عربستان سعودی: سرآغاز بکارگیری سیاست جدید

 در شرقیمانه رخدادهای سیاسی ـ نظامی سخت شتابانی درجریان است. رسانه های غرب خواننده گانشان را بیشتر با اثرات این سیاست ها مصروف ساخته واز دلیل های اصلی و اطلاعات ارزشمند درزمینه دست می گیرند . تارنمای بامداد پیوسته کوشیده است تا به این دلیل ها پرداخته و بررسی کارشناسان را برای خواننده گانش آماده و پیشکش نماید.درهمین راستا توجه تانرا به پژوهش ویکتور میخین در باره سیاست های نظامی و استراتیژیک عربستان سعودی جلب مینماییم. بامداد  

* ویکتور میخین

دگرگونی های دو سه سال اخیر که به گونه ی چشمگیری در منطقه خاورمیانه سر برون آورده ٬ سناریو و دسیسه های سیاسی کسانی است که خود را صاحبان تام الاختیار منطقه می دانند. در این راستا عربستان سعودی که حاکمان آن در این خواب ناخوشایند فرو رفته و در ‍پندار٬ خود را صاحبان جهان عرب می دانند ناگهان با چالش هایی از طرف برخی از کشورها و سازمان هایی نظیر سازمان «خلیفه نوظهور اسلام» (داعش) مواجه شده اند.

پادشاه سعودی آشکارا آغاز به اقدامات گوناگونی برای تقویت نفوذ و اقتدار دولت در کشور خود کرد. نخست از هر چیز٬ در برنامه خود مسئاله جانشینی را در نظر گرفت . از آنجا که پادشاهی سعودی دارای توانمندی هنگفتی از فروش نفت است٬ بخاطرسلسله مراتب وراثت در نظام شاهی دچار مشکلات بزرگی است که انتقال تو در توی قدرت را از برادر به برادر فراهم می سازد و این خود شامل سالمندان آن دودمان نیز برای تاج و تخت می شود. سلسله مراتبی که ازحکمرانی عبدالعزیز بن عبد الرحمن ابن فیصل السعود (متوفی در سال ۱۹۵۳) جریان داشته است.

در حال حاضر قرار بر این است تا ملک عبدالله بن عبدالعزیز السعود(۹۰ ساله)٬ ولیعهد سالمند٬ سلمان بن عبدالعزیز السعود(۷۹ ساله) شاهزاده ای که از مشکل سلامتی بی شماری در رنج است و تمایلی به فرمانروایی ندارد را جایگزین خود کند. در این میان ملک عبدالله برادر حرف شنو خود٬ شاهزاده موکرین(Mukrin)٬ را که ۶۹ سال دارد٬ بعنوان وارث دوم تاج و تخت منصوب کرده که این خود نوعی «جانشین» بی چون و چرا برای آینده حکمرانی آل سعود است. انتصاب شاهزاده موکرین همانگونه که در مطبوعات عرب به آن اشاره گردید بعنوان جانشین ٬ نه تنها برای تقویت ثبات رژیم٬ بلکه برای حفظ قدرت دردست خانواده آل سعود تاثیر گزاراست. موکرین آخرین فرزند پسر پادشاه است که بنا به نوشته روزنامه القدس العربی چاپ انگلیس : « حکم را نمی توان رد کرد». با استناد از گفته نزدیکان به دربارسعودی وی پس ازبرگزیده شدن به پادشاهی سومین پسر ملک عبدالله شاهزاده مطیب (Mutaib) را بعنوان ولیعهد خود برخواهد گزید٬ که آماده است بالاترین مقام را در دولت برعهده بگیرد.

پادشاه سعودی با توجه به شناسایی نقش مهمی که در آینده امور سیاسی کشور مورد لزوم است٬ شیوه رهبری را به گونه ای تغییر داد. خبرگزاری سعودی (The Saudi Press Agency) اعلام کرد که به فرمان سلطنتی٬ شاهزاده خالد بن بندر بن عبدالعزیز رییس به وزارت اطلاعات عمومی به مقام وزیر منتصب شده است. در ضمن٬ همانگونه در خبرگزاری سعودی گزارش شد٬ طبق فرمان شاه٬ شاهزاده خالد از شاهزاده بندر دستور میگیرد که٬ «مشاور و نماینده ویژه شاه» خواهد شد. این بیانیه پس از حمله جهادگران به عراق٬ اعلام تاسیس دولت «خلافت اسلامی» و دستور به مسلمانان جهان تا از رهبری خلافت اطاعت کنند٬ منتشر شد. پیشرفت جهادگرایان درعربستان سعودی با نگرانی دنبال میشود٬ بویژه با توجه به اینکه درمیان جهادگران٬ تعداد بسیار زیادی شهروند سعودی وجود دارد. خود پادشاه از جهادگرانی که درسوریه هستند٬ شدیدا انتقاد کرد٬ و به مقامات دستور داد تا « اقدامات لازم » بعمل آید که ازکشور پادشاهی نفت خیز حفاظت شود. این نگرانی ازرشد رو به افزایش این واقعیت است که جنبش جهادی ممکن است حتا گریبان خود عربستان سعودی را بگیرد.

اما حاکمان سعودی قلمرو پادشاهی را با مدرن ترین سلاح ها٬ با بالاترین اولویت٬ بسیار بیش از حدی که در تصور می گنجد٬ مجهز ساخته است. بنابراین٬ طبق موسسه مستقل بین المللی سویدنی(the Swedish independent international institute)٬ بودجه نظامی عربستان سعودی از ۳۱ میلیارد دلار امریکایی در سال ۲۰۰۶ به ۴۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ افزایش یافت. عربستان در سال ۲۰۱۲ ٬ پنجاه و دو و نیم (۵،۵۲) میلیارد دلار خرج هزینه نظامی کرده است. باید گفته شود که پادشاهی عربستان تنها کشورعربی است که بطور پیوسته در میان ده کشور برتر جهان با بودجه نظامی بسیار زیاد است. پویایی رشد مخارج نظامی در عربستان سعودی٬ که در واقع برای مدت طولانی از تظمین امنیت امریکا لذت برده٬ چشمگیر است. آمارهای ارایه شده توسط موسسه مستقل بین المللی سویدنی نشان میدهد که در حال حاضر قلمرو پادشاهی به مکان چهارم جهان (پس از امریکا٬ چین و روسیه)٬ با هزینه دفاعی ۶۷ میلیارد دلار٬ طبق ۲۵/۲ درصد مخارج دولت صعود کرده است.

در سال ۲۰۱۰ ٬ کشور پادشاهی عربی دستور خرید سلاح امریکایی برای مبلغ بسیار زیاد ۶۰ میلیارد دلار داد. تحت این معامله٬ همانگونه که توسط منابع اینترنتی دفاع آی کیو (Internet resource Defence IQ) گزارش شد٬ در سال ۲۰۱۱ ٬ امریکا به عربستان سعودی یک ناوگان هوایی جنگنده های فانتوم ۱۵( F-15 fighters ) به قیمت حدود ۳۰ میلیارد دلار فروخت. سعودی ها ۸۴ جنگنده جدید دریافت خواهند کرد٬ و ۷۰ فروند دیگر به روز رسانی(آپ دیت) میشوند. بر طبق این معامله٬ ریاض بعنوان دومین اپراتور، گرداننده بزرگ جنگنده های اف ۱۵ بعد از امریکا خواهد شد. مراسم گسترده تجارتی برای اولین جنگنده های اف-۱۵ اس ای(  F-15SA fighter )٬ تولید شده برای نیروی هوایی عربستان سعودی٬ در ۳۰ آواپریل ۲۰۱۳ برگزار شد.

علاوه بر این٬ عربستان سعودی ۲۰ هواپیمای حمل و نقل وسایل نظامی از نوع سوپر هرکولس اچ سی-۱۳۰ ج( HC-130J Super Hercules )٬ و ۵ هواپیمای سوخت گیری کی سی-۱۳۰ ج(KC-130J refueling aircraft)٬ ٬ و ۶۹ تانک آبراهام ام ۱ ای ۲(M1A2 Abrams battle tanks)٬ از امریکا خریداری نموده است. دستور خرید تانک های جنگی جدید٬ بخشی از برنامه دراز مدت برای نوسازی ناوگان زمینی قلمرو پادشاهی است. سعودی ها شروع به روز رسانی تانک های ام۱ ای۱( M1A1) و ام۱ ای۲ (  M1A2 ) به ام۱ ای۲ اس ( M1A2S  ) کرده اند که مناسب با آب و هوای بیابانی باشد. ارتقا  تانک های جنگی نیرومند باعث بهبود عملکرد و افزایش اثر بخش در میدان رزم در شرایط آب و هوای بیابانی می شود. در سال ۲۰۱۳  ترسایی ٬ وزارت دفاع عربستان سعودی همچنین دستور خرید موشک های ضد تانک سنگین بی جی ام-۷۱ تاو(     BGM-71 TOW) را به امریکا داد که ارزش این قرارداد٬ بیش از یک میلیارد دلار تخمین زده شده است.

در ۱۴ فبروری ۲۰۱۴ ٬ خبر دیگری مبنی بر خرید سلاح عربستان سعودی در مقیاس بزرگ شد: وسایل نقلیه زره پوش به مبلغ ۱۰ میلیارد دلار٬ با گزینه ای برای ۳ میلیارد دلار دیگر. در قرارداد تولید وسایل نقلیه زره پوش که بخش کانادایی شرکت امریکایی جنرال دینامیک برنده شد: سیستم زمینی جنرال دینامیک( GDLS )- کانادا. نوع تجهیزات اعلام نشد. این قرارداد برای ۱۴ سال است. وزیر تجارت خارجی کانادا٬ اد فاست ( Ed Fast ) گفت:

«این قرارداد بزرگترین قرارداد صادراتی در تاریخ این کشور است». نماینده رسمی شرکت جنرال دینامیک٬ کن یاماشیتا(  Ken Yamashita ) گفت که:« تحت قرارداد٬ شرکت حق افشای مقدار یا نوع وسایل نقلیه را ندارد٬ اما آنها “نوع جدید وسایل نقلیه “هستند٬ و اولین آنها در سال ۲۰۱۶ ترسایی بیرون میآید».

در این اوضاع سخت٬ به گارد ملی پادشاهی عربستان سعودی توجه خاصی داده شده٬ که به موازات ارتش سنتی٬ بعنوان وزنه تعادل به نیروی زمینی٬ کنترل شده توسط خانواده سلطنتی عمل میکند. این گارد ملی شامل اعضای قبیله سنتی حامی خاندان سعودی است. گارد ملی بیش از ۲۰۰۰۰۰ نفر است٬ که به قطعات پیاده نظام و مکانیزه٬ واحد های ویژه و پولیس تقسیم شده است.

گارد ملی در سال ۲۰۱۳ ترسایی  به یک وزارت تبدیل شد که دارای وظایف زیر است:

همکاری با وزارت امور داخلی در ترویج حفاظت از امنیت٬ مبارزه با تروریسم٬ و حفاظت از تاسیسات حیاتی در عربستان٬ و در صورت لزوم٬ حمایت از وزارت دفاع. لازم به یادآوریست که سلاح های جدید خریداری شده از خارج در درجه اول به گارد ملی عرضه میشود. ریاض به تازه گی٬ بدنبال حفاظت از خود در مرزهای دور٬ به فعالیت سرکش باندهای مزدور٬ حمایت از اسلامیست ها درسوریه و عراق٬ جایی که جنگ واقعی در استان انبار در جریانست٬ دامن زده است. سعودی ها در حال برنامه ریزی برای تشکیل یک ارتش کامل از مزدوران خارجی هستند٬ که بتوانند از آنها برای مقابله با دشمن در منطقه٬ در درجه اول در تجاوز علیه سوریه بکار گیرند. به همه ظواهر٬ وهمانطوریکه در مطبوعات عرب اشاره شد٬ سقوط دولت عراق در دستور کار روز است. اعتقاد بر این است که سعودی ها میخواهند توازن قوا را در منطقه بنفع بلوک سنی بطور کامل تغییر دهند٬ در نتیجه٬ در ساخت اهرمی از طریق مزدوران خود علیه سوریه و «حزب الله» در لبنان٬ و همچنین ایجاد یک دولت سنی در عراق٬ و در همان حال جایگزینی برای «خلافت اسلامی» هستند.

ریاض در تلاش برای آغاز مجدد سیاست خارجی و داخلی جدید خود٬ فعالانه با دولت فعلی امریکا همکاری میکند. وب سایت مخفیانه (ادوارد اسنودن- م) گزارش داد که آژانس امنیت ملی امریکا(ان اس ای)٬ علیرغم اظهارات وزارت امورخارجه در مورد نقض حقوق بشر درعربستان سعودی٬ همکاری جاسوسی با سعودی ها را بطور قابل ملاحظه ای گسترش داه است. با توجه به گسیل مخفی پیغام که توسط انتشارات( افشاگری های ادوارد اسنودن – م) بدست آمده٬ آژانس امنیت ملی امریکا « با ارایه تحلیل مستقیم وحمایت تکنیکی » در مسایل مربوط به «امنیت داخلی» به وزارت داخلی در ریاض برنامه ریزی داشته است. در همین زمان٬ همانگونه که انتشارات فاش ساخته است٬ وزارت امور خارجه امریکا گزارش داد که: « نمایندگان وزارت داخلی گاهی اوقات زندانیان و بازداشت شده گان را شکنجه و خشونت جسمی کرده اند». برطبق همین سند٬ شکل همکاری جدید با وزارت دفاع سعودی توسط آژانس امنیت ملی امریکا یک « دوره به روز رسانی» خوانده میشود. آن طوری که انتشارات اشاره کرد٬ آژانس امنیت ملی امریکا رابطه « سه جانبه » خود را با ریاض و داده های سیگ اینت (اطلاعات سیگنال٬ یا شناسایی الکترونیکی) گسترش داده است. یکی از اهداف برای این همکاری « کمک به مقامات سعودی در استفاده از سیگ اینت ( SIGINT ) برای رد یابی محل افراد داخلی جابجا شده و مورد علاقه متقابل(هر دو کشور) ذکر شده است».

اما روشن است هر عملی که سعودی و یا متحدان او برداشته اند٬ منطقه همچنان در سرازیری به هرج و مرج است و در آستانه یک جنگ بزرگ پس و پیش میرود. میلیتاریزه کردن پادشاهی٬ و درواقع کشورهای دیگر در منطقه٬ از نشانه های جدی جنگ قریب الوقوع منطقه ای است. ای پی چخوف( A.P. Chekhov ) در زمان خود نوشت:

«اگر دراولین قدم تفنگی بر دیوار آویزان است٬ سپس در قدم آخر باید شلیک کند». بنظر میرسد که قدم آخر در خاورمیانه زیاد دور نیست.

*  ویکتور میخین ( Viktor Mikhin ) عضو مکاتبه کننده اکادمی علوم طبیعی روسیه٬ به ویژه برای مجله اینترنتی «چشم انداز شرقی» New Eastern Outlook  است.

برگردان: نویدی

بامداد ـ سیاسی ـ ۱۴/۲ ـ ۰۶۰۹