آیا آب شیرین جای نفت سیاه را می‌گیرد؟
به نظرمی‌آید که بشر درآستانه یک بحران جدی آب شیرین قرارداشته باشد، و در آینده نه چندان دور با مشکلی جدی روبرو خواهد شد، مگر آنکه ذخایرموجود آب شیرین بدرستی نگهداری و به طورعادلانه مصرف شود.
استفاده از آب به عنوان سلاح جنگی و محدود کردن دسترسی به آب در مناقشه‌های نظامی در سراسرجهان بوده وهست.یکی از تلاش‌ها نیروهای مترقی در جهان یافتن راه‌حل برای کمبود آب در کشورهای در حال توسعه است، این موضوع هم اکنون به یکی از مساله جدی ومبرم روز تبدیل شده است که روز به روز شدیدتر می‌شود.
در جنگ‌ها و مناقشه‌های نظامی در سراسر جهان که همیشه تلفات جانی و خسارت‌های مالی فراوانی به جا می‌گذارند، نه فقط از سلاح‌های آتشین مرگبار برای کشت و کشتار استفاده می‌شود، بلکه متاسفانه شیوه‌ها و سلاح‌های غیرانسانی و ضدانسانی دیگری نیز به کار برده می‌شود. یکی از این « سلاح »ها، آب است.
آب، مثل نفت و مواد معدنی و الماس و اورانیوم وغیره، یا حتا مواد غذایی، ذخایر محدودی در جهان دارد. کشورهای توسعه طلب نه فقط به دنبال تامین و تضمین ذخایر بیشتر و بیشتر برای خود هستند (همان‌طور که در مورد نفت و الماس و مواد دیگرعمل می‌کنند)، بلکه دیده می‌شود که با اختلال در آب رسانی و تامین آب آشامیدنی و بهداشتی برای ملت‌های دیگر (یا حتا در درون کشور خودشان) از این ماده مایه ای حیات به‌عنوان سلاحی برای تحت فشار قرار دادن دیگران استفاده می‌کنند. متاسفانه این وضعیت بیشتر درخاورمیانه و افریقا دیده می‌شود. به نظرمی‌آید که بشر در آستانه یک بحران جدی آب شیرین قرارداشته باشد، و در آینده ای نه چندان دور با مشکلی جدی روبرو خواهد شد، مگر آنکه ذخایرموجود آب شیرین بدرستی نگهداری و به طورعادلانه مصرف شود.
تازه ترین نمونه های این وضع را می‌توان از جمله در سوریه، عراق، مصر، فلسطین (جایی که اسراییل آب رسانی به مناطق اشغالی را قطع کرده است!) و کشور افریقایی بوتسوانا دید.اخیراً گزارش‌های نگران کننده‌ای از شهر محاصره شده حلب در سوریه منتشر شد مبنی برآنکه گروه‌های مسلح ضد دولتی به مدت هشت روز عمداً جریان آب را به روی مردم شهربستند و دونیم میلیون از ساکنان شهر حلب را از دسترسی به آب آشامیدنی و بهداشتی محروم کردند. در پی انتشار این گزارش‌ها، بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل متحد، هفته گذشته نسبت به این وضع اظهار نگرانی جدی کرد و هشدار داد که «جلوگیری از دسترسی مردم به آب سالم، نقض حقوق بنیادی بشر است… هدف قرار دادن عمدی مردم عادی و غیرنظامی، و محروم کردن آن‌ها از نیازهای اساسی زنده گی، نقض آشکار قوانین بین‌المللی بشردوستانه و قوانین حقوق بشر است.» در طول ۴ سالی که از مناقشه نظامی در سوریه می‌گذرد، از آب به‌عنوان سلاح در این جنگ استفاده شده است، که زنده گی روزمره‌ی مردم، و کار بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را مختل کرده است. مناقشه جاری در سوریه تا کنون بیشتر از ۱۵۰ هزار تلفات جانی داشته است و تقریباً ۹ میلیون سوری را آواره و بی‌خانمان کرده است. شکنجه، و محروم کردن از غذا و آب، از جمله موارد نقض آشکار حقوق بشردوستانه بین‌المللی در مناقشه‌ی جاری در سوریه بوده است. گفته می‌شود که در سال ۲۰۰۰ نیز دولت سوریه با تغییر مقررات مالکیت زمین، زمین‌ها و ذخایر آب وسیعی را در اختیار ثروتمندان قرارداد که موجب اختلال در سفره‌های آب زیرزمینی و رانده شدن نزدیک به یک میلیون دهقان و شبان از این مناطق شد.
