دربـاره دمـوکــراســی

دربـاره دمـوکــراســی

تتبع ‌نگارش از میر عبدالواحد سادات

تعریف :

دموکراسی یکی از بحث برانگیزیرین مفاهیم در تاریخ اندیشه سیاسی است که هیچگاه نظر واحد به ارتباط آن وجود نداشته است .

دموکراسی یا مردم‌ سالاری نظامی است که قدرت سیاسی در آن از مردم سرچشمه می ‌گیرد. در معنای حداقلی، دموکراسی یعنی انتخابات آزاد و رقابتی .

اما در معنای حداکثری، علاوه بر انتخابات، آزادی‌ های مدنی ، حقوق شهروندی و حقوق بشر نیز جز جدایی‌ ناپذیر آن است ، در مقابل، دیکتاتوری یعنی نظامی که مردم در آن هیچ نقش واقعی در قدرت سیاسی ندارند.

تاریخچه:

ریشه واژه دموکراسی به قرن پنجم پیش از میلاد و در آتن برمی ‌گردد. ابتدا تنها اقلیتی ممتاز حق مشارکت داشتند. اما در قرن‌های نوزدهم و بیستم، با جنبش ‌های مدنی و مردمی حق رای، در دموکراسی ها به تدریج همگانی گردید .

انواع دموکراسی :

دموکراسی مستقیم:

ـ مشارکت بی‌ واسطه مردم در تصمیم‌ گیری.

ـ دموکراسی نمایندگی: انتخاب نمایندگان برای اداره امور.

ـ دموکراسی لیبرال یا چندحزبی:

همراه با تضمین آزادی‌ها (مانند اروپا و امریکا).

ـ دموکراسی تک‌ حزبی یا شبه‌ دموکراسی:

ساختاری محدود یا صوری (مانند چین یا برخی کشورهای در حال توسعه)

نظام‌های سیاسی مبتنی بر دموکراسی

دموکراسی‌های مدرن معمولاً در چهار شکل تجربه گردیده اند :

۱ ـ ریاستی

۲- نیمه‌ ریاستی

۳- پارلمانی

۴- نیمه ‌پارلمانی

تفاوت آن‌ ها در میزان توزیع قدرت میان رییس‌ جمهور و پارلمان بیان میگردد .

مشروعیت و چالش‌ها:

دموکراسی امروز در سطح جهانی مشروع ‌ترین نظام سیاسی شناخته می ‌شود. با این حال، طبق شاخص‌های جهانی، تا سال (۲۰۲۲ م ) کمتر از نیمی از مردم دنیا در نظام‌ های دموکراتیک زندگی می ‌کردند. این نشان می ‌دهد که دموکراسی همچنان نظامی آسیب ‌پذیر است.

دیدگاه فیلسوفان و متفکران در مورد دموکراسی

افلاطون:

دموکراسی را حکومت توده نادان می ‌دانست.

ارسطو:

دموکراسی را حکومت فقرا تلقی می ‌کرد که تعادل سیاسی ندارند.

ماکیاولی:

دموکراسی را در کنار دیگر اشکال حکومت خوب و اما مستعد انحطاط میدانست.

مونتسکیو:

معتقد بود در جمهوری‌ها حسادت و رقابت کمتر به خشونت می‌انجامد.

کارل مارکس:

دموکراسی لیبرال را پوششی برای سلطه بورژوازی میدانست که بدون عدالت اقتصادی معنایی ندارد.

کارل پوپر:

ارزش دموکراسی در امکان برکناری مسالمت ‌آمیز حاکمان بد است .

او دموکراسی را بهترین نظام موجود می‌دانست.

گرامشی: دموکراسی لیبرال ابزاری برای هژمونی فرهنگی است، اما می ‌تواند به دموکراسی مشارکتی و رهایی ‌بخش تبدیل شود.

چامسکی: دموکراسی‌های معاصر تحت نفوذ شرکت ‌ها و رسانه ‌ها هستند، اما هنوز بهترین بستر برای مبارزه مدنی‌ اند.

تجربه دموکراسی در افغانستان

دموکراسی در افغانستان مسیری پر فراز و نشیب داشته است:

نخستین تجربه رفتن به دموکراسی با مشروطه ‌خواهان و انفاذ اولین قانون اساسی و ایجاد نخستین دولت ملی در افغانستان (۱۹۰۹–۱۹۱۹ م ) شروع میگردد .

جنبش مشروطیت سوم و دوره هفتم شورا ، تجربه درخشان دموکراسی در افغانستان است که همچون دولت مستعجل بزودی افول مینماید و حامیان دموکراسی سرکوب میگردند .

دهه دموکراسی و یا دهه مشروطیت (۱۹۶۴–۱۹۷۳ م ) ، انفاذ قانون اساسی ( ۱۳۴۳ خورشیدی ) ، ایجاد پارلمان ، آزادی احزاب و مطبوعات ، نقطه اوج این دوره است که با کودتای (۲۶) سرطان (۱۳۵۲ خورشیدی ) دروازه آن بسته میگردد

از (۱۹۷۳ وتا ۱۹۹۲ م ) افغانستان نظام های جمهوری و جمهوری دموکراتیک را در وجود قوانین اساسی اندوره ، تجربه مینماید .

پس از دوره انارشیم تنظیمی و استبداد اول طالبان ( ۱۹۹۲ - ۲۰۰۱ م ) ، افغانستان برای دو دهه دموکراسی طراز امریکایی و غربی را تجربه مینماید که متاسفانه با وجود انفاذ قانون اساسی ، بخاطر فساد گسترده و حضور فساد کاران دشمن دموکراسی ، به کلیپتوکراسی منتج میگردد .

چهار سال اخیر ‌حاکمیت طالبان در افغانستان استبداد خشن مذهبی و شخص محور ، بد ترین دوره دشمنی با حقوق و ازادی مردم و بویژه زنان و دختران است .

منحیث جمع بندی صحبت باید گفت که :

دموکراسی در نظر و تیوری نظامی است ، برای تحقق اراده مردم و تضمین حقوق و آزادی‌ شهروندان

که فیلسوفان و اندیشمندان علوم سیاسی هر یک به سپک و سیاق خود ، آن را نقد یا دفاع کرده‌ اند.

البته در سه دهه اخیر و با اوجگیری راست افراطی در دموکراسی های لیبرال و شکست افاده نیولیرالیزم ، با بحرانات درون سیستمی سرمایداری و اوجگیری ملیتاریزم ، دموکراسی معاصر غرب با چالش های بزرگ مواجه می باشد .

تجربه بیشتر از صد سال افغانستان نشان می‌ دهد که بدون حاکمیت قانون ، نهادهای پایدار و متعهد به تطبیق قانون ، بستر فرهنگی مساعد ، رشد اجتماعی و اقتصادی صحبت از دموکراسی ، همیشه یک سراب فریبنده می باشد .

بامـداد ـ دیدگاه ـ ۲/ ۲۵ـ ۲۳۰۹