پیروزی جو بایدن عربستان را به فکر متحد منطقه انداخت است
شاخه زیتون بن سلمان برای اردوغان
با تغییر قریب الوقوع دولت در ایالات متحده امریکا ، خاورمیانه نیز تغییراتی را شاهد است که بروز آن در کوتاه مدت قابل تصور نبود. یکی از این تحولات، بهبود مناسبات عربستان و ترکیه است که با تماس تلفونی ملک سلمان، پادشاه عربستان و رجب طیب اردوغان ، رییس جمهوری ترکیه کلید خورد. این دو کشور از سال ۲۰۱۸ و قتل جمال خاشقجی ، روزنامه نگار منتقد حکومت عربستان در کنسولگری این کشور در استانبول، رابطه سیاسی خود را قطع کرده و در جبهه بندی‌های منطقه ای ازجمله در ماجرای تحریم قطر از سوی عربستان و متحدانش، رو‌در‌روی هم قرار گرفته بودند.
اما با گذشت بیش ازدو سال و در حالی که دونالد ترامپ ، رییس جمهوری کنونی امریکا، در حال ترک کاخ سفید است، انقره و ریاض به این نتیجه رسیده اند که زمان پایان دادن به تنش های دوجانبه فرا رسیده است. ملک سلمان هفته گذشته و قبل از آغاز نشست مجازی رهبران گروه ۲۰ به میزبانی عربستان، با اردوغان تماس تلفونی برقرار کرد و دو طرف توافق کردند برای حل تنش های دوجانبه، به مذاکرات ادامه دهند. بلافاصله پس از این گفت وگو نیز فیصل بن فرحان در گفت وگو با خبرنگاران، گزارش های رسانه ها مبنی بر تحریم کالاهای ترکیه ای در عربستان را تکذیب کرد.
اردوغان هم در سخنرانی مجازی خود در نشست گروه ۲۰، پاسخ گرمی به نشان دادن شاخه زیتون از سوی پادشاه عربستان داد و به تمجید از نقش ریاض در منطقه پرداخت و اعلام آماده گی کرد که انقره می خواهد دوستی دیرینه خود با ریاض را از سر بگیرد.
روز جمعه نیزمولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه ، از دیدارش با فیصل بن فرحان، همتای عربی خود، در حاشیه نشست سازمان همکاری های اسلامی خبر داد. با استقبال عربستان و ترکیه از بهبود روابط، می توان به این نتیجه رسید که دو طرف در شرایط فعلی در این دیدگاه مشترک هستند که همکاری بهتر از رقابت می تواند منافع آنها را تامین کند.
ترکیه و عربستان درسال های گذشته در سوریه با همکاری هم توانسته بودند حکومت بشاراسد، رییس جمهوری سوریه را تا آستانه سقوط پیش ببرند و تنها روسیه و دیگر حامیان منطقه ای سوریه باعث شدند تا کفه ترازو به سود اسد سنگینی کند. آن زمان دولت باراک اوباما، رییس جمهوری سابق امریکا نیز تمایلی برای ورود به جنگی دیگر نداشت و با ورود ترامپ به کاخ سفید هم ایالات متحده امریکا دیگر نمی خواست درگیر خاورمیانه باشد. در این خلا قدرت، بدون حضور پررنگ امریکا، رقابت عربستان و ترکیه ادامه یافت. ترامپ در زمان حضور در کاخ سفید، برای بلند پروازی‌های محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، چک سفید امضا کرده بود و در مقابل انتظار داشت تا عربستان هم با در‌آمدهای نفتی هنگفت خود، تسلیحات نظامی بیشتری از ایالات متحده امریکا خریداری کند.
اما امروز شرایط در حال تغییر‌کردن است؛ تا کمتر از دو ماه دیگر جو بایدن، رییس جمهوری منتخب امریکا، وارد کاخ سفید می شود؛ رییس جمهوری که آشکارا از منتقدان سیاست های منطقه ای عربستان به شمار می آید و ریاض بیش از انقره نیاز دارد تا مناسبات دوجانبه را بهبود ببخشد.
باتو کوشکان، استاد دانشکده اقتصاد لندن، به روزنامه دیلی‌صباح ترکیه می گوید: « دموکرات‌ها معمولا دو کشور را بیش از همه در خاورمیانه مورد انتقاد قرار می دهند؛ ترکیه و عربستان.
