نقش احزاب درگسترش دموکراسی و فراهم سازی زمینه های بهتر همزیستگاه مدنی
نوشته : داکتر حمیدالله مفید
حزب مهمترین نماد دموکراسی واساسی ترین ساختار همزیستگاهی هست ، ایجاد یک جامعه مدرن شهروندی به فراگیر شدن حزب های سیاسی پیوند ناگسستنی دارد.
ادموند برک اندیشمند فرزانه نمونه ای فرازی را قلم کشیده ودر مورد شناسایی یا تعریف حزب می گوید:
« حزب گروهی از افراد جامعه اند ، که با یکدیگر متحد شده و بر مبنای اصول خاصی که مورد قبول همه آنهاست برای حفظ وتوسعه منافع ملی می کوشند»(۱)
جمیز مدسین درتعریف یا شناسایی حزب سیاسی چنین میپندارد:
« گروهی از افراد جامعه را حزب می خوانند ، که چه در مقام اکثریت باشند وچه در مقام اقلیت ، بر اساس منافع ویا هدفهای مشترک خود که به منافع وهدفهای سایر افراد ونیز منافع وهدفهای دایمی وکلی جامعه در تضاد است ، بایکدیگر طرح اتحاد ریخته اند»(۲)
برخی از اندیشمندان بجای شناسایی یا تعریف حزب به برشمردن ویژه گی های حزب بسنده کرده اند واز میان لاپالومبارا چنین میندیشد:
« گروهی که از دوام سازمانی برخوردار هستند ودارایی سازمان علنی ودر سطح ملی و محلی باشد ودر این سازمان تصمیم آگاهانه رهبران ملی ومحلی مبنی بر کسب ونگهداری قدرت تصمیم گیری ، چه به تنهایی وچه در یک ایتلاف وجود داشته وسازمان نسبت به کسب آرآ یا پشتبانی مردم عنایت بورزد»(۳)
پایداری شیرازه یک جامعه سیاسی به سطح مشارکت سیاسی یا نهادهای سیاسی احزاب وسازمان ها ی آن جامعه بستگی دارد. در کل ثبات سیاسی ، انسجام و امنیت ملی ، رشد فرهنگ همزیستی ودگر پذیری ، تامین وگسترش دموکراسی به نقش حزبهای سیاسی در جامعه مربوط است.
پیشبود اساسی نهادینه سازی دموکراسی در وجود حزب های سیاسی بازتاب می یابد.
کانت دانشمند پرآوازه آلمانی در نوشتار مشهور خود « روشنگری چیست؟ » یکی نمونه فراخور در باره روشنگری وایجاد یک همزیستگاه آزاد وهمگانی را به ایجاد حزب های سیاسی مربوط ومنوط می داند.
نیچه فرزانه آگاه به گونه ژرف نکته های را در باره ایجاد یک همزیستگاه مدرن به تشکل وکارکرد های احزاب سیاسی وابسته می داند.
هانتینگتون زنده گی سیاسی در همزیستگاه ها یا جامعه های غربی را در وجود حزب های سیاسی بسنده پنداشته می نگارد:« هر کشوری که بخواهد گام در راه توسعه وپیشرفت بگذارد ، ناگزیر از پذیرش حزب ها خواهد بود»(۴)
دیود اپتر دانشمند دیگری به این باور است که :«حزب های سیاسی در جریان نوسازی همه جامعه های معاصر چنان نیروی مهمی را تشکیل می دهند که الگوی ویژه نوسازی هرکشور به گونه کل حزب های آن کشور تعیین می کند»(۵)
کارکرد های یک حزب سیاسی :
یک حزب سیاسی به منظور بایسته گی وشایسته گی خود وهمچنان جهت شناسایی خود در همزیستگاه به انجام کارکرد های زیرین مکلف می باشد:
نخست :شکل دادن به افکارعمومی حزب با طرح یک برنامه وخط مش سیاسی مشخص که بر پیرایه دیدگاه همگانی استوار باشد ، شخصیتهای مشخص سیاسی را به دور آن گرد می آورد و رابطه پسندیده ومعقولی را میان مردم و رهبری بر قرار می سازد ، در واقع بدون وجود حزب، مردم از حق حاکمیت باز می مانند.
