ورود جهان به دوگانه « انجماد بحران » یا « تنش‌های بزرگ »

  

زارعی‌ قنواتی

جهان در حالی با سپری ‌کردن سال کهنه وارد سال ۲۰۱۸ ترسایی ‌شد که تحلیل و ارزیابی وضعیت بین‌المللی و بحران‌ های منطقه ‌ای، هیچ چشم‌ انداز مثبتی را نشان نمی‌ دهد. برای درک تحولات جهانی و فهم رخدادهای جاری، نیاز به یک متود فکری در تحلیل است که هر سه سطح بین ‌المللی، منطقه ‌ای و ملی را با توجه به ارتباط ارگانیک آنها، بتواند به صورت دیالکتیکی و تاثیرات مقابل سطوح رخدادها بر یکدیگر، در چارچوب قانونمندی روندها در کنار برداشت واقع ‌گرایانه از شرایط عینی محل بررسی قرار دهد.به همین دلیل، هرگونه تحلیل و برداشت از رخدادهای جاری به صورت انتزاعی، منقطع، قایم‌ به ‌ذات، محلی و موردی، در واقع نوعی نگاه به حلقه‌های منفصله، بدون دیدن «زنجیر»ی است که تابع « کنش » و « واکنش » در حوزه منطق سیاست در جهان کنونی « درحال‌ گذار» است. متاسفانه این دوران گذار به دلیل وضعیت « آنارشیک » حاکم بر جهان کنونی، در روند طبیعی خود قرار ندارد و بیش تر تحت‌ تاثیر عوامل بحران‌ زا و بعضا منافع متضاد قدرت‌های هژمونیک در دو سطح «ژیوپولیتیک» و « ژیواکونومیک » قرار دارد که با افول و ظهور هژمونی قدرت‌های کهنه ونو، جنگ به‌ جای انقلاب و بحران به‌ جای اصلاح را اجتناب ‌ناپذیر کرده است. در چنین شرایطی، باید سطوح سه ‌گانه تحولات را در چارچوب واقعیات عینی، اهداف کلان، منافع راهبردی، ضرورت تغییر وضع موجود، بحران اقتصاد جهانی، تقویت نیروهای گریزازمرکز و به ‌طورکلی آرایش جدید جهانی مدنظر قرار داد.


شرایط  بین ‌المللی
 با افول هژمونی یک جانبه امریکا در یک دهه گذشته و بازسازی قدرت روسیه در کنار برآمدن قدرت‌های نوظهور اقتصادی که براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول و موسسات تحقیقاتی تا سال ۲۰۳۲  چین در رتبه اول و هند در رتبه سوم اقتصاد جهانی قرار می ‌گیرد، از اکنون مناسبات جهانی دست خوش تلاطم شده و به نظر می‌ رسد سال ۲۰۱۸ را به ‌شدت تابع این شرایط قرار دهد. اصولا ظهور پدیده‌ای به‌عنوان «ترامپیزم» در امریکا، تحت ‌تاثیر همین افول هژمونی و تلاش برای بازدارنده گی این تحول جبری تاریخ تحولات اجتماعی بوده است.روس‌ ها با بازسازی بخشی از اقتدار خود با بهره ‌گیری از میراث دوران « شوروی » ازجمله حضور فعال در کانون‌های بحران مانند بحران سوریه، توانستند موفقیت‌های زیادی را کسب کرده و اکنون نقش تعیین ‌کننده‌ای در خاورمیانه کسب کرده‌اند . جمهوری خلق چین که در چهار دهه گذشته با دوری از تنش‌های ژیوپولیتیک و تمرکز بر حوزه اقتصاد توانسته است درآمد تولید ناخالص ملی خود را حدود ۳۶  برابر کند، دقیقا تصویر همان « اژدهای زردی » را به نمایش می‌ گذارد که دیگر هیچ نیرویی قادر به مهار آن نخواهد بود. در گزارش جدید « مرکز مطالعات اقتصادی و بازرگانی لندن »، هند در سال ۲۰۱۸ ترسایی با پشت ‌سر‌گذاشتن بریتانیا و فرانسه، به پنجمین قدرت اقتصاد جهانی تبدیل می ‌شود. این در حالی است که اتحادیه اروپایی همچنان در مسیر افول و سقوط  جایگاه خود سیر‌و‌سلوک می‌ کند و به‌ شدت درگیر مشکلات درونی اتحادیه بعد از « برگزیت » و همچنین مشکلات داخلی حوزه ملی اعضای خود است.


