می‌ تواند با وجود شرایط دشواری که در سطح داخلی با آن روبه‌ رو است و افزون بر اینکه عراق به محور معادلات منطقه ‌ای و بین ‌المللی و درگیری‌ های مرتبط به آن تبدیل شده است، نقش فعال و سازنده‌ای در تصمیم‌ گیری‌های منطقه ‌ای داشته باشد و از ایفای نقش میانجی بین قدرت‌ های منطقه‌ ای و بین‌المللی، پا فراتر بگذارد؟ به باور این رهبران، تلاش برای توسعه و پیشرفت، حق مسلم عراق است و بغداد باید با استفاده از موقعیت ژیوپولیتیک و تاثیرگذاراش در خاورمیانه برای بازگشت به جایگاهی که فراخور این کشور در جهان عرب، در میان کشورهای منطقه و جامعه جهانی است، از هیچ تلاشی دست نکشد، هرچند شرایط دشوار و ناهنجاری‌هایی که عراق با آنها روبه‌ رو است، مانع بزرگی در مسیر تحقق این هدف است.

منبع: ایندیپندنت

بامداد ـ سیاسی ـ ۸/ ۲۱ـ ۲۹۰۶

استفاده ازمطالب بامداد با ذکرماخذ آزاد است.