دوم: معرفی نامزد های انتخاباتی : معرفی نامزد های انتخاباتی از دیگر کارکرد های حزب های سیاسی می باشد ، این ویژه گی با بخش نخستین پیوند تنگاتنگ دارد در واقع حزب های سیاسی با شناسایی ومعرفی کاندیدان روند انتخابات را نظم وسر وسامان می دهند
به گفتاورد « کنگ مرتین » اگر کاندیدان از جانب حزب های سیاسی معرفی وشناسایی نشوند ، انتخابات بی سر وسامان شده ودر آنها اشخاص به گونه ای انفرادی خود را کاندید کنند ، در این حالت ، مسایل تباری ، عدم شفافیت وتقلب هویدا می گردد ودموکراسی پایمال می شود.
همچنان در حالتی که نامزدان از طرق انفرادی در انتخابات مطرح گردند، رابطه ها بر ضابطه ها حاکم شده واز اصول دموکراسی تخطی می شود.
سوم: سازمان دادن به انتخاب شونده گان واعمال نفوذ برآنها . همه حزب های که در کارانتخابات کاندید داده اند ، به منظور تحقق هدف های خود در پارلمان ودر جامعه به کار های رسانه یی دست می زنند ودر فرایند ، مردم از دیدگاه های آنها آگه می شوند.
در یک خامه جناب پرنونادری اندیشمند توانا که در سایت آریای به نشررسیده است : دیدگاه شادروان محمد هاشم میوندوال صدراعظم دهه ای پنجاه چنین بازتاب شده است :«هنگامی که شاه (اعلحضرت محمد ظاهرشاه) از توشیح قانون احزاب خود داری کردند چنین گفته بود : دموکراسی بدون احزاب سیاسی به گادی بدون اسپ می ماند».
برخی نویسنده گان واندیشمندان به این باوراند ، که میان حزب های سیاسی ودموکراسی پیوند تنگاتنگ ودیرینه وجود دارد. به باور این گروه ماکس وبر (اندیشمند جامعه شناس آلمانی ) « حزب جدید رافرزند دموکراسی می داند».
وجود تعدد وفعالیت آزادانه ومسولانه حزب های سیاسی یک اصول پذیرفته شده همه ی همزیستگاه بشری در جهان کنونی می باشد « در واقع بدون حزب های سیاسی دموکراسی نماینده گی دولت نو غیر ممکن خواهد بود ، دموکراسی بدون حزب ها مانند قایق بی پارو یا کشتی بی ناخدا است »(۶)
یک نکته قابل نگرش اینست که از دیدگاه برخی نویسنده گان نیرومندی دموکراسی با نیرومندی حزب ها وکم توانایی دموکراسی با کم توانایی حزب ها پیوند مستقیم دارند.
ساختار حزب های سیاسی و بن مایه های ساختاری آنها از مسایلی است ، که در این خامه نمی گنجد ، تنها یک گفتاورد نگرش انگیز محمود دولت آبادی در این مورد نوشتنی پنداشته می شود:
« طبیعی است حزبی که اندیشه وبصیرت از دل ودرون خودش بیرون نروید ، حزبی که پنهان وآشکارا کارگزار سیاست بیگانه باشد ، از مناسبات و روابط درونی اش انتظاری جز رابطه برده گی –اربابی نباید داشت. »(۷)
تا ایدون دانسته شد که دموکراسی ، آزادی های مدنی و رشد اقتصادی واجتماعی و تامین امنیت به رشد وتکامل حزب های سیاسی پیوند ناگسستنی دارند. حالا به این مهم که برخی ازسیاست اندیشان ما به این باورند ، که درافغانستان ساختار سیاسی حزب ها بر بنیاد تبارها واقوام پی ریزی شده اند وبجای منافع مضار آنها افزون است پرداخته می شود.
