رویارویی به سبک جنگ سرد و پاسخ منفی روسیه به خواسته تسلیحاتی امریکا
اهمیت زرادخانه های هسته ای در محور معادلات مسکو و واشنگتن بگونه ای است که کارشناسان مسایل نظامی می گویند که با وجود این عنصر در ساختارهای نظامی دو کشور، نمی توان از پایان جنگ سرد سخن گفت.
موج جدید مباحث مربوط به این مساله زمانی آغاز شد که باراک اوباما رییس جمهور ایالات متحده امریکا چند هفته قبل در برلین از روسیه برای کاهش بنیادین زرادخانه سلاح های هسته ای اعم از راهبردی و تاکتیکی دعوت کرد. این اندیشه ناظر بر کاهش زرادخانه های دو کشور به میزان یک سوم سطح پیش بینی شده در قرارداد سال ۲۰۱۰ است که به موجب آن ایالات متحده و روسیه باید ظرف ۷ سال آینده تعداد کلاهک هسته ای خود را تا ۱۵۵۰ عدد و موشک های حامل آنها را تا ۸۰۰ عدد کاهش دهند.
این مساله در مقطع کنونی که امریکا با بحران اقتصادی و وضعیت نابسامان مالی در بعد داخلی و ظهور قدرت های جهانی جدید و شکست رویکردهای مداخله جویانه واشنگتن در بعد خارجی دست به گریبان است، اهمیت دوچندان دارد، به ویژه اینکه باراک اوباما در سال ۲۰۰۹ به بهانه طرح ابتکار کاهش زرادخانه های هسته ای مسکو واشنگتن برنده جایزه صلح نوبل شد.
از سوی دیگر تاکید دوباره باراک اوباما بر ضرورت اقدام کشورش و روسیه بر کاستن از حجم موشک های قاره پیمای هسته ای و سکوهای پرتاب آن بار دیگر بر نگرانی کاخ سفید از توان بالای بازدارندگی تسلیحات بالستیکی و نیروهای راهبردی موشکی هسته ای روس ها صحه گذاشت.
وزن زرادخانه هسته ای روسیه در حفظ توازن قوا در سطح بین المللی و معادلات جهانی و منطقه ای مسکو به میزانی است که اوباما در سفر چندی پیش خود به برلین و پس از مذاکره با انگلا مرکل صدراعظم المان به صراحت به پوتین پیشنهاد کرد زرادخانه اتمی امریکا و روسیه به میزان یک سوم کاهش یابد تا به این ترتیب به رویارویی اتمی دوران جنگ سرد پایان داده شود.
روس ها که از سال های نخست فروپاشی شوروی سابق در دهه ۱۹۹۰ و پذیرش پیشنهادهای تحمیلی غرب در آن دوره فاصله گرفته و در یک دهه اخیر به تقویت بنیان های اقتصادی و نظامی خود پرداخته اند، به سرعت به این پیشنهاد پاسخ منفی دادند.
در همین راستا پوتین رییس جمهوری روسیه در نشست مشورتی در سن پطرزبورگ با رد درخواست همتای امریکایی خود برای کاهش زرادخانه های هسته ای اعلام کرد: نمی توانیم اجازه دهیم توازن نظام بازدارندگی اتمی به هم بخورد. بازدهی نیروهای اتمی ما نباید پایین برود و به همین دلیل اجرای طرح های مربوط به دفاع هوا – فضا ، در آینده هم یکی از محورهای کلیدی توسعه نظامی خواهد بود. پوتین که با تجربه فعالیت در سازمان اطلاعاتی جاسوسی شوروی سابق موسوم به کا.گ.ب ذهنیت روشنی از رویکردهای بلندمدت جاه طلبانه و توسعه طلبانه امریکایی در چارچوب ناتو و اجرای خزنده طرح استقرار سپر دفاع موشکی جهان شمول واشنگتن دارد، نه تنها درخواست اوباما برای کاهش تسلیحات بالستیکی دو کشور را رد کرد، بلکه به صراحت تاکید کرد که مسکو در آینده نیز سرمایه گذاری های بیشتری در این حوزه انجام خواهد داد.
