هر دهه ، یک کودتا
نگاهی به کودتاهای نظامی جمهوری ترکیه
١٩٦٠
اولین کودتای جمهوری ترکیه در سال ١٩٦٠ ترسایی و به دنبال بالاگرفتن تنش میان دولت ترکیه و مخالفان اتفاق افتاد. حزب دموکراتیک حاکم که از سوی عدنان مندرس، نخست وزیر وقت و جلال بایار، رییس جمهوری ترکیه هدایت می شد، برخی از قوانین سفت وسخت آتاتورک درباره دین و مذهب را کنارگذاشته و مجوز بازگشایی‌هزاران مسجد و مدارس جدید با پرسنل مذهبی را صادر کرد. دولت وقت همچنین دوره خدمت اجباری سربازی را کوتاه کرد.
هم زمان، مخالفان با تحمیل قوانین مطبوعاتی جدید از سوی دولت محدود شدند و در برخی موارد حتا روزنامه های انتقادی جدید، اجازه انتشار نداشتند. بالاگرفتن تنش‌ها باعث شد که دولت مندرس در اوایل سال ١٩٦٠ ترسایی حکومت نظامی اعلام کند. ارتش وارد کار شد و در روز ٢٧ ماه می دولت را سرنگون کرد. رییس‌جمهوری، نخست وزیر و چند نفر از اعضای کابینه دستگیر شدند و بلافاصله به جرم خیانت و جرایمی ازاین دست، محاکمه شدند. پس از این محاکمه ها، مندرس اعدام شد.
به دنبال این کودتا، جنرال جمال گورسل به قدرت رسید و دوره‌ای از سیاست تحت سلطه نظامیان آغاز شد که تا سال ١٩٦٥ ادامه داشت.
١٩٧١
در اواخر دهه ٦٠ ترسایی ، اقتصاد ترکیه دچار رکود شد و این رکود اقتصادی به ناآرامی‌های گسترده‌ای در این کشور منجر شد. گروه‌های کارگری تظاهرات بی سابقه‌ای را آغاز کردند که این اعتراضات گاهی با خشونت همراه بود. از دیگر سو نیروهای راست گرا هم حملاتی را انجام دادند. ارزش واحد پول ترکیه به شدت افت کرد و تورم سالانه هم به حدود ٨٠ درصد رسید. از‌همین رو در ماه مارچ ارتش بار دیگر دست به مداخله زد، امری که به گفته نظامیان « تلاشی برای برقراری نظم » بود. در آن زمان لوی درستیز ترکیه سلیمان دمیرل، نخست وزیر ترکیه را به کشاندن این کشور به هرج ومرج متهم کرد و خواستار تشکیل دولتی قوی و معتبر با الهام از دیدگاه های آتاتورک شد. دمیرل ساعاتی بعد و پس از دیدار با اعضای کابینه‌اش استعفا داد. با این‌حال ارتش به طور مستقیم وارد حکومت نشد و در ابتدا از « نهاد اریم »، عضو حزب راست گرای جمهوری خواه خلق، خواست تا دولت موقت را تشکیل دهد؛ این اولین دولت از سری دولت هایی بود که تا سال ١٩٧٣ ترسایی ترکیه را اداره می کردند. در سال ١٩٧٣ فخری کوروتریک، افسر بازنشسته نیروی دریایی، ازسوی پارلمان ترکیه به سمت نخست وزیری منصوب شد.
١٩٨٠
بی ثباتی حتا پس از کودتای ١٩٧١ ترسایی ادامه یافت. در دهه ٧٠ در ترکیه ١١ نخست وزیر روی کار آمدند و برکنار شدند. رکود اقتصادی ادامه داشت و گروه‌های چپ و راست هم در خیابان‌ها با یکدیگر درگیر بودند. در این سال‌ها هزاران نفر از مردم کشته شدند. ارتش بحث احتمال کودتا را در اواخر سال ١٩٧٩ به میان کشید و در ماه مارچ ١٩٨٠ گروهی از جنرال ها گفتند این کودتا را پیش می رانند. کودتا چندین بار به تعویق افتاد و درنهایت در سپتمبر رقم خورد، یعنی زمانی که افسران ارتش در تلویزیون دولتی اعلام کردند حکومت نظامی برقرار و دولت منحل شده است. در پی این کودتا، کنان اورن، رییس‌جمهوری ترکیه شد وبولنت اولوسو، به سمت نخست وزیری ترکیه منصوب شد. در این دوره، حکومت نظامیان بر ترکیه اندکی ثبات اقتصادی برای این کشور به همراه داشت و در سال ١٩٨٣ ترسایی هم تورگوت اوزال جانشین اولوسو شد، کسی که خصوصی‌سازی را در بسیاری از صنایع دولتی ترکیه آغاز کرد. بااین‌همه در این سال‌ها ارتش صدها‌هزار نفر را بازداشت و ده‌ها نفر را اعدام کرد ؛ و ازسوی دیگر بسیاری نیز شکنجه یا ناپدید شدند. همچنین یک قانون اساسی جدید نیز تدوین شد و در سال ١٩٨٢ترسایی در یک همه پرسی به تصویب رسید.
١٩٩٧
در انتخابات سال ١٩٩٥ حزب اسلام گرای رفاه به پیروزی رسید و در سال‌های بعد رییس دولت ایتلافی را در دست گرفت. در سال ١٩٩٧ ارتش توصیه هایی را مطرح کرد و دولت هم چاره‌ای جز قبول آن نداشت. نجم‌الدین اربکان، نخست وزیر وقت، به یک برنامه هشت ساله اجباری در بخش آموزش تن داد، برنامه‌هایی مانند ممنوعیت حجاب در دانشگاه‌ها. اربکان پس از آن مجبور به استعفا شد. حزب رفاه در سال ١٩٩٨ منحل شد و اربکان برای پنج سال از فعالیت سیاسی منع شد. تعدادی از اعضای سابق این حزب ازجمله رجب طیب اردوغان رییس جمهوری کنونی ترکیه، حزب عدالت و توسعه را تشکیل دادند.
بامداد ـ سیاسی ـ ۱/ ۱۶ـ ۱۷۰۷