سفر بی ثمر رییس جمهور به پاکستان*
« آمدند و نشستند و گفتند و برخاستند، پی مصلحت مجلس آراستند ».
عبدالستار دوشوکی
مرکزمطالعات بلوچستان ـ لندن
|
|
دکترحسن روحانی رییس جمهور که به همراه هیات گسترده ای از وزرا و مسوولین عالیرتبه دولتی و تجار ایرانی به پاکستان رفته بود، با دست خالی به تهران بازمی گردد. در این سفر دو روزه تشریفات و تعارفات سیاسی در حد کمال بود. حاصل این سفر امضای شش تفاهم نامه همکاری (و نه قرار داد) و انعقاد جلسات متعدد سخنرانی با علما و ادبا و مسوولین کشوری و لشکری پاکستان بود. گویا هنوز حضور پررنگ اقتصادی چین و سایه سنگین نفوذ امریکا و عربستان سعودی بر مقدرات پاکستان این اجازه را به هیات بلند پایه ایرانی نداد تا به اهداف سیاسی، اقتصادی و امنیتی خویش دست بیابند.
هیچ گونه قرارداد قانونی و یا توافق عملی در مورد سه محور اصلی اهداف این سفر :
ـ یعنی تعمیق روابط سیاسی (سوای تعارفات معمول)،
ـ رونق اقتصادی و تجاری و به خصوص توافق نهایی برای خط لوله گاز ایران و پاکستان و
ـ مسایل امنیتی بین طرفین امضا نشد.
به باور نگارنده مقامات دولت حسن روحانی تکالیف پژوهشی، آماده سازی و به عبارتی « مشق شب » خود را برای سفر روز بعد خوب انجام نداده بودند. به جای محتویات و بازده عملی، تکیه و برنامه ریزی زیادی بر روی تشریفات شده بود. پیچده گی های سیاست در پاکستان و حضور پررنگ اقتصادی چین و نفوذ کشورهایی نظیر امریکا و عربستان و متحدانش در امور پاکستان راه موفقیت برای ایران را دشوار کرده است.
بر اساس گزارش پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری روحانی در نشست با نخست وزیر و مقام های ارشد کابینه پاکستان در اسلام آباد گفت:
« ایران تامین امنیت انرژی پاکستان را بر عهده می گیرد و مردم پاکستان مطمین باشند که تهران به عنوان یک شریک راهبردی، همواره در زمینه نفت، گاز و برق از همه توان خود برای تامین خواست آنان، استفاده خواهد کرد». واقعیت این است که چین از منظر اقتصادی و امریکا و عربستان از منظر سیاسی هرگز اجازه نخواهند داد تا متحد آنها یعنی پاکستان برای تامین انرژی خود به جمهوری اسلامی وابسته باشد.
یک هفته قبل از سفر دکتر روحانی، رییس جمهور ترکمنستان به پاکستان سفر کرده بود و مورد استقبال گرم مقامات پاکستانی قرار گرفته بود. بیشترین نیاز گاز پاکستان توسط خط لوله صلح ترکمنستان ـ افغانستان ـ پاکستان و هندوستان تامین خواهد شد که از جدی سال گذشته با حضور شرکت های جاپانی و ترکیه و سرمایه گزاری کشورهای عربی آغاز به کار کرده است. دومین گزینه عملی برای پاکستان خرید گاز مایع از قطر می باشد که مرحله اجرایی آن از ماه پیش آغاز شده است. در حال حاضر کشتی های گاز مایع به بندر کراچی می روند اما قرار است به زودی با کمک چین خط لوله جنوب ـ شمال پاکستان از بندر گوادر در سواحل بلوچستان تا شمال پاکستان احداث شود. خط لوله دیگری از کراچی تا لاهور نیز برای حمل گاز قطر احداث خواهد شد. در نتیجه از نظر راهبردی و عملی ترکمنستان و قطر تامین کننده انرژی پاکستان در کوتاه مدت و میان مدت خواهند بود. از نظر نفت نیز عربستان تعهد دیرینه خود را نسبت به تامین کامل انرژی نفتی پاکستان دارد. وانگهی صحبت از سرمایه گزاری روسیه نیز در تامین انرژی پاکستان به صورت جدی مطرح است. مضافا قرار است پاکستان بیش از هزار مگاوات برق از تاجیکستان خریداری کند. پاکستان در حال حاضر سه نیروگاه هسته ای برای تامین شش درصد برق کشور را دارد. قرار