از سوی دیگر روس ها خوب می دانند که در جهان امروزی، موضوع برخورداری از زرادخانه هسته ای محدود به مناسبات مسکو و واشنگتن نیست و به مقوله ای جهان شمول تبدیل شده که کشورهای زیادی که بخش عمده آنها را متحدان امریکا تشکیل می دهد، در آن درگیرهستند. پوتین با درک اهمیت این موضوع در معادلات بین المللی و کاهش روزافزون وزن و جایگاه ساختارهای بین المللی مانند سازمان ملل به عنوان ابزار دست قدرت های غربی تاکید کرد که امروزه دیگر نه تنها امریکا، بلکه دیگر کشورها هم تسلیحات تهاجمی خود و از جمله موشکهای میان برد را به طور فعال توسعه می دهند. در واقع تمام همسایگان ما مشغول توسعه این سیستم ها هستند.
دمیتری راگوزین معاون نخست وزیر روسیه نیز که به صراحت لهجه و رک گویی در میان سیاستمداران روس معروف است، با قاطعیت بیشتری در خصوص درخواست اوباما برای کاهش زرادخانه هسته ای دو کشور اظهار نظر کرد و رییس جمهوری امریکا را در این حوزه آماتور خواند. راگوزین که چندین سال نماینده روسیه در ناتو بوده و بارها این سازمان نظامی منطقه ای را به چنگ انداختن به بهانه های غیرقابل قبول در استقرار دفاع سپر دفاع موشکی امریکا در مرزهای غربی روسیه متهم کرده است، گفت: این امر ـ پیشنهاد کاهش تسلیحات هسته ای ـ نشان می دهد که اوباما یا ماهیت مساله را در نمی کند و یا آشکارا در این باره دروغ می گوید.
معاون نخست وزیر روسیه که به دلیل حضور بلندت مدت در ناتو به عنوان ساختار نظامی و تهاجمی مداخله گر جریان سلطه در معادلات بین المللی با رویکردهای بلندمدت غرب در خصوص کشورش آشنا می باشد، با ابراز ناخرسندی از پیشنهاد اوباما اعلام کرد: پدافند ضدموشکی اروپا بخشی از دفاع جهانی بزرگ می باشد. در این حال چطور می شود به طور جدی از ضرورت کاهش توان راهبردی سخن گفت و در عین حال ناتوانی خود (از نیل به توافق در مورد پدافند ضد موشکی) را به نمایش گذاشت؟
روسها که پیش از این در تابستان ۲۰۱۰ در دوره ریاست جمهوری دمیتری مدودیف و به دلیل سیاستگزاری های خارجی غربگرایانه وی در دام عقب نشینی های تاکتیکی امریکاییان - به شکل توقف کوتاه مدت استقرار اجزای سپر دفاع موشکی در خاک جمهوری چک و لهستان - گرفتار شده و به امید دستیابی به سرمایه گذاری و دانش پیشرفته غربی با غرب در سازمان ملل هم آوا شده بودند، این بار با تجربه اندوزی از آن رویداد، اعتنایی به پیشنهاد اوباما برای کاهش تسلیحات راهبردی هسته ای نکردند.
یوری اوشاکوف دستیار رییس جمهوری روسیه از جمله این افراد بود که اعلام کرد اوباما پیش از این به طور رسمی مقاصد خود در مورد کاهش تسلیحات اتمی را به مسکو بیان کرده است. وی گفت: موقعیت کنونی با وضعیت دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ تفاوت دارد. در آن زمان تنها امریکا و شوروی در مورد کاهش زرادخانه اتمی مذاکره می کردند، اما اینک باید به مسئله از دیدگاه گسترده تر نگاه کرد و دایره طرف های احتمالی گفت وگو در این مورد را گسترش داد.
رویکرد مقام های ارشد روس در پاسخ منفی به پیشنهاد اوباما برای کاهش زرادخانه های هسته ای دو کشور با استقبال کارشناسان سیاسی و نظامی روس نیز مواجه شد و آنان نسبت به ناخرسندی سیاستمداران شان در این باره واکنش مثبت نشان دادند.
