سوریه: گرایش دوگانه ترکیه
امانویل والراشتاین
در میان تغییرات بسیار و همواره تحول یابنده سیاست‌ها و ایتلاف‌های ژیوپولتیکی درکشورهای مختلف خاورمیانه معمولاً اطمینان وجود داشت که هدف‌های اصلی بازیگران اصلی، هم در سطح منطقه و هم در بیرون منطقه، چیست.این امر در مورد سوریه امروز صادق نیست. سه‌گانه ای به سیاست امروز سوریه شکل می‌بخشد: حامیان رژیم بشار اسد، حامیان خلیفه که خود را دولت اسلامی می‌خوانند، و به اصطلاح گروه‌های اسلامی میانه رو که مدعی‌اند با هر دو گروه می‌جنگند. تحلیل و پیشبینی مبارزات این سه گانه بسیار دشوار است زیر سه گانه‌ها کم وبیش به شکل اجتناب ناپذیری در زمانی نسبتاً کوتاه مدت به مبارزه دو طرفه ای آشکار‌تری بدل می‌شوند. اما دراین مورد بسیاری از بازیگران اصلی در منطقه و فراتر از آن در مورد آن چه می‌خواهند به شدت مرددند. بسیاری از آن‌ها ترجیح می‌دهند حتی‌الامکان این سه‌گانه را حفظ کنند و می‌ترسند که ناگزیر شوند به اولویت دوم شان ارجحیت بخشند. این دو دلی به ویژه در مورد ترکیه صادق است؛ هرچند درمورد عربستان سعودی و ایالات متحده امریکا نیز صدق می‌کند.
ترکیه مرز طولانی مشترکی با سوریه دارد. اکنون مدت‌هاست که حزب عدالت و توسعه بر این کشور حاکم است؛ حزب اسلام گرا که در پی آن است خود را با جهت‌گیری به ارزش‌ها و رویه‌های اسلامی نمایش دهـد، اما در عین حال نسبت به دیگر دیدگاه‌ها و الزامات تسامح دارد. این حزب با اعلام سیاست خارجیِ حفظ پیوندهایش با جهان غرب به عنوان عضو ناتو و کشوری که در پی عضویت در اتحادیه اروپا است حاکمیت خود را آغاز کرد، در عین حال که درصدد است جایگاه ترکیه را در مقام قدرت اصلی خاورمیانه اعاده کند؛ کشوری که باید مناسبات خوبی با همه دیگر کشورهای خاورمیانه داشته باشد.
وقتی جنگ داخلی سوریه آغاز شد، ترکیه در نقش میانجی پدیدار شد. در این فرایند رجب طیب اردوغان، در مقطعی گمان کرد که پرزیدنت بشار اسد به او دروغ گفته. اردوغان که عمیقاً برآشفته بود، از میانجی به حامی اصلی تغییر رژیم سوریه مبدل شد.
ترکیه یک اقلیت بسیار گسترده‌ی کرد دارد که دولت‌های پیشین هیچ‌گاه آن‌ها را به رسمیت نشناختند. از هنگام استقرار جمهوری ترکیه در بیش از نود سال قبل، واکنش دولت‌های ترکیه به خواسته‌های کردها همواره سرکوب تمام‌عیار بوده و حتا گاه وجود چنین گروهی به عنوان کردها را انکار کرده‌اند. حدود سی سال قبل، یک جنبش مبارز مارکسیست ـ لنینیست، حزب کارگران کردستان (پ. کا. کا.) با شورش مسلحانه در پی دستیابی به هدف‌های کردها بود. عبدالله اوجالان، رهبر این جنبش دستگیر و به حبس ابد محکوم شد.
چند سال پیش، رژیم کنونی ترکیه تغییر مسیر داد و با ورود به مذاکره با « پ کا کا » جهانیان را شگفت زده کرد که مشاهده کنند آیا چنین مصالحه ای محقق می‌شود. پ. کا. کا. به طور خاص اعلام کرد که دیگر جنبشی مارکسیستی ـ لنینیستی نیست و آماده است که به جای هدف استقلال منطقه کردنشین به تفویض اختیارات بیندیشد. این مباحثات دشوار بوده اما به پیش رفته و ظاهراً امیدوارکننده بوده است.
جنگ داخلی سوریه وضعیت درونی در ترکیه را دگرگون کرد. نیروهای خلیفه (به‌اصطلاح دولت اسلامی) در شمال سوریه خیلی گسترش یافتند و در پی آن بوده‌اند که مرز سوریه با ترکیه را در اختیار بگیرند. این درعمل منطقه ای بوده که ساکنانش عمدتاً کردهای سوریه هستند. جنبش اصلی آن‌ها حزب پ. ی. د. (حزب اتحاد و دموکراسی) هدف اصلی حمله دولت اسلامی بود و نیز نیروی اصلی بود که در برابر پیشروی دولت اسلامی مقاومت کرد. اکنون داعش به کوبانی حمله می‌کند که پایتخت عملی منطقه کردنشین سوریه است.
