جایگاه جنبش غیرمتعهد ها درجهان یک قطبی ما

جایگاه جنبش غیرمتعهد ها درجهان یک قطبی ما

دکتراسد محسن زاده

هژدهمین نشست سران جنبش کشور‏های غیر متعهد، جنبش عدم انسلاک یا جنبش عدم تعهد

Non-Aligned Movement -NAM, Le Mouvement Non- Aligné)) درروزهای ۲۵ و ۲۶ اکتوبر امسال درشهرباکو پایتخت جمهوری آذربایجان و به میزبانی الهام علی اف، رییس جمهور این کشور برگزار شد.

البته هفدهمین نشست سران در سال ۱۳۹۵ خورشیدی در جزیره مارگریتا ـ ونزویلا ، و شانزدهمین آن در سال ۱۳۹۱ با شعار«صلح پایدار درسایه همکاری مشترک» در تهران برگزارشده بود.

مراسم گشایش با یک دقیقه سکوت به احترام سران فقید عضو جنبش عدم تعهد که پس از اجلاس وزیران جنبش در کاراکاس درگذشته اند، آغاز شد.

مراسم افتتاحیه در صبح جمعه با تعیین دستورالعمل اجلاس، انتخاب اعضای دفتراجلاس، تبادل نظر در باره شرکت ناظران و میهمانان ویژه درهژدهمین نشست سران جنبش آغاز و با سخنان تی جانی محمد بنده ، رییس هفتاد و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، قراات پیام سرمنشی سازمان ملل متحد ، قراات بیانیه گروه ۷۷، سخنرانی نماینده گان گروه های منطقه ای افریقا، آسیا واقیانوسیه، امریکای جنوبی و حوزه کاراییب و اروپا و گزارش وزیرخارجه آذربایجان ادامه یافت.دراین نشست نیکلاس مادورو رییس جمهوری بولیواری ونزویلا به عنوان رییس هفدهمین اجلاس سران کشورهای جنبش عدم تعهد گزارشی از کارکردهای این جنبش بین سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ ترسایی را پیشکش نمود.

جنبش غیرمنسلک و یا غیرمتعهد ، پس از سازمان ملل متحد فراگیرترین نهاد بین‌المللی است که در حال حاضر دارای ۱۲۰ عضو شامل: ۵۳ کشور از افریقا، ۲۶ کشور امریکای لاتین و کاراییب ، ۳۶ کشور از قاره آسیا، ۵ کشور اروپایی و سه کشور از اقیانوسیه است.

علاوتا این نهاد دارای ۱۷ عضو ناظر شامل: ارجنتین، ارمنستان، بوسنیا وهرزگوین، برازیل، چین، کوستاریکا، کرواسی، السالوادور، قزاقستان، قرقیزستان، مکسیکو، مونته ‌نگرو، پاراگوی، صربستان، تاجیکستان، اروگوای و اوکرایین ، و ۱۰ سازمان نیز عضو ناظر این جنبش هستند که از آن جمله می ‌توان به اتحادیه افریقا، اتحادیه عرب و سازمان ملل متحد اشاره کرد.

این حجم بالا ازکشورها که نزدیک به دوسوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می ‌دهند و از همبسته گی نسبی برخورداراند ، می‌ توانند با پیشکش نمودن سیاست بیطرفی فعال و مثبت بیش ازگذشته درعرصه‌ های بین‌المللی اثرگذارباشند.

گذرکوتاه به پیشینه جنبش :

درسال ۱۹۵۵ترسایی در«کنفرانس باندونگ »ـ اندونزیا ، با شرکت جواهر لعل نیرو ، جمال عبد الناصر و احمد سوکارنو و رهبران کشورهای هند ، مصر واندونزیا نخستین تلاش ها برای ایجاد همگرایی میان کشورهایی که پسانتربه جنبش «غیرمنسلک » و یا «غیرمتعهدها» معروف شدند را راه اندازی نمودند.

اندیشه تشکیل چنین سازمانی با پیروی ازاصول پانچاشیلا ، ریشه درمندرجات قانون اساسی اندونزیا و دیدگاه های هند درباره تعاون ، عدالت ، دموکراسی و همزیستی مسالمت آمیز ، و دگرگونی های بنیادی درمناسبات جهانی دارد.

اما این کشورها آشکارا تمایلات ضد استعماری و در بسا از موارد ضد امپریالیستی داشتند. استقلال طلبی و ملی گرایی این کشورها را با نهضت های آزادیبخش ملی آن ‌ها بصورت طبیعی به کمپ ضد امپریالیستی نزدیک میکرد. پسانتردرسال ۱۹۶۱ ترسایی اولین اجلاس سران کشورهایی غیرمنسلک با حضورمارشال یوزف بروز تیتو رهبر یوگوسلاویا ، قوام نکرومه رهبر گانا، جمال ناصر رییس جمهور مصر ، جواهر لعل نیرو نخست وزیر هند و احمد سوکارنو رهبر اندونزیا دایر، اهداف و اصول مرامی آن تدوین ، و سازمان رسماْ اعلان موجودیت نمود.

