جایگاه سازمان همکاری شانگهای در دوران گذار نظم بین المللی
رضایی راد
امروزه سازمان ها در جهان نقش و جایگاه ویژه ای را پیدا کرده و دارای اهمیت بسیاری شده اند. سازمان هایی که اعضا و کشورهای گوناگونی دارند. گسترده گی کشورها و اعضا، ظرفیت های گوناگونی را در‌خصوص همکاری ها ایجاد کرده است، ظرفیت هایی که با همکاری های دوجانبه یا چند جانبه به صورت متقابل برای کشورها منفعت و سود را به دنبال دارد.
همکاری هایی که از گذشته تا به حال مورد توجه بوده و ایجاد سازمان و اتحادیه ها سبب گسترش همکاری ها در نظام بین المللی شده است. برای مثال اتحادیه فولاد اروپا که منجر به افزایش همکاری ها در سطح اروپا و کاهش تنش در میان این کشورها و در ادامه موجب شکل گیری اتحادیه اروپا به شکل امروزی شد. امروزه نیز شاهد شکل گیری سازمان های همکاری دیگری مانند سازمان همکاری شانگهای هستیم. سازمان همکاری شانگهای پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال کشورهای آسیای مرکزی به وجود آمد، سازمانی که در ابتدا و با محوریت حل مناقشات مرزی کشورچین با کشورهای تازه استقلال یافته اتحاد جماهیر شوروی در آسیای مرکزی شکل گرفت.
بر اساس نظر اکثر اندیشمندان، شروع گذار نظم بین‌المللی را می توان بحران مالی 2009 ترسایی یا وال‌استریت دانست، بحرانی که موجب تضعیف جایگاه اقتصادی و ضعف کشورهای غربی شد. در واقع شروع مشکلات اقتصادی کشورهای غربی و در مقابل آن رشد اقتصادی خیره کننده چین و هند را می توان چرخش قدرت از غرب به شرق دانست.
نظریه گذار نظم بین المللی که در سال های اخیر در حوادث مختلف مانند شکست ایالات متحده امریکا در افغانستان، ضعف این کشورها را بیش از پیش نمایان کرد. در واقع بحران های اقتصادی و مشکلات مالی مانند تورم، کاهش توان غرب را برای ایفای نقش در دنیا به دنبال داشته است.
این موضوع در حالی است که چین و هند با طرح هایی مانند جاده ابریشم جدید، سرمایه گذاری‌های گسترده‌ای در کشورها انجام داده و قدرت خود را در عرصه روابط بین‌المللی تقویت کرده‌اند. یکی دیگر از نشانه های گذار نظم بین‌المللی را می توانیم جنگ روسیه و اوکرایین بدانیم، جنگی که با احتمال بسیار بالای حمله چین به تایوان می توان گفت نظم بین المللی را دچار تحولی اساسی کرده است.
گذار نظم بین‌الملیی که با تغییر جریان قدرت از غرب به شرق می تواند نقشی کلیدی در اهمیت سازمان همکاری شانگهای ایفا کند. موضوعی که به خوبی در سال های اخیر شاهد رشد و قدرتمندترشدن کشورهای شرق مانند هند و چین هستیم. از سویی شاهد این موضوع هستیم که کشور روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، به خوبی توانسته قدرت خود را بازیابی کند و در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز سلطه تاریخی خود را حفظ کرده و به دنبال گسترش آن نیز باشد. بدیهی است که وجود یک سازمان که همه کشورهای قدرتمند بلوک شرق در آن حضور داشته باشند، می تواند به یک سازمان راهبردی و استراتیژیک در دوران گذار نظم بین المللی بدل شود.
سازمان همکاری شانگهای با وجود اعضایی مانند چین، هند و روسیه می تواند به سازمانی قدرتمند و نخست از لحاظ قدرت در دنیا بدل شود. وجود هر‌کدام از این کشورها خود به تنهایی توان بالقوه را برای همکاری ایجاد می کند و حالا که سازمان همکاری شانگهای اغلب کشورهای ابرقدرت شرق را در کنار خود دارد، می توان نقش کلیدی و پر‌اهمیتی برای آن متصور شد.
در واقع ظرفیت های موجود در سازمان همکاری شانگهای که در زمینه های مختلف است، موجب توان زیاد این سازمان در دوران گذار نظم بین المللی می شود. برای مثال، چین، هند و حتا روسیه از توان اقتصادی بسیار بالایی برخوردار هستند و حجم مبادلات آنها با کشورهای دنیا بسیار بالاست. کشور چین که در سال های اخیر به قدرت اول اقتصادی دنیا تبدیل شده است و همچنین کشور هند، با توجه به جمعیت فراوان خود، رشد اقتصادی و همچنین میزان تولید محصولات بسیار بالایی دارد که توان بالقوه این کشور را در زمان گذار نظم بین‌المللی نشان می دهد.
از سوی دیگر، در میان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، بیشتر اعضا دارای قدرت نظامی منحصربه فردی نیز هستند. برای مثال کشورهای چین، هند، پاکستان و روسیه کلاهک های هسته‌ای دارند که این موضوع قدرت نظامی این کشورها را نمایش می دهد و حاکی از آماده گی و توان نظامی بالای اعضای سازمان همکاری شانگهای است.
به طور‌کلی می توان توان و ظرفیت سازمان همکاری شانگهای را چند بعدی دانست که ابعاد گسترده اقتصادی، نظامی و سیاسی را در بر می گیرد. شواهد و قراین حاکی از آنست که سازمان همکاری شانگهای در دوران گذار نظام بین‌المللی بدل به بازیگر شماره یک عرصه روابط بین‌المللی می شود که در مسایل مختلف ایفای نقش می کند. همچنین می توان عنوان کرد که در دوران گذار نظم بین المللی، سازمان هایی با گسترده گی و پتانسیل های مناسب مانند سازمان همکاری شانگهای می توانند نهادی تأثیر‌گذار محسوب شوند.
سازمانی که قدرت اقتصادی درخور توجه آن و طرح های اقتصادی مانند جاده ابریشم جدید یا جاده ادویه جدید می تواند درهم تنیده گی اقتصادی و سیاسی را گسترش دهد، درهم تنیده گی که از یک سو موجب کاهش تنش‌ها و درگیری‌ها و از سوی دیگر موجب تقویت همکاری های دوجانبه یا چند جانبه می شود.
همکاری هایی که با حضور ایران به عنوان کشور عضو و با توجه به موقعیت جغرافیایی و دسترسی به آب های آزاد، می تواند گره گشای محصور‌بودن در خشکی کشورهای آسیای مرکزی شود و همچنین جایگاه ژئیوپلیتیک ایران را تقویت کند و منجر به خنثی کردن سیاست انزوای ایران شود./ شرق
بامـداد ـ دیدگاه ـ ۲/ ۲۲ـ ۱۹۰۵
Copyright ©bamdaad 2022