ولادیمیر انوخین معاون اکادمی مسایل راهبردی روسیه در همین ارتباط گفت: در موقعیتی که در زمان حاضر در حال شکل گیری است و نیروهای اتمی چین رو به توسعه میباشد و اقدامات تحریک آمیز امریکا در بخش ضدموشکی ادامه دارد، ما به چنین ابتکاراتی (پیشنهاد رییس جمهورامریکا) هیچ نیازی نداریم.
وی افزود: به ویژه اینکه روشن است که امریکا سیاست استانداردهای دوگانه را در این باره پیاده می کند. اعلامیه های مربوط به سوریه و پدافند ضد موشکی نشان میدهد که امریکا با از دست دادن کنترل بر فضای جهانی اینک در جستجوی راه دفاع از منافع خود به حساب به ظاهر مشارکت با روسیه می باشد.
یوگنی میاسنیکوف رییس مرکز مطالعه کنترل تسلیحات روسیه نیز بر این باور است که این ابتکار از نظر سیاست داخلی برای باراک اوباما مهم است، زیرا نخست او به این وسیله تعهدات خود را اجرا می کند و دوم اینکه می تواند بودجه قابل توجهی صرفه جویی کند.
میاسنیکوف اضافه می کند: اگر خطر انتقاد از سوی جمهوری خواهان نبود، اوباما می توانست بدون روسیه هم این کاهش ها را انجام دهد. کارشناس روس ادامه می دهد: واقعیت این است که امروزه ثبات راهبردی توسط نه تنها وجود سلاح های هسته ای بلکه عواملی چون سپر دفاع ضد موشکی، ساخت سلاح هسته ای، احتمال استقرار سلاح های دقیق غیر در فضای کیهانی و عدم شرکت بعضی کشورها در توافقات مربوط به خلع سلاح هسته ای تعیین می شود. با وجود این که باراک اوباما در پیام ماه اپریل امسال خود برای ولادیمیر پوتین اظهار امیدواری کرد که دو کشور در سپتامبر موافقتنامه چارچوبی درباره کاهش زرادخانه های هسته ای را امضا کنند، میاسنیکوف بعید می داند که این کار بتواند در این مدت کوتاه انجام شود.
تجزیه و تحلیل اظهارات و پیشنهادهای مقام های امریکایی درباره کاهش زرادخانه های هسته ای این کشور و روسیه در ماه های اخیر نشان می دهد که واشنگتن در راستای تکمیل سناریوی تضعیف کرملین به دنبال بی اثر کردن تنها مزیت نسبی روسها در معادلات جهانی در قالب تسلیحات راهبردی هسته ای می باشد. از سوی دیگر روس ها با آگاهی کامل از اهمیت بازدارنده گی نیروهای راهبردی موشکی هسته ای خود در اشکال مختلف زمینی(سکوهای پرتاب موشک های باستیک)، هوایی (هواپیماهای راهبردی دورپرواز) و دریایی (نوسازی زیردریایی های هسته ای به جای مانده از دوره شوروی سابق و طراحی و ساخت کلاس های جدید و پیشرفته آنها) در تحولات بین المللی و منطقه ای و نیز افزایش تعداد قدرت های هسته ای جهانی، به هیچ وجه حاضر به چشم پوشی از این توانمندی خود نیستند.
در نهایت می توان گفت که پابرجا بودن میراث جنگ سرد در مناسبت شکننده و غیرمطمین روسیه و امریکا از یک طرف، و پیچیده تر شدن روزافزون معادلات بین المللی و چرخش زود به زود مراکز قدرت جهانی در نقشه جغرافیایی سیاسی جهان از طرف دیگرموجب می شود که نتوان به اجرایی شدن پیشنهاد اوباما مبنی بر کاهش زرادخانه های هسته ای روسیه و امریکا در کوتاه مدت امیدوار بود و جهان همچنان باید نظاره گرنمایش یادگارهای جنگ ستارگان در عرصه مناسبت بین المللی میان کرملین و کاخ سفید باشد.
سیاسی ـ بامداد۳ /۱۳ ـ ۲۸۰۷