تشکل حزب های سیاسی به گونه طبیعی یا گیتایی آن در اغلب کشور های جهان بر بنیاد منطقه ها ، زبان ها وتبار ها پی گذاری شده اند:
اندوخته ها وتجارب همزیستگاهی بشری بیانگر آنست که نه تنها درافغانستان بلکه در اغلب کشور های جهان حزب های سیاسی بر بنیاد منطقه ، تبار ، زبان واندیشه پی نهاده شده اند واین به هیچروی نقص دموکراسی وعدالت اجتماعی نیست ، برای رسیدن به این مآمول چند نمونه آورده می شود:
نخست : در کشور های اروپایی: کشور آلمان که نوع رژیم آن فدرالی هست عالیترین وپیشینه ترین کشور دموکراسی در جهان شمرده می شود ، فرایند حزب های سیاسی افزون از مسایل اندیشه وی ، که وجه متمایز حزب های سیاسی را می سازد حزب ها بر بنیاد منطقه ، کلتور، زبان ومناسبات خونی نیز پی ریزی شده اند : در جمهوری فدرالی آلمان نزدیک به ۲۳ حزب وسازمان سیاسی وجود دارد که عمده ترین آنها ۱- حزب « اس – پی – دی » یا حزب سوسیال دموکرات آلمان بطورعنعنوی در شمال وبخش های غرب کشور طی سالیان متمادی اکثریت را به دست می آورد . ۲- حزب « سی – دی – یو) یا حزب دموکرات مسیحی به گونه ی عنعنوی در بخش های جنوب ، مرکز وجنوب شرق رهبری سیاسی را به گونه ی متداوم در اختیار دارد. ۳-حزب (سومین حزب سیاسی «سی –اس –یو) یا اتحادیه سوسیال های مسیحی است به گونه ی عنعنوی در آیالت بایرن وجنوب اکثریت را بدست دار. ۴- حزب چپ ها یا (دی لینکی) به گونه ی عنعنوی در آلمان شرق وقسمت های خاوری آلمان زیاد ترین رای خود را بدست می اورد. این وضع نمایانگر آنست ؛ که حتا در پیشرفته ترین کشور دموکراسی جهان حزب ها در مناطق مختلف ایجاد شده اند و رای های خود را از آنجا ها می گیرند.
دوم : در کشور همسایه ما پاکستان: در این کشور نیز به گونه عنعنوی حزب های سیاسی بر بنیاد تبار ها ومنطقه ها پی ریزی شده اند که در کل هفت حزب عمده سیاسی در این کشور فعال هستند ،عمده ترین آنها؛ به گونه نمونه : حزب پیپلز پارتی پاکستان بطورعنعنوی در میان مردم سندی ها اکثریت را بدست می آورد ،حزب مسلم لیگ اسلامی نواز شریف به گونه ی عنعنوی از مناطق پنجاب اکثریت ارآی خود را بدست می آورد ، حزب نیشنل عوامی پارتی که یک حزب تباری پشتونخواه است به گونه ای عنعنوی در مناطق خیبر اجنسی، ایالت پشتونخواه ودر یک بخش بلوچستان که پشتونها زنده گی می کنند ، آرآی خود را بدست می اورد. جنبش عدالت عمران خان که در سال ۱۹۹۶ پیگذاری شد عمدتآ در پنجاب به گونه ای عنعنوی رآی خود را بدست می آورد. جنبش متحد قومی که جایگاه فعالیت و رآی آن سند است واغلب سندی ها در ساختار آن متشکل می باشند. جمعیت العلمای اسلام که اغلب در میان پشتونها وبلوچها فعالیت می کند. ومحاذ متحد دینی ، نیز که جایگاه فعالیتش مناطق پشتون نشین ها وبلوچها می باشد. دیده می شود ، که نزدیک به همه حزب ها در پاکستان بر بنیاد تبار، منطقه و زبان فعالیت می نمایند چنانی که پیداست در این کشور هیچ پرابلمی در مورد حزب ها بر بنیاد تبارها ومناطق وجود ندارد.
