سراج‌الاطفال و جایگاه آن در تاریخ ادبیات کودک

میرعبدالواحد سادات

ادبیات کودک در افغانستان پیشینه بیش از یک قرن دارد ، اما حوادث ناهنجار ، جنگ‌ و آشوب مانع رشد و توسعه آن گردیده است.

نخستین نشریه برای کودکان افغانستان، با نام سراج‌الاطفال، در سال (۱۲۹۷ خورشیدی ) به ابتکار محمود طرزی فقید و توسط سراج الاخبار منتشر گردید.

این نشریه با محتوای معاوماتی ، تربیتی و سرگرمی به زبان ساده برای کودکان و نوجوانان تهیه می‌ شد و هرچند عمر کوتاهی داشت، اما آغازگر توجه به ادبیات کودک در کشور محسوب می‌ شود.

در این مختصر ، بمناسبت (۱۰۷) مین سال نشر سراج‌الاطفال ، مکث و مروری بر تاریخچه، اهداف ، محتوای ، توقف زودهنگام و اهمیت این تجربه در تاریخ ادبیات افغانستان صورت می ‌گیرد .

ادبیات کودک در افغانستان طی یک قرن اخیر همواره با چالش ‌های جدی روبرو بوده است. جنگ ‌ها و بی‌ثباتی ‌های سیاسی نه تنها مسیر رشد این حوزه را متوقف کردند، بلکه سبب عقب ‌گرد آن نیز گردیده است .

نگاه به تاریخ ادبیات ما نشان می‌ دهد که توجه به مخاطب کودک در تاریخ فرهنگی افغانستان وجود داشته است. مهم ‌ترین نمونه آن انتشار نشریه سراج‌الاطفال به همت محمود طرزی است که در (۱۵ میزان ۱۲۹۷ خورشیدی ) در شهر کابل منتشر شد .

محمود طرزی، بنیان ‌گذار روزنامه ‌نگاری نوین در افغانستان، در کنار انتشار سراج‌الاخبار، ایده نشریه‌ای ویژه کودکان را مطرح کرد. وعده او به خوانندگان برای ارایه هدیه متفاوت، سرانجام به تولد سراج‌الاطفال انجامید.

سراج‌الاطفال شامل مطالب علمی، اخلاقی، تربیتی و سرگرمی به زبان ساده بود. از ویژگی‌های آن، استفاده از شعر، داستان، بازی‌ های آموزشی و توضیح ساده پدیده‌ های علمی است. برای نمونه، حرکت زمین به دورخورشید با قیاس توپ فوتبال و مورچه ‌ها برای کودکان توضیح داده می ‌شد.

این نشریه در چهار صفحه منتشر می ‌شد، هرچند ضمیمه سراج‌الاخبار بود ، اما محتوای مستقل داشت و به ‌طور ویژه به مکاتب ارسال می ‌گردید. در آن حتا به نویسندگان وعده حق‌الزحمه داده شده بود که برای آن زمان اقدامی نوین به شمار می ‌رفت.

با وجود استقبال، سراج‌الاطفال بیش از شش شماره دوام نیاورد. دستگیری همکاران طرزی فقید ( بویژه داوی فقید و لودین شهید که به دو شهبال آن بزرگوار شهرت یافته بودند ) و فشارهای سیاسی، ادامه انتشار سراج‌الاخبار و درنتیجه سراج‌الاطفال را ناممکن ساخت. آخرین شماره سراج‌الاخبار در (۲۷ قوس ۱۲۹۷ ) به چاپ رسیده است .

سراج‌الاطفال نخستین تجربه مطبوعاتی ویژه کودکان در افغانستان بود که با وجود عمر کوتاه، جایگاهی مهم در تاریخ فرهنگی کشور دارد.

این نشریه نشان داد که توجه به مخاطب کودک می‌تواند ابزاری موثر برای آموزش، سرگرمی و پرورش ذهن نسل نوین باشد. بازخوانی تجربه طرزی بزرگ و همکاران شان در احوال امروز و بویژه در مطبوعات بیرون مرزی و‌دیاسپورای افغانستان حایز اهمیت می باشد و می ‌تواند الهام ‌بخش نویسندگان و سیاست‌گذاران فرهنگی دراحیای انکشاف ادبیات کودک افغانستان باشد.

عزیزان که خواهان معلومات بیشتر راجع به سراج الاطفال می باشند ، میتوانند ، ماخذ ، آتی را مرور فرمایند :

ـ کتاب سیر ژورنالیزم در افغانستان ، تالیف محمد کاظم آهنگ فقید

ـ کتاب تاریخ مطبوعات افغانستان (از شمس‌النهار تا جمهوریت) تالیف محترم رسول رهین

ـ خاطرات و مقالات محمود طرزی از محترم دوکتور روان فرهادی

ـ ‌‌مقالات محترم اسداله شعور در باره سراج الاخبار

بامـداد ـ فرهنگی و اجتماعی ـ ۲۵/۵ـ ۰۸۱۰