در شرایط فعلی و با اتفاقاتی که عربستان در دوران ریاست جمهوری ترامپ در منطقه رقم زده، توجه و حساسیت دموکرات ها روی عربستان بیشتر شده است. ریاض به طور طبیعی مورد انتقاد کنگره قراردارد و با ورود رییس جمهوری دموکرات به کاخ سفید، دشواری های عربستان دو‌چندان خواهد شد. در گذشته ، سناتورها و نماینده گان کنگره تلاش می کردند مانع از نزدیکی بیش از اندازه امریکا به عربستان شوند، اما روسای جمهوری امریکا مانع بزرگ این اقدامات محسوب می شدند. روسای جمهوری امریکا همواره عقیده داشتند با وجود اختلاف های گسترده میان واشنگتن و ریاض، منافع دو طرف حکم می کند که دو کشور مناسبات خود را حفظ کنند. همین عامل بود که مانع از اعمال تحریم های گسترده از سوی کنگره علیه عربستان پس از قتل خاشقجی شد».
نگرانی ریاض از بایدن
با ورود بایدن به کاخ سفید، انتظار می رود کم و‌بیش همین رویکرد فعلی ایالات متحده امریکا در قبال عربستان ادامه یابد، اما احتمالا تفاوت بایدن و ترامپ اینجا خواهد بود که رییس جمهوری دموکرات تلاش چندانی برای کاهش فشارهای کنگره علیه عربستان نخواهد کرد. بایدن پیش از این به صراحت خواستار پایان حمایت ایالات متحده امریکا از عملیات عربستان سعودی در یمن شده بود و احتمالا فروش سلاح های پیشرفته به عربستان را که ممکن است در درگیری های یمن استفاده شود، مسدود می کند.
از طرف دیگر، احتمال احیای برجام و پایان کمپین فشار حداکثری ترامپ بر ایران نیز نگرانی ریاض را برانگیخته است. در زمان ترامپ، عربستان سعودی متحدی ثابت قدم علیه ایران داشت، اما اکنون به نظر می رسد توافق برجام یا توافقی مشابه آن دوباره بازگردانده خواهد شد و توانایی مانور ایران در منطقه هم افزایش خواهد یافت.
ترکیه و عربستان در غیاب کامل رهبری امریکا در خاورمیانه تحت ریاست جمهوری ترامپ، دچار اختلاف های زیادی شدند؛ زیرا منافع ترکیه و آرمان های عربستان سعودی در درگیری های مختلف منطقه ای، قابل سازش نبود. اکنون با احتمال اتخاذ نقش پیشگیرانه ایالات متحده امریکا، هر دو کشور در حال آماده شدن برای انجام محاسبات جدید هستند.
بر اساس محاسبات عربستان سعودی، بدون شک ترکیه بیش از پیش در منطقه درگیر خواهد شد. ترکیه در مقایسه با دوران ریاست‌جمهوری اوباما، بازیگر منطقه‌ای قدرتمندتری شده و نشان داده است که اگر محاسبات امنیتی ایجاب کند، حتی حاضر به سرپیچی از خواست ایالات متحده است.
در این میان و در‌حالی‌که ترکیه رویکرد خصمانه به ایران ندارد، عربستان همچنان خواهان جلب حمایت انقره در برابر اقدامات و برنامه های منطقه ای ایران است. فهرستی طولانی از موضوعاتی وجود دارد که بر روند بهبود روابط ترکیه و عربستان سایه می اندازد. مصر و لیبیا ازجمله این موضوعات هستند. یک آشتی احتمالی نیازمند گام های محکم بیشتر ازجمله از سوی رهبری عربستان سعودی است که در درجه اول باید نگرانی‌های ترکیه از تحریم این کشور در کشورهای متحد عربستان را برطرف کند و در ادامه ثابت کند هنوز هم می توان مشارکت منطقه ای با عربستان داشت.
هنوز فرصت همکاری ترکیه و عربستان در زمینه مسایل منطقه ای و حل چالش ها و درگیری ها وجود دارد. ریاض تا اکنون فشارهای امارات متحده عربی را برای عادی سازی روابط با بشار اسد در سوریه رد کرده و این خبر خوبی برای اردوغان است. از طرف دیگر، جلب حمایت ترکیه برای راه حلی برای یمن نیز می تواند عربستان را در موقعیت بهتری قرار دهد. در همین حال، ایجاد روابط نزدیک بین انقره و ریاض می تواند اثرات گسترده ای داشته باشد. مصر با وجود تنش هایی که با ترکیه دارد، می تواند تحت تأثیر ریاض قرار گیرد تا روابط نزدیک تر با انقره برقرار کند. اما مانع مهم برای بهبود رابطه عربستان و ترکیه، امارات متحده عربی است که عربستان سعودی را به سمت سیاست خارجی مخربی سوق می دهد و ممکن است تلاش کند که ریاض را از تصمیم خود برای بهبود رابطه با ترکیه منصرف کند؛ اقدامی که بعید است در انجامش موفق شود./شرق
بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۲۰ـ ۰۳۱۲
Copyright ©bamdaad 2020