در کشور تازه به دموکراسی رسیده تونس :
تونس از جمله نخستین کشور های اسلامی عربی است ، که در آن حزب های سیاسی بسیار نیرومند شهروندی وجود دارد و موجودیت اتحادیه های نیرومند صنفی به ویژه در مناطق اپاختری یا شمالی ومرکزی عامل اساسی ایجاد دموکراسی در آنکشور می باشد.
در این کشور نزدیک به هشت تشکل نیرومند سیاسی مانند :۱- : سازمان دموکرات های سوسیالیستی( ام دی اس) که عمدتآ در شمال ومرکز کشورهواخواه وهموندان دارد. ۲- :حزب واحد خلقی(پی یو پی) که اغلب هواخواه ها وهموندان آن را ازتبار های دراجی می سازد ودر منطق های مرکزی وجنوبی تشکیلات گسترده دارد.۳- : حزب دموکراسی وپیشرفت ( پی دی پی ) که اغلب از مردم تونس خاوری وعربهای ناسونالیست متشکل شده اند. ۴-: حزب آزادی اجتماعی (پی اس ال) ،۵-: اتحادیه دموکرات های واحد(یو دی یو ) ۶-: جنبش جدید(ام ای) ۷- : ساختار یا سازمان دموکراسی برای کار وآزادی ( اف دی تی ال) ۸- :حزب سبز پیشرفت ( پی فی پی) که اغلب در مناطق باختری ، خاوری ، اپاختری و شمالی پایگاه وجایگاه دارند .هواخواهان وهموندان آنها بر بنیاد مناطق وتبار ها ایجاد شده اند .افزون بر اینها در کشور تونس نزدیک به۱۱۲ حزب ، سازمان واتحادیه سیاسی که از میان ۸۲ سازمان یا حزب با اندیشه های دادخواهی وچپ وباقی همه سازمانهای میانه رو واسلامی هستند فعالیت می کنند. تنها حزب های سوسیالیستی که در اغلب منطقه ها هموند دارند ، سایر حزب ها روی نهاد های منطقوی وتباری پی نهاده شده اند.
به همین سه نمونه بسنده می شود.
وایدون ساختار حزب ها وسازمانها در افغانستان:
در افغانستان تشکل حزب های سیاسی پس از جنبش مشروطه خواهی در حقیقت از دهه ی چهل خورشیدی آغاز می شود ، ویش زلمیان ، حزب دموکراتیک خلق افغانستان ، شعله جاوید ، ستم ملی ، نهضت جوانان افغانستان ، گروه کار ، سازا ، سفزا ، افغان ملت ، وملی غورزنگ از سازمانهای بودند که طی دهه چهل وپنجاه خورشیدی بر بنیاد قانون اساسی سال ۱۳۴۴خورشیدی فعال گریده بودند ، با آنکه محمد ظاهر شاه پادشاه آنزمان قانون احزاب را توشیح یا دستینه نکرد، مگر با آنهم این حزب ها یکی پی دیگری ایجاد گردیدند،
پس از کودتای سردار محمد داوود خان صرف یک حزب ملی غورزنگ خودش اجازه فعالیت یافت وبس .پس از حادثه ثور سال۱۳۵۷خورشیدی در آغازین تنها یک حزب دموکراتیک خلق افغانستان اجازه فعالیت داشت وبس مگر پس از جدی سال ۱۳۵۸ خورشیدی حزب های دیگری چه در داخل وجه در بیرون از کشور ایجاد گردیدند.