است تا سال ٢٠٥٠ ترسایی پنجاه نیروگاه هسته ای دیگر ساخته شود. وزیر نفت پاکستان نیز دیروز به هیات ایرانی گفت « به دلیل وجود برخی از تحریم‌ها نمی توان برای پروژه خط لوله گاز ایران ــ پاکستان هیچ کاری انجام داد». چین نیز که بزرگترین سرمایه گزار خارجی در پاکستان است با صرف بیش از ٤٦ میلیارد دلار در پروژه گسترده خود بنام « کریدور اقتصادی چین و پاکستان » متضمن استخراج وسیع ذغال سنگ و استفاده از انرژی های طبیعی نظیر باد و خورشید در پاکستان شده است. در نتیجه پاکستان در یک شرایط درمانده و مستاصل برای « شریک تامین انرژی» نیست. و سیاست بیش از سه دهه دشمن تراشی و ماجراجویی و غرب ستیزی دیرینه جمهوری اسلامی، ایران را در موقعیت بسیار ضعیفی قرار داده است. نواز شریف نخست وزیر پاکستان هفته آینده با باراک اوباما در واشنگتن دیدار خواهد کرد. مسلما رییس جمهور امریکا اتکای هر چه بیشتر پاکستان به منابع انرژی ایران را تشویق نخواهد کرد.
سماجت ایدولوژیک و مذهبی نظام جمهوری اسلامی و عملکرد غیرعقلانی آن در مناسبات جهانی و معادلات اقتصادی به انزوای بیشتر آن منجر شده و خواهد شد. به عنوان مثال بسیاری از مقامات جمهوری اسلامی پاکستان را به دلیل اسلامی بودن به شراکت با هند ترجیح می دهند. این در حالی است که پاکستان چین را بر همه ترجیح داده است. هند که اعتماد چندانی به پاکستان ندارد، به ایران پیشنهاد داده است تا با سرمایه گزاری خود طرح انتقال گاز ایران به هند از طریق بستر دریا را عملی کند. برخی از مقامات مذهبی جمهوری اسلامی معتقدند که دور زدن یک کشور اسلامی و « برادر» یعنی پاکستان زیبنده نظام اسلامی ایران نیست. سیاست گذاران جمهوری اسلامی در مورد جایگاه رقابتی بندر گوادر در بلوچستان پاکستان که به چین واگذار شده است، و چابهار در بلوچستان ایران نگاهی بسیار ساده لوحانه و عملکردی آشفته و نابسامان دارند. و اصولا از بهره وری جایگاه مزیت رقابتی (competitive advantage) چابهار در منطقه اطلاع علمی ندارند. به همین دلیل یک روز چینی ها را برای سرمایه گزاری به چابهار دعوت می کنند، روز دیگر عمان و پاکستان را و هفته بعد از هند می خواهند که در چابهار سرمایه گزاری بکند. چند روز بعد افغان ها و برزیلی ها را دعوت می کنند. بر خلاف آنچه که در گوادر به صورت مشخص و روشن اتفاق افتاد، جمهوری اسلامی سیاست روشن و مشخصی برای توسعه و عملی نمودن سرمایه گزاری راهبردی در چابهار ندارد. و از سیاست سردرگم « هر چی و هرکسی که پیش آید خوش آید » (incremental opportunism ) پیروی می کنند.
در مورد روابط سیاسی نیز اتفاق جدیدی رخ نداده ؛ زیرا ایران و پاکستان به عنوان دو همسایه اجتناب ناپذیر همواره رابطه نسبتا خوب سیاسی داشته اند. ایران اولین کشوری بود که کشور پاکستان را به رسمیت شناخت. ایران اولین کشوری بود که در اوایل دهه هفتاد ترسایی و با درخواست ذالفقار علی بتو برای سرکوب شورشیان جدایی خواه بلوچ نیروی هوایی ایران را فرستاد. اما امروزه پاکستان که بیش از یک میلیارد دلار کمک از امریکا دریافت می کند و اخیرا نیز عربستان سعودی یک و نیم میلیارد دلار به آن کشور کمک کرد، اقتصاد کشور خود را به چین واگزار کرده و از نظر سیاسی نیز مطیع امریکا و عربستان است. اگرچه همه گان از سیاست دودوزه بازی پنهانی و دوگانه نهادهای امنیتی و نظامی پاکستان آگاه هستند. به طور مثال از امریکا برای یافتن اسامه بن لادن کمک دریافت می کرد و از سوی دیگر برای حفظ جان وی حداکثر تلاش را می نمود.