جنبش کردهای سوری نیز ارتباط نزدیکی با جنبش کردهای ترکیه، پ کا کا، دارد. وقتی ایالات متحده امریکا اعلام کرد که «ایتلاف»ی از نیروها برای جنگ با نیروهای داعش ایجاد و از نیروی هوایی استفاده می‌کند تا مانع پیشروی‌شان شود، ترکیه بی درنگ خود را زیر فشار سنگین ایالات متحده برای پیوستن به ایتلاف یافت. به طور خاص، کردهای هر دو سوی مرز، و ایالات متحده، از ترکیه خواسته اند مرزهایش را به روی هر دو طرف بگشاید: تا به کردهای سوریه که در کوبانی و سایرمناطق در تهدید داعش هستند امکان ورود به ترکیه به عنوان جای امن بدهـد و به ترک‌های ترکیه اجازه دهد که برای کمک نظامی به کردهای سوریه وارد آن جا شوند.
ترکیه هیچ تمایلی نداشته که به این درخواست‌ها تن دهد. پرزیدنت اردوغان اعلام کرد که از نظر ترکیه داعش و جنبش کردهای ترکیه، پ کا کا، هردو، جنبش‌هایی تروریستی‌اند و ترکیه هیچ دلیلی نمی‌بیند که مرزهایش را به این ترتیب باز کند. این موضع عجیبی بود چراکه دولت ترکیه بعد از آن که مدت زمانی است که با پ کا کا که امروز برچسب جنبش تروریستی به آن زده در حال مذاکره بوده است. جنبش‌های کرد، حزب کارگران کردستان ترکیه و حزب اتحاد و دموکراسی کردستان سوریه را به هیچ عنوان نمی‌توان معادل داعش دانست که یک کارزار نظامی گسترده علیه همه را دنبال می‌کند.
پس ترکیه به دنیا چه می‌گوید؟ دولت گفته که جنگیدن با داعش بشاراسد را تقویت می‌کند. احتمالاً درست است. اما گزینه ترکیه و دو دلی‌اش در همین‌جاست. دولت ترکیه خواستار وعده ایالات متحده ازعدم انحراف از ادامه مبارزه علیه رژیم بشار اسد و به طور خاص تعیین منطقه پرواز ممنوع در مرز شده است. ایالات متحده می‌گوید که بدون نیروهای نظامی زمینی، که گسیل نخواهد کرد، چنین کاری ناممکن است.
در این جا گزینه‌ای هست: کدام اولویت دوم؟ اگر اولویت را به مبارزه علیه داعش بدهیم، پشتیبانی از اسلام‌گرایانِ هرچه کوچک تر به‌اصطلاح میانه رو در سوریه کم تر می‌شود. اگر به جنگ با بشار اسد اولویت بخشیم، داعش تقویت می‌شود و همچنان‌که نماینده سازمان ملل در سوریه دقیقاً هشدار داده است بی تردید به قتل‌عام گسترده ای کردهای سوریه به دست داعش می‌انجامد.
دیگر تردید ترک‌ها به مذاکرات با حزب کارگران کردستان مربوط است. اگر ترکیه به وضعیت دشوار کردهای سوریه پشت کند، احتمالاً به توقف مذاکراتش با حزب کارگران کردستان منجر می‌شود. حزب کارگران کردستان علناً چنین هشدار داده است. اما اگر دولت ترکیه علیه داعش فعال‌تر می شد، نتیجه می‌توانست آن باشد که حزب کارگران کردستان در مذاکرات جاری موضع محکم‌تری اتخاذ کند.
علاوه بر آن، ترکیه تلاش کرده روابطش را با ایران بهبود بخشد. دو کشور منافع مشترکی در افغانستان و عراق دارند و حتا از نیروهای یکسانی در فلسطین حمایت می‌کنند. اما عدم جنگ فعالانه علیه داعش این تلاش برای افزایش پیوندها را مختل می‌کند. از سوی دیگر، مخالفت فعالانه با داعش مانع تلاش ترکیه برای نشان دادن خودش به عنوان قهرمان اسلام گرایان سنی می‌شود.
ترکیه به هرشکل باید سیاست منسجم تری در آینده بسیار نزدیک اتخاذ کند. در غیر این صورت، ادعایش برای این که بازیگر مهمی در منطقه باشد کاملاً با شکست مواجه می‌شود و مبارزه ای درونی‌اش با کردها احتمالاً باردیگر خشونت‌آمیز می‌شود. در منطقه ای با چنین مبارزات حادی گرایش دوگانه پسندیده نیست.
مجله هفته
ترجمه: پرویز صداقت
© مالکیت معنوی این اثر متعلق به امانویل والرشتاین و کلیه حقوق برای ایشان محفوظ است. دانلود کردن، انتقال الکترونیکی به غیر یا پست الکترونیک این نوشته به دیگران و یا قرار دادن آن در پایگاه‌های اینترنتی غیر تجاری، مجازاعلام شده مشروط براین که تمامی اثر به طور کامل منتشر و بخش مربوط به حق مالکیت معنوی نمایش داده شود.
بامداد ـ سیاسی ـ ۱۴/۲ ـ ۱۷۱۰