درکلیه اسناد این جنبش باسابقه و اثرگزارجهانی احترام به حقوق بشر، اهداف و اصول منشور سازمان ملل متحد ، دفاع از صلح و زنده گی درامنیت ، همزیستی مسالمت آمیز میان ملت ها ، احترام به حقوق ملت‌ها در دفاع فردی و جمعی ازخویش ، حل مسالمت آمیز مناقشات ، حمایت از حق تعیین سرنوشت، حاکمیت و استقلال ملی و تمامیت ارضی ، برابری و یکپارچه گی سرزمینی کلیه کشورها ،، مبارزه با استعمار، استعمارنو و اپارتاید ، دفاع ازحرکت های استقلال طلبانه درجهان سوم، تقویت و دفاع از چند جانبه‌ گرایی و سازمان ‌های چند جانبه ‌گرا به عنوان چارچوب کاری مناسب برای حل مشکلات، ارتقا گفت وگو میان مردم، تمدن‌ها و فرهنگ ‌ها و مذاهب ، مقابله با استفاده از ابزار زور و تهدید در روابط بین ‌المللی ، محکومیت استفاده از مزدوران درمناقشات و جنگ های نیابتی، محکومیت نسل‌ کشی، جرایم جنگی و جرایم علیه بشریت، مخالفت با تروریزم در تمامی اشکال آن برجسته گی دارد. تحقق این اهداف عمومی تا امروز دردستور کارجنبش عدم انسلاک قرارداشته و از ارزش آن کاسته نشده است..

چون پایه گذاری این جنبش جهانی نتیجه مستقیم مبارزات ضد استعماری و ضد امرپالیستی خلق ها و ایجاد شرایط جدید سیاسی ، اقتصادی و حقوقی پس از جنگ دوم جهانی بود، برای همین هم این جنبش در حیات ۵۸ ساله خود دارای وزنه و اثرگزاری متفاوت دربرخورد با معضلات منطقه وی و جهانی بود و میباشد.

با فروپاشی اردوگاه سوسیالیزم کشورهای عضو جنبش عدم منسلک دچار نوعی از سردرگمی گردید ، ولی با آنهم اماج های ضد استعماری ، صلجویانه و متمدن آن هنوز فروکش نکرده است. بنابردلیل های یاد شده این جنبش نیرومند وگسترده جهانی درجریان دو دهه گذشته نتوانست چنان که لازم بود به دستاورد های پردرخششی دست یابد.

پیامد های اجلاس باکو:

براساس رویه جنبش عدم تعهد، در فاصله بین دو نشست سران کشورهای غیرمنسلک، یک اجلاس وزرا برگزار می ‌شود که در آن تصمیمات مهم نشست سران بررسی ، و متناسب با شرایط جدید، اسناد و تصمیمات قبلی اصلاح یا تصمیمات و اسناد جدیدی مورد تصویب قرار می‌ گیرد.

اعضای جنبش با دسته ‌بندی مختلف منطقه‌ وی ریاست دوره‌ای را بر عهده می ‌گیرند. کشور میزبان به طور خودکار ریاست جنبش را تا نشست بعدی سران برعهده دارد و مسوول امور اداری و هماهنگی بین فعالیت ‌های کشورها و سازمانهای عضو میباشد. رییس دوره‌ای جنبش برای پیشبرد امور، بخشی را در وزارت‌ امور خارجه کشورش برای رسیده گی به امور جنبش طی دوره ریاست خود تشکیل می‌ دهد.

بالاترین ارگان جنبش عدام انسلاک «اجلاس سران» است که هر سه سال در یکی از کشورهای عضو تشکیل می ‌گردد.علاوه بر آن می ‌توان از اجلاس سالانه وزیران، اجلاس سالانه کارشناسان، اجلاس سالانه دفتر هماهنگی و نشست‌های تخصصی و دوره‌ای این جنبش نام برد. نشست‌های دوره‌ای جنبش در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و نشست‌های آژانس‌ها و سازمان‌های تخصصی این سازمان نیز قابل ذکر است.