واقعیت این است که جمهوری اسلامی بنا به ماهیت دوگانه و سیاست خردگریز و تجاهل محور خویش، راهبرد منسجم و یگانه در تعامل و سیاست گذاری اقتصادی و تجاری خویش با دنیا ندارد. تفکر دیرینه انگاشته بر فروش نفت و پسته و قالین و زعفران در دنیای اقتصاد پیچیده جهان امروز محلی از اعراب ندارد. مضاف بر این که جمهوری اسلامی از پشت عینک سیاه مذهبی و « جهان ستیزی » و آزمایشات موشکی تبلیغات ـ محور خود به دنیای مدرن امروز می نگرد. دنیایی که در آن نمی توان تار و پود سیاست را از رگه های اقتصاد جهانی جدا کرد. متاسفانه سردرگمی نظام جمهوری اسلامی با طرح شعارهایی پوچ و عوامفریبانه نظیر « اقتصادی ایزوله مقاومتی »، آمیخته با رانتخواری مفرط نهادینه شده در بدنه اقتصاد داخلی و ماجراجویی نظامی در منطقه و بی کفایتی در سطح مدیریت خرد و کلان کشور باعث شده است که ایران حتا در تعامل خویش با کشور فقیر و همسایه ای مثل پاکستان ناکام بماند. به عنوان مثال وزیران جمهوری اسلامی مدت های طولانی است که برای زمینه اجرایی کردن موافقت نامه امنیتی بارها به پاکستان سفر کرده اند و عملا دست خالی بر می گردند. در ثور سال گذشته رحمانی فضلی (وزیر داخله ) در سفر خود به اسلام آباد از مقامات پاکستان قول اجرای موافقت نامه امنیتی را گرفته بود. دقیقا همان قول این بار به رییس جمهور نیز داده شده.
رییس جمهور که توسط وزیر داخله و والی سیستان و بلوچستان نیز همرایی می شد، در ابتدای سفر خود ابراز امیدواری کرده بود موافقت نامه امنیتی که بین دو کشور وجود دارد هر چه سریعتر عملیاتی شود تا امنیت مرزهای شرقی کشور تامین و در راستای توسعه استان سیستان و بلوچستان فعالیت صورت گیرد. غافل از اینکه پاکستان در مسایل امنیتی و ادعای به اصطلاح مبارزه با تروریسم بین المللی (بخوان رشد تروریسم مذهبی ) و دخالت در امور همسایگان خود ید طولانی دارد. ظاهرا به جز برخی از قول و قرارهای مرسوم و متعارف در زمینه عملیاتی نمودن قرارداد امنیتی ایران و پاکستان، هیچ گونه توافق جامع و عملی برای اجرای قراردادی که هر دو طرف آن را امضا کرده اند صورت نگرفته است. در نتیجه از منظر عملی و به خصوص در رابطه با خط لوله گاز ایران و پاکستان ( که ایران با هزینه بسیار زیادی سهم خود را ادا کرده است) و مسایل امنیتی و مبارزه با تروریسم بین المللی و اجرایی نمودن قرارداد امنیتی، سفر هیات بزرگ ایران به پاکستان نتیجه ملموسی نداشته است. اگرچه حرف های زیادی زده شد و نشست های فراوانی صورت گرفت. می توان در مورد این سفر پر هزینه نتیجه گیری کرد که : « آمدند و نشستند و گفتند و برخاستند، پی مصلحت مجلس آراستند ».
