دررثای یکی از آخرین زنان مبارز و پیشگام وابسته به نهضت امانی
میرعبدالواحد سادات
مرحومه بی بی آرا که به عمه جان شهرت داشت و داعی اجل را لبیک و به جاودانه گی پیوسته است، به احتمال قرین به یقین از لحاظ سن ،که باید بیشتر از صدسال عمر داشته است وسابقه مبارزه ، آخرین وارث مشروطیت دوم افغانستان باشد که به جاودانه گی پیوسته است . « عمه جان » مرحومه دختر مرحوم میرزا محمد هاشم ، از اراکین وزارت مالیه زمان امیرحبیب اله و شاه امان اله ، خواهر مرحوم دگرجنرال محمد حسین ، از معماران اردوی افغانستان واز جنرالان با نام وابهت و وقار دوران شاهی وجمهوریت اول ، و خانم زنده یاد فاروق معروف به « تیلگرافی » از مشروطه خواهان و مشمولین نهصت امانی است که « به جرم » وفاداری به آن برجسته ترین چهره شاخص تجدد و نوگرایی ، مدت شانزده سال را در سلول های زندان سپری نمود .
شادروان عمه جان به مثابه زن آگاه ، مبارز و پیشگام نه تنها مشقات روزگاررا در طلاطم زندگی پر افتخار با شجاعت متقبل گردید ( درست درشب عروسی ، شوهرش را زندانی نمودند )، بلکه خود نیز از مبارزان با افتخار درسیاست و دفاع از حقوق زنان و سازمان دیموکراتیک زنان افغانستان برهبری زنده یاد داکترراتبزاد بزرگوار بود و به نظر من زنده گی او با زنان برجسته آن روزگار که در پهلوی تقبل زجر وشکنچه ناشی از فعالیت سیاسی و اجتماعی شوهران وفامیل ها، در دشوار ترین روزگار به تربیه اولاد های صالح مبادرت ورزیده اند ، همانند خانم کلان مرحوم غلام نبی خان چرخی ، خانم مرحوم میرزا محمد مهدی خان چنداولی شهید ( مادر زنده یاد آصف آهنگ )، همخوانی های زیاد دارد . دوستان عزیز می توانند معلومات مفصل در مورد تیلگرافی فقید را در جلد دوم کتاب غبار فقید ، کتاب قربانیان مشروطیت از مرحوم سید مسعود پوهنیار و خاطرات محترم چرخی بدست آورند . من حدود ده ، پانزده سال قبل مقاله ای در مورد کارنامه مرحومی تحت عنوان : «اعلیحضرت غازی ، کابل فتح گردید » ، نوشته بودم . بی مورد نخواهد بود اگر عرض نمایم که زنده یاد ببرک کارمل فقید نخستین فکر و ذهنیت تنور وعدالت خواهی را در مجاورت مجلس همین تیلگرافی مرحوم ، آوانی که هنوز طفل خورد سال بوده ، فرا گرفته است . این طفل خورد سال از طرف فامیل وظیفه داشت تا در هر دوهفته ( پایوازی ) کالا ونان را به زندان دهمزنگ ببرد ( در کتاب خاطرات جناب خالد چرخی که هم زنجیربا تیلگرافی مرحوم بود ، تذکرات جالب دررابطه وجود دارد ) ومقدرات زنده گی اش با شروشور گره بخورد ودر عنفوان جوانی خود در همان زندان چهارسال را زندانی باشد.
در حالیکه روح این مبارز سا بقه دار سیاسی وفعال حقوق زنان را شاد و یادش را انوشه می خواهم ، مراتب تسلیت خود را به فرزندان مرحومه ، انجیلا جان ، احمد شاه جان و تیمورشاه جان و مجموع خانواده ای ارجمند شان ، نهضت زنان افغانستان و عدالت پسندان تقدیم میدارم .
بامداد ـ فرهنگی واجتماعی ـ ۳ /۱۶ ـ ۰۳۰۸