جمهوری آذربایجان ازسال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ ترسایی به مدت سه سال عهده ‌دار ریاست جنبش عدم تعهد میباشد. درنشست باکو موضوعات مختلف سیاسی، مسایل مربوط به صلح ، همزیستی مسالمت آمیز، همکاری های اقتصادی ، بحران‌های منطقه‌ وی ، مبارزه با تروریزم ، نابرابری ها در مناسبات جهانی ، جنگ و محاصره اقتصادی ، تحولات شرق میانه ، امریکای لاتین و افریقا ،تهاجم نظامی ترکیه به سوریه، حفظ محیط زیست وسایر مسایل مبرم روز مورد بحث و گفت و گو قرارگرفته ، و کشورهای عضو برداشت های متفاوت شانرا از ۵ اصل پذیرفته جنبش را پیشکش میدارند.

واژه «غیرمتعهد» بار حقوقی بالایی دارد. اما درعمل برخی از این کشورها را نمی توان غیرمتعهد ها نامید. برخی از آنان چون عربستان سعودی ازتعهد گذشته و رابطه ارباب رعیتی با امریکا و ناتو دارند. این کشورها طبعا در راه اهداف جنبش خواسته یا ناخواسته به صورت مانع عمل میکنند. و اما شماری ازکشورها چون کوبا ، ونزویلا ، الجزایر ، ویتنام ، سوریه ، ایران و... با جنبش و تعهدات آن برخورد مسوولانه مینمایند.

همه تصمیمات در جنبش عدم تعهد براساس اجماع و مکانیزمی برای گسترش انسجام و وحدت اتخاذ می ‌شود. اجماع درجنبش عدم انسلاک متضمن احترام به دیدگاه‌ های مختلف میباشد. اگر چه این امر به معنای یک توافق توسط اکثریت قابل ملاحظه کشورهای عضو است، ولی به منزله درخواست یا متضمن اتفاق آرا نیست. درصورتی که کشوری با تصمیمی سازگار نباشد می ‌تواند تحفظ خود را اعلام کند.

جنبش عدم تعهد برای پیشبرد امور دست به ایجاد گروه‌های کاری زده و این گروه‌ها پیش نویس قطعنامه ‌ها را تهیه و پیشکش میدارند و برای تصویب درباره آن به رایزنی می ‌پردازند. درحال حاضر، فعال‌ ترین گروه‌ های کاری جنبش دربخش خلع سلاح، عملیات حفظ صلح، فلسطین، حقوق بشر و اصلاح شورای امنیت سازمان ملل متحد مصروف یباشند.

افغانستان که از سال ۱۹۶۱ بدینسو عضویت این جنبش را دارد ، همیشه تعهد به بی طرفی مثبت و فعال نموده و در فعالیت های این جنبش سهم گرفته است. البته این سهمگیری و مبارزه در راه تحقق اصول مرامی جنبش در دهه هشتاد ترسایی با جدیت بیشتر و در مطابقت با منافع ملی از پیش برده شده است.

درکنفرانس سران جنبش غیرمتعهدها درباکوهیات افغانی به ریاست آقای اشرف غنی رییس جمهور افغانستان شرکت نمود. سهمگیری هیات افغانی به دلیل موجودیت قوای نظامی بیگانه به خصوص ناتو در افغانستان و نبود تعریف دقیق از منافع ملی درسیاست خارجی افغانستان ، بیشترجنبه تشریفاتی داشته و دستاورد آنرا می توان در سطح مناسبات دو جانبه و یا چند جانبه منطقه وی جست و جو نمود.

آقای اشرف غنی رییس جمهور افغانستان با استفاده از کنفرانس سران جنبش غیرمتعهدها با الهام علی اوف، رییس ‌جمهور آذربایجان دیدارو گفت و گو نموده، و بر روی گسترش هرچه بیشتر روابط میان دوکشور، همکاری در باره مسایل منطقه ‌وی ، همکاری های اقتصادی و فرهنگی از جمله توافقتنامه ‌ای در عرصه مخابرات و تکنالوژی تاکید ، و تفاهمنامه‌هایی را دربخش‌های همکاری‌های فرهنگی و خط آهن میان دوکشور به امضا رسانیدند.

آذربایجان در مسیر « راه لاجورد » قراردارد و افغانستان به تازه گی با استفاده از همین راه صادرات کالایی را از راه ترکیه به اروپا آغاز نموده است.

آقای غنی در سخنرانی خود دراجلاس سران کشورهای غیرمنسلک گفت که افغانستان در حال تحول به چهارراه اقتصادی منطقه است. یک کشور محاط به خشکی حالا افتخار دارد که به یک مرکز اتصال آسیای میانه و آسیای جنوبی مبدل می شود. افغان ها اکنون به نماینده گی از خودشان حرف می زنند و دیدگاه های شان را درعرصه های مختلف و در سطوح مختلف بیان می کنند.

موصوف یاد آورشد که : « بیایید به این فکر کنیم که چگونه می‌ توانیم شکل مثبتی ازعدم انسلاک و اصطلاحات بامفهوم بی‌ طرفی را با پیروی از قواعد بازی که خودمان شصت سال قبل بیان کرده بودیم، به میان آوریم. افغانستان نباید به عنوان میدان جنگ نیروهای نیابتی یا عرصه‌ ای برای فرستادن عناصر نامطلوب/ناخوانده از همسایه ‌‌هایش به دیگر کشورهای جهان، مورد استفاده قرار گیرد. ما حق خود را برای زنده گی در صلح و رفاه بدست آورده‌ایم و مصمم به دستیابی به هدف خود هستیم.»

در این نمونه به روشنی می بینیم که دولت افغانستان نتوانست و یا نخواست با استفاده از این تربیون جهانی دیدگاه ها وخواست های مردم افغانستان درباره نابودی مراکز تربیت تروریستان در خاک پاکستان ، جلوگیری ازتمول و صدور تروریستان بین المللی و منطقه ایی چون القاعده ، طالب ، شبکه حقانی ، داعش و... به افغانستان را طرح، و خواستار مجازات کشورها و سازمانهای حامی این تروریستان گردد. جهان به نیکوی میداند که این تروریستان همه روز زمینه سازقتل ، ترور و ویرانی درافغانستان شده ، و جنگ اعلان ناشده دربرابرمردم افغانستان تهدید به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشور و نقض اصول منشور سازمان ملل متحد و پرنسیپ های جنبش غیرمتعهدها میباشد.

جایگاه امروزین جنبش عدم انسلاک :

صندوق بین المللی پول براساس داده های آماری خود، ارزش کل تولید ناخالص داخلی اعضای جنبش غیر متعهدها را در سال ۲۰۱۱ ترسایی به میزان ۹۹۰۰ میلیارد دلار تخمین نمود.کشورهای عضوجنبش عدم انسلاک از ظرفیت نسبتا بالایی دراقتصاد برخوردارند که با تکیه بر آن میتوانند قدرت اقتصادی و سیاسی بالقوه خود را به فعلیت درآورند.از سوی دیگر بزرگترین تولید کننده گان نفت دنیا دراین جنبش جای دارند که این نیز موجب اعتباربیشتر اعضای آن به حساب می گردد.
باید یادآورشد که کشورهای ایران، عربستان، ونزویلا، امارات متحده عربی، عراق، کویت، لیبیا و نیجریا از جمله کشورهای نفتی مهم عضو این جنبش به شمار می روند . جمهوری هند با تولیدات ناخالص داخلی بیش از ۱۶۷۶ میلیارد دالری بزرگ ترین اقتصاد حاضر در جنبش غیرمتعهدها محسوب می شود و پس از هند به ترتیب اندونزیا با ۸۴۵ میلیارد دلار ، عربستان با ۵۷۷ میلیارد دلار ، جمهوری اسلامی ایران با ۴۸۲ میلیارد دالر و جمهوری افریقای جنوبی با ۴۰۸ میلیارد دلار قراردارند.

با آنکه بیشتراعضای جنبش غیرمتعهدها کشورهای درحال توسعه ای هستند آنها توانسته اند درسال های اخیر با رشد اقتصادی قابل توجهی مواجه شده ، وباوجود جنگ های نیابتی ، اشغال، تحریم های اقتصادی و سیاسی ، حمایت از تولیدات داخلی وسبسایدی ها براموال صادراتی از سوی کشورهای بزرگ صنعتی به دستاوردهای ارزشمندی دست یابند. با دریغ هنوزهم آنهم بیشتر اعضای جنبش در وابسته گی اقتصادی شدید به قدرتهای بزرگ و موسسات تحت فرمان شان قرارداشته نمی توانند مدعی استقلال سیاسی و فرهنگی باشند .

اگر تعداد ، جمعیت و مساحت کشورهای تشکیل ‌دهنده جنبش انسلاک با توجه به آرای پرتعدادی که در مجامع بین المللی دارند را درنظربگیریم به روشنی میتوان دید که این جنبش با تغیرات شتابنده در مناسبات بین المللی و تناسب قوا درآینده نه چندان دور نقش بزرگی درمیدان های سیاسی و اقتصادی جهان ایفا نموده ، و دربرابر یک جانبه‌ گرایی قدرت ‌های بزرگ بویژه امریکا می تواند ایستاده گی نموده و زمینه ساز دگرگونی های چشمگیر درمناسبات جهانی گردد.

بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۱۹ـ ۳۰۱۰

یادداشت : دیدگاه های ارایه شده اندیشه و نظر نویسنده را بازتاب می دهـد. دیدگاه های حزب آبادی افغانستان دراسناد و اعلامیه های رسمی آن انعکاس یافته است .