* بروز هفتم ماه حمل سال ۱۳۹۵ خورشیدی رییس جمهور ایران دکتر حسن روحانی با هیات بلند پایه سیاسی ، نظامی و اقتصادی متشکل از : محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه، بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت، محمدرضا نعمت زاده وزیر صنعت،معدن و تجارت، حمید چیت چیان وزیر نیرو، عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر امور داخله، سیدحسن قاضی زاده هاشمی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ولی الله سیف رییس بانک مرکزی و محسن جلال پور رییس اتاق تجارت و صنایع ایران، محمد نهاوندیان رییس دفتر رییس جمهوری، حسین فریدون دستیار ویژه رییس جمهوری و علی اوسط هاشمی والی سیستان و بلوچستان و نزدیک به ۵۰ نفر از بازرگانان ایرانی برای بازدید و گفت و گو های سیاسی ـ اقتصادی به پاکستان سفر نمود. ( بامداد )
یادداشت های بامداد:
حسن روحانی رییس جمهور ایران در کنفرانس مطبوعاتی با خبرنگاران پاکستانی و بین‌المللی در اسلام آباد ضمن تشریح برنامه ها و دستاوردهای این سفر در پاسخ به پرسشی در باره اینکه آیا در دوران پسا تحریم هیچ پیشنهادی میان ایران و پاکستان برای ایجاد کریدوری میان ایران، پاکستان و چین برای دسترسی کشورهای منطقه وجود دارد گفت: « در فضای بعد از تحریم ها با دیگر کشورهای جهان از جمله با دوستان خود در منطقه تعاملات بهتری داشتیم ؛ ما پیگیر برقراری یک کریدور بین بندر چابهار و بندر پاکستان هستیم؛ همچنین گسترش ارتباطات جاده‌ای و ریلی و ایجاد خط کشتیرانی به تشکیل یک کریدور کمک کرده و چین را به منطقه وصل خواهد کرد.»
حسن روحانی در پاسخ به این سوال که ایران و پاکستان چه گونه می توانند برای برقراری صلح در افغانستان همکاری کنند گفت :« پاکستان و ایران کشورهای بزرگی در منطقه و جهان اسلام هستند. همواره مذاکره و توافق‌های بسیاری در زمینه های مختلف از جمله در زمینه افغانستان وجود داشته است و با آقای نواز شریف نیز در این مورد و افزایش همکاری ها بین سه کشور مذاکرات سازنده ای داشتیم و اثرگذاری این همکاری ها را برای آینده بهتر و برقراری صلح و امنیت مردم افغانستان در نظر گرفتیم.»
رییس جمهوری ایران در پاسخ به سوال خبرنگاران به پرسشی در زمینه زمان تکمیل و بهره برداری از پروژه های مشترک دو کشور در زمینه انتقال گاز به پاکستان و همکاری های بندری اعتراف نمود: « در زمینه مسئله انتقال گاز از ایران به پاکستان، جمهوری اسلامی ایران علی رغم مشکلاتی که داشته، به تعهدات خود عمل کرده است و پاکستان هم باید به تعهدات خود عمل کرده و ادامه این خط لوله انتقال را در خاک خود تکمیل کند؛ در چند ماه آینده قادر خواهیم بود هر مقدار گازی که پاکستان نیاز داشته باشد را انتقال دهیم چرا که این خط لوله تا سیستان و بلوچستان ساخته شده و مقامات پاکستانی باید ادامه مسیر را تکمیل کنند.» ( برگرفته از سایت رییس جمهور ایران )
در همین راستا رحیم پور، معاون آسیا ، اقیانوسیه و مشترک المنافع در وزارت امورخارجه ایران درباره سفر روحانی به پاکستان گفت:
« روابط ما با پاکستان همواره رابطه ای راهبردی و با اهمیت بوده است چرا که پاکستان یک کشور مسلمان، با ارتشی بزرگ و تنها کشور مسلمان اتمی جهان است ؛ و نقش آن در حفظ امنیت و ثبات منطقه بسیار پررنگ است. به همین خاطر تقویت روابط میان ایران و پاکستان در دستور کار همه دولت های پس از انقلاب بوده است و من به یاد دارم که سی سال پیش نیز که به همراه رییس جمهوری وقت حضرت ایت الله خامنه ای به پاکستان رفتیم این موضوعات برای ما حایز اهمیت بوده و مورد تاکید دو طرف قرار گرفته است.»
معاون آسیا و اقیانوسیه ظریف همچنین با اشاره به نزدیکی برگزاری نشست سازمان همکاری اسلامی در استانبول گفت:
« این سفر از جهت خط اسلامی و حفظ وحدت و یکپارچه گی میان مسلمانان و خصوصا همسایه گان مسلمان ما نیز بسیار مهم بود چرا که پاکستان به عنوان یک کشور قدرتمند نظامی اسلامی و یک کشور مستقل می تواند نقش مهمی در جلوگیری از پیشرفت مسیر تفرقه افکنانه ای که برخی کشورهای منطقه در سازمان ایجاد کرده اند داشته باشد و آن را به مسیر اصلی آن که حفظ وحدت است و مد نظر جمهوری اسلامی ایران نیز همین است بازگرداند. »
بامداد ـ سیاسی ـ ۱ /۱۶ ـ ۲۹۰۳