پس از حاکمیت طالبان نیز تنها حزب طالبان کرام اجازه ی فعالیت داشتند و بس پس از سقوط طالبان . وایجاد دولت عبوری قانون احزاب سیاسی تصویب شد واز آن زمان تا کنون نزدیک به ۵۱ حزب سیاسی در داخل کشور ایجاد شده اند که عمده آنها قرار ذیل می باشند: ۱- حزب حرکت اسلامی افغانستان عمدتآ هزاره ها وشیعیه ها ۲- حزب جمعیت اسلامی افغانستان عمدتآ تاجک ها در شمال وغرب افغانستان ، ۳- جنبش ملی اسلامی افغانستان اغلب هموندان آن را ازبک ها وترکمن ها تشکیل می دهند.۴- حزب اسلامی افغانستان که اغلب هموندان آن را پشتونها در مناطق مختلف کشور می سازند.۵- کنگره ملی افغانستان اغلب هموندان آن را باشنده گان بدخشان ، تخار وبغلان می سازند.۶-حزب مردم افغانستان ، یک حزب فرا ملیتی وفرا تباری می باشد وهموندان آن را اغلب اعضای حزب وطن می سازند. ۷-حزب متحد ملی افغانستان ، که نیز یک حزب فرا تباری وفرا قومی می باشد . ودیگر حزب ها که در داخل کشور فعالیت می نمایند.
با آنکه در قانون اساسی افغانستان ودر قانون احزاب ایجاد حزب های سیاسی پذیرفته شده اند ، مگر با ارایه این مطلب که گویا ، چون حزب های سیاسی بر بنیاد تباری وزبانی پی افگنده شده اند ، از اینرو به منظور جلوگیری از تشنجات تباری وزبانی ، پارلمان و رییس جمهور بر بنیاد ساختار کاندیدتورایی حزب های سیاسی نی ، بلکه بر بنیاد کاندیتوری های مستقل پیشکش می شوند. تمام پل های دموکراسی را ویران می کند. بادریغ این دیدگاه که از همان دوره نخست ریاست جمهوری جناب حامد کرزی تا اکنون عملی می شود ، موجب آن شده تا دموکراسی مانند اسپ گادی بدون اسپ در حرکت بیفتد. این مساله نه تنها دموکراسی را خدشه پذیر ساخته است ، بلکه عامل اساسی ، دموکراسی زدایی ، بی امنیتی ، پیشکشی کاندیدان بر بنیاد تبار ها و قوم ها ، منطقه یی وزبانی نیز شده است.
ایدون زمان آن فرارسیده است ، تا به خاطر تحقق دموکراسی انتخابات با به دیده نگریستن ارایه کاندید ها بر بنیاد حزب های سیاسی پیشکش شوند واز تعدد سردرگم کاندیدان واز دموکراسی زدایی نیز جلوگیری به عمل آورده شود.
بدون شک وتردید، عامل اساسی رشوت ، فساد اداری ، بیروکراسی ، عقب مانده گی ودشواری های مالیاتی از همین رعایت نکردن ، دموکراسی وجلوگیری از حزبی شدن انتخابات می باشد. با تغییر در سیستم موجود وتآمین انتخابات بر بنیاد حزب های سیاسی ، نه تنها ضوابط بر روابط غلبه خواهد کرد ، انتخابات نیز در فضای باز وفراخ دموکراسی وعدالت اجتماعی بر گزار خواهد شد.
به امید روزی که درافغانستان دموکراسی واقعی بر بنیاد یک پارلمانتاریزم علمی وانتخابات از طریق حزب ها وسازمانهای سیاسی به جلایش بنشیند.
شهر هامبورگ اول ماه فبروری سال ۲۰۱۴
رویکرد ها
۱- محمدی نژاد حسن ، احزاب سیاسی ، تهران انتشارات امیر کبیر ، چاپ نخست ۱۳۵۵ رویه ۳۴۲
۲- همان کتاب وهمان رویه
3-Lapalambara ,The Orginis and Development of Political Parties ,London 1969. P-6
۴- نقیب زاده احمد عملکرد ونقش احزاب سیاسی در جوامع امروزی ُ اطلاعات سیاسی ، اقتصادی . سال سوم شماره ۱۳۶۸ رویه ۱۱
5- Apter, David, Politics of Modernization , Univercity of Chicago Press,1965 ,P 1750
۶- روزنامه ارمان ملی سه شنبه سوم دلو، سال ۱۳۹۱
۷- نون نوشتن دولت ابادی محمود چاپ پیام ، سال ۱۳۷۸
بامداد ـ دیدگاه ـ۱۴/۱ـ ۰۳۰۲