شرایط منطقه‌ ا‌ی
 در جهان امروز، طبق معمول چند سال گذشته، همچنان دو منطقه خاورمیانه و شرق آسیا کانون توجه بوده و در آینده نیز به دلیل اهمیت ژیوپولیتیک و ژیواکونومیک این دو منطقه کانون تصادمات درونی و بیرونی خواهند بود. خاورمیانه را از زمان کشف منابع نفت و گاز در میانه  قرن گذشته و نزدیکی به شوروی سابق، همیشه به‌ عنوان کانون رقابت و تنازع در رقابت‌های بین ‌المللی و قدرت های منطقه‌ای برای تثبیت هژمونی شناخته‌‌ اند؛ اما اکنون با کاهش اهمیت منابع نفتی آن در استراتیژی امریکایی، بیشتر به‌ عنوان منطقه داغ رقابت و آزمایشگاه ایده‌ها و پدیده‌های مخرب برای امنیتی‌ کردن جهان در چارچوب تروریزم بنیادگرای اسلامی و جنگ‌ های نیابتی و به ‌تبع  دوشیدن گاوهای شیرده عربی برای تداوم چرخه صنایع اسلحه‌ سازی و چپاول ثروت‌ های انباشت ‌شده در کشورهای این منطقه نگاه می‌ کنند.شرایط عراق با جنگ ‌های دامنه ‌دار و پرهزینه آن به نظر می ‌رسد در سال ۲۰۱۸ از فاز نظامی به سمت امنیتی فروکش می‌ کند؛ اما بحران سوریه که با پیروزی نسبی دمشق و حامیان بین‌المللی آن رقم خورده است، هنوز باید شرایط جنگی در سال ۲۰۱۸  را تحمل کند و چه‌ بسا اگر واشنگتن برای تداوم هم ‌پیمانی با عربستان و اسراییل، مصمم به تخاصم قطب‌ بندی ‌های منطقه ‌ای باشد، سال ۲۰۱۸ می ‌تواند زمان برخوردهای مستقیم محورهای رقیب منطقه‌ای در خاک سوریه باشد و دامنه جنگ نیز به شمال تحت حمایت امریکا کشیده شود.اوضاع یمن و موفق‌ نشدن عربستان در این جنگ، با توجه به اعتراض جهانی به کشتار نظامی و تحریم غذایی ‌ـ  ‌دارویی، به نظر می ‌رسد از نقطه جوش خود گذشته باشد و احتمالا سال ۲۰۱۸  باید در انتظار کاهش تنش یا توافق‌های نیم‌ بند و شکننده برای کنترول این جنایت خاموش بود.

قدیمی‌ ترین بحران و جنگ  داخلی چهار دهه اخیر در افغانستان متاسفانه هیچ چشم‌ انداز مثبتی را نشان نمی ‌دهد و با توجه به شکست  پروژه دولت وحدت ملی و گسترش تخاصم‌های داخلی و اهداف بازیگران بیرونی، حتا می ‌توان ادعا کرد اوضاع بدتر شده و بی‌ سامانی فعلی گسترش خواهد یافت.

در شرق آسیا همچنان بحران کوریای ‌شمالی کانون بی‌ ثباتی و تهدید در منطقه و حتا صلح جهانی به دلیل برخورداری دو طرف مخاصمه از تسلیحات هسته ‌ای خواهد بود. اهمیت این بحران به اندازه‌ای بزرگ است که بحران‌ های دیگر در این منطقه اصولا خیلی در تمرکز خبری نخواهند بود. کانون‌های بحران در خاورمیانه و شرق آسیا در این سال‌ها مراحل جنینی خود را گذرانده‌اند و سال ۲۰۱۸  دقیقا همان نقطه صفر زمانی است که یا باید برای کاهش تنش به سمت « انجماد بحران » حرکت کرد؛ یا به پیشواز جنگ‌ های بزرگی  رفت که فراتر از منطقه می ‌تواند جهان را هم درگیر خود کند. این گفته  آنتونیو گوترش ، سرمنشی سازمان ملل متحد که می ‌گوید « جهان در بدترین وضعیت امنیت و تهدید صلح جهانی قرار دارد»، شرح حال وضعیت امروز جهان است که برای پرونده آن در سال ۲۰۱۸ باید تصمیم گیری شود. 


شرایط  داخلی
وضعیت  داخلی در بیش تر کشورهای جهان به دلیل آنارشی حاکم، گسست بین نهاد قدرت با نهاد مردم، بحران‌ های اقتصادی، شکست سیاست‌های نیولیبرالی کنونی، استفاده بیش از حد از اهرم تحریم اقتصادی، ورشکسته گی صنایع  و اقتصاد ملی در کشورهای درحال ‌توسعه، نبود اعتماد عمومی به صندوق رای برای تغییرات سیاسی و کارشکنی ساختارهای حاکم در مسیر دموکراتیزاسیون تواأم با عدالت اجتماعی، هیچ چشم ‌انداز مثبتی را نشان نمی ‌دهد. قدرت ‌گیری نیروهای افراطی و راست پوپولیزم با توجه به مدیریت‌ نکردن  درست بحران‌ها، نه‌ تنها در سال ۲۰۱۸  فروکش نمی‌ کند بلکه باید شاهد گسترش آن نیز بود؛ چون جایی که « عدالت » غایب باشد، بدون تردید فرصت ‌طلبی و پوپولیزم خود را به‌ جای دموکراسی تحمیل خواهد کرد.

 بامداد ـ  سیاسی ـ ۱/ ۱۸ـ ۰۱۰۱