خانم ماد بارلو (Maude Barlow )، رییس « شورای کانادایی‌ها » و رییس هیات مدیره سازمان غیردولتی « دیده بان غذا و آب » نیز از اینکه در مناقشه‌های چند سال گذشته و جاری از آب به‌عنوان سلاح استفاده می‌شود، ابراز نگرانی می‌کند. او از جمله به خشک کردن تالاب‌های بین‌النهرین (در خاک عراق) در جریان جنگ ایران و عراق اشاره می‌کند. صدام حسین از این طریق می‌خواست برتری تاکتیکی در این منطقه‌ی مردابی و نی‌زاری به دست آورد. بخشی از این خشک کردن نیز برای بهره برداری از ذخایر نفتی بوده است. به گفته خانم بارلو، صدام حسین در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ و در حول و حوش جنگ با کویت (و جنگ اول بوش پدر با عراق) اقدام به تخلیه آب تالاب‌ها در بین‌النهرین (میان‌دورود) کرد چون ادعا می‌کرد که شیعیان در آن مناطق مخفی شده‌اند و «معدان» یا «عرب‌های تالاب» آن‌ها را در میان خود جا داده و پنهان کرده‌اند.
خانم ماد بارلو در مورد مصر می‌گوید که خصوصی‌سازی آب در مصر و تغییر مسیر آب‌رسانی به خواست ثروتمندان یکی ازعوامل موثر در خیزش مردمی « بهار عربی » در مصر بود. او می‌گوید: « طوری شد که در مدتی کوتاه، هزاران مصری از دسترسی به آب تمیز محروم شدند؛ «اعتراض بر تشنگی» یک از عوامل تشدید خیزش بزرگی بود که بعدها شکل گرفت.» خانم بارلو درباره‌ی وضعیت در اسراییل و فلسطین می‌گوید: « اشغال سرزمین‌های فلسطینی توسط اسراییل، ایجاد و نگهداری زیرساخت‌های مناسب برای آب رسانی در غزه را غیرممکن کرده است، و منجر به آلوده گی آب آشامیدنی و مرگ عده‌ی زیادی شده است.»
خانم بارلو به وضعیت در کشور افریقایی بوتسوانا نیز اشاره می‌کند و می‌گوید که دولت این کشور ازآب به‌عنوان سلاح در جنگ علیه مردم قبیله‌های صحرانشین « کالاهاری» استفاده کرده است تا با بستن آب بر روی آن‌ها، مجبورشان کند که از محل سکونت خود بگریزند. گفتنی است که در این مناطق معادن الماس قابل توجهی کشف شده است!
البته محروم کردن از آب فقط منحصر به آسیا و آفریقا نیست. خانم بارلو به قطع آب خانه‌های هزاران نفر در شهر دیترویت (در میشیگان، امریکا) که نتوانسته بودند پول آب را بدهند اشاره می‌کند. دراروپا نیز دراثر اجرای سیاست‌های ریاضتی دولت‌های اسپانیا، یونان و بلغاریا اخیراً دست به اقدام‌های مشابهی زدند و آب مصرفی مردم را قطع کردند. خانم بارلو معتقد است که «دسترسی به آب سالم جزو حقوق بشر است و دولت‌ها نباید بتوانند از آن به‌عنوان سلاح در مناقشه‌ها استفاده کنند.»
برغم اقدام‌های تنبیهی‌ای که اینجا و آنجا برای محروم کردن مردم از آب صورت می‌گیرد، قرار دادن آب سالم در دسترس مردم جهان پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است.
بنا بر گزارش تازه‌ای که سازمان ملل متحد هفته پیش منتشر کرد، از سال ۱۹۹۰ تاکنون در حدود ۲ میلیارد نفر درسراسر جهان از امکانات بهداشتی بهتر برخوردار شده‌اند، و ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر به آب آشامیدنی دسترسی پیداکرده‌اند. در گزارش مشترک «صندوق کودکان سازمان ملل متحد» و «سازمان جهانی بهداشت » آمده است که در حدود ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر از این عده اکنون آب لوله‌کشی در خانه‌ها و مجتمع‌های محل زنده گی‌شان دارند. بر اساس گزارش مذکور که عنوان آن « روزآورد ۲۰۱۴: پیشرفت در تامین آب آشامیدنی و بهداشتی» است، اکنون بیشتر از نیمی از مردم جهان در شهرها زنده گی می‌کنند، و امروزه وضعیت آب آشامیدنی و بهداشتی در مناطق شهری- در مقایسه با مناطق روستایی- کماکان خیلی بهتر است، ولی « این فاصله دارد کم می‌شود».
در سال ۱۹۹۰ بیشتر از ۷۶ درصد از مردمی که در مناطق شهری زنده گی می‌کردند دسترسی به امکانات بهداشتی داشتند، درحالی‌که این رقم در مناطق بیرون از شهرها و مناطق روستایی فقط ۲۸ درصد بود. امّا در سال ۲۰۱۲، ۸۰ درصد ساکنان شهرها و ۴۷ درصد ساکنان غیرشهری دسترسی به امکانات بهداشتی بهتر داشتند.
گزارش سازمان ملل هشدار می‌دهد که «برغم این پیشرفت، در زمینه دسترسی به امکانات بهداشتی و آب آشامیدنی بهتر، همچنان نابرابری‌های شدید اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی در سراسر جهان به چشم می‌خورد.»
صم
بامـداد ـ اجتماعی ـ ۲/ ۱۴